De kernramp in Fukushima: een te voorkomen drama?
Op 11 maart 2011 werd het noordoosten van Japan getroffen door een zware aardbeving. De daaropvolgende tsunami overspoelde de kerncentrale in Fukushima en daarmee ook de generatoren, die essentieel waren voor de koeling van de kernreactoren. Het ondenkbare deed zich voor: een drievoudige kernramp. De ramp in Fukushima wordt nu beschouwd als een van de grootste kernrampen in de geschiedenis sinds Tsjernobyl. Het bracht een golf van onrust teweeg. Wereldwijd hervormden regeringen hun veiligheidsbeleid rond kernenergie. Het anti - kernenergiesentiment flakkerde weer in alle hevigheid op. In Japan kwamen veel stemmen op om volledig van kernenergie af te stappen.
KRITIEK
Er ontstond een polemiek rond het crisismanagement van de betrokken regering tijdens de gebeurtenissen in Fukushima. In Japan vroeg men zich openlijk af hoe deze ramp had kunnen gebeuren. Vele vragen kwamen boven drijven. Waarom had de overheid zich niet beter voorbereid op dit soort incidenten? Hoe kwam het dat er zo weinig informatie ten tijde van de ramp verspreid werd? De regering moest harde kritiek slikken. Haar optreden tijdens de ramp werd als inadequaat beschouwd. Het vertrouwen van de Japanse bevolking in de regering kreeg zware klappen.
PROBLEEM
Socioloog Ulrich Beck gaf in het licht van de gebeurtenissen in Fukushima een interview met de krant Asahi shinbun. Hij gaf meteen de reden waarom volgens hem de regering was gefaald in zijn beleid en ook de oplossing voor dit probleem. Hij zei het volgende: “Ik denk dat om al de problemen op te lossen -de gevolgen van de moderne technologie- die momenteel zichtbaar zijn, je democratie nodig hebt in de vorm van een burgerbeweging. Als je dit soort beweging niet hebt, dan krijg je een rechtstreekse betrokkenheid van bedrijven met de overheid.” [1] Beck stelt dat het crisismanagement in Japan niet volstaat, omdat er te veel rekening gehouden wordt met wat de bedrijven willen en er niet gekeken wordt naar wat gunstig zou zijn voor de bevolking. Maar klopt dit ook?
HET NUCLEAIRE DORP
Naar aanleiding van de ramp in Fukushima richtte het parlement een onafhankelijke onderzoekscommissie op, die het crisismanagement van de regering moest evalueren. Het verdict van deze commissie was vernietigend. Deze legde de schuld van het gebrekkige crisismanagement bij het zogenaamde “nucleaire dorp”, een pro-nucleaire factie die in alle lagen van de economische en politieke wereld terug te vinden is. De hechte relatie tussen de regering en TEPCO (Tōkyō Electric Power Company), het bedrijf dat de kerncentrale in Fukushima uitbaatte, was een van de belangrijkste oorzaken van het falende crisismanagement.
CRISIS
Een crisis wordt getypeerd door zijn uitzonderlijkheid. Het is dus niet evident voor mensen in een leidinggevende functie om keuzes te maken en nog moeilijker om beslissingen te nemen die allen ten goede komen. Het werd echter duidelijk dat niet alleen de uitzonderlijkheid van de situatie, maar ook invloeden van buitenaf ervoor hebben gezorgd dat het crisismanagement grotendeels in het honderd liep. Dit met desastreuze gevolgen.
VERANTWOORDELIJKHEID
De internationale regelgeving is duidelijk: de uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt bij de uitbater van de kerncentrale terwijl de overheid voor een adequate wettelijke structuur en grondige veiligheidscontroles zorgt. De instanties die instaan voor deze veiligheidscontroles moeten continu hun kennis bijschaven en worden geacht onpartijdig te zijn. Bij de ramp in Fukushima was de gebrekkige expertise van de instanties een groot struikelblok. Bovendien bleek de Nucleaire Veiligheidscommissie allesbehalve onpartijdig te zijn en was er bij het Agentschap van Nucleaire en Industriële Veiligheid, dat onder de bevoegdheid van METI (Ministerie van Economie, Handel en Industrie) viel, duidelijk sprake van belangenvermenging.
BEPERKING
De instanties die instonden voor de veiligheidscontroles waren beperkt in hun handelen. De Nucleaire Veiligheidscommissie kon enkel de veiligheidsinspecties, uitgevoerd door METI en MEXT (Ministerie van Onderwijs, Cultuur, Sport, Wetenschap en Technologie) evalueren. Doordat de commissie voor richtlijnen opteerde, konden de bedrijven deze naar eigen goeddunken toepassen. Na het Three Mile Island incident in de VS moest een grootschalige hervorming van de wetgeving in verband met de veiligheid van kernenergie in 2001 ervoor zorgen dat een soortgelijke ramp in Japan beter opgevangen kon worden. In 2002 werd echter duidelijk dat er niet veel veranderd was. TEPCO kon jaren achter de rug van de controleorganen testen en documenten aangaande de veiligheid van hun installaties vervalsen. Hoewel TEPCO een misdrijf had gepleegd, werd het bedrijf niet gerechtelijk vervolgd. Ook moest het geen boete betalen. De commissies die de overheid oprichtte zorgden niet voor grote veranderingen. Dit schandaal had de overheid bewust moeten maken van de problemen omtrent de veiligheidscontroles, maar de commissie die het onderzoek van de betrokken organen moest controleren vond geen onregelmatigheden. Er vonden uiteindelijk alleen louter cosmetische ingrepen aan de wetgeving plaats.
TRANSPARANTIE
Zelfs tijdens de ramp was er amper transparantie van TEPCO uit. Het had jarenlang gewerkt in de schaduw en zou dit ook zo blijven doen. Het deed zijn uiterste best om de verantwoordelijkheid over de ramp te ontlopen en werd hierin gesteund door politici als Kanō Tokio en Yosano Kaoru. Ook premier Kan werd onrechtstreeks beïnvloed door het ‘Nuclear Village’. Doordat hij in het verleden al had ervaren hoe sterk de band is tussen bedrijven, politici en de bureaucratie, wou hij inmenging van deze te allen tijde vermijden. Dit deed hij door het volledige bestuur van de kerncentrale op zich te nemen. Hierdoor hielp hij echter onbewust TEPCO zijn verantwoordelijkheid te ontlopen.
MOMENTUM
De ramp in Fukushima zorgde voor een momentum. Nucleaire veiligheid werd het gespreksonderwerp bij uitstek en het leek alsof een grote hervorming nabij was. De overheid voerde inderdaad enkele cruciale veranderingen uit. Het blijft echter nog de vraag of dit diepgeworteld systeem, dat is doorgedrongen tot elke laag van de maatschappij, ook zo makkelijk weer terug kan verdwijnen. Het is belangrijk dat ook de bevolking zich uitermate bewust is van de gevaren van deze afhankelijke relatie met bedrijven als TEPCO en de gevolgen die dit teweeg kan brengen voor nucleaire veiligheid. Alleen de tijd kan uitwijzen of deze veranderingen ook afdoend zijn.
[1] Vertaling van “INTERVIEW/ Ulrich Beck: System of Organized Irresponsibility behind the Fukushima Crisis.” AJW by The Asahi Shimbun. Geraadpleegd 7 december 2015. http://ajw.asahi.com/article/0311disaster/analysis_opinion/AJ2011070631…;
