Landschapsdiensten: voor elk wat wils

Landschapsdiensten: voor elk wat wils

Waarvoor gebruik jij het landschap in jouw omgeving? Hoe zie jij je leefomgeving? Waar ontmoet je vrienden? Waar ga je graag eens fietsen of wandelen? En waarom?

Het landschap wat je ziet als je door het raam kijkt heeft zich doorheen de geschiedenis gevormd tot wat het nu is: het resultaat van de combinatie van natuurlijke en menselijke factoren. Bovendien wordt dat door iedereen op een andere manier waargenomen. Jij maakt gebruik van dat landschap in het dagelijkse leven. Je woont er. Uit je volkstuintje verkrijg je lekkere groenten en water om de wc door te spoelen haal je uit de regenwaterput. Je ontmoet je vrienden op een plein of op café. Je wandelt er doorheen de straten en weilanden en je kan genieten van mooie plekjes, bijvoorbeeld van een prachtig stukje natuur of het uitzicht op de stad van op een heuvel. Wie weet vind je wel inspiratie voor kunst door het zien van een mooi bloemenveld naast een oud fort. En wie weet ervaar je op een verlaten en mysterieuze plek een spiritueel gevoel. Wanneer je ten slotte terug naar huis gaat, beleef je een fijne herinnering als je langs je oude school passeert en op de weg ernaartoe die je altijd nam langs het kanaal.

Bovenstaande voorbeelden maken duidelijk dat het landschap vele dingen aan de mens te bieden heeft. Mensen gebruiken deze landschapsdiensten die ten voordele zijn van ons welzijn om aan bepaalde behoeften te voldoen.

Lokale bewoners vormen de basis

Sinds het verdrag van de Europese Landschapsconventie in 2000, treedt het concept ‘landschap’ meer op de voorgrond. Hierbij maakt de mens deel uit van het landschap. Daarom wil dit verdrag meer mensen betrekken bij de planning, beheer en bescherming van landschappen. Hiervoor is het noodzakelijk om deze landschapsdiensten in kaart te brengen. Gegevens kan je daarvoor halen uit databanken, literatuur, modellen, enzovoort. Maar het is voor bepaalde groepen van landschapsdiensten beter om de kennis te gebruik van de lokale bevolking! Mensen zoals jij en ik maken tenslotte elke dag gebruik van het landschap.

Daarom werden door middel van 100 interviews met inwoners van Lier verscheidene van deze gebruiken van het landschap in kaart gebracht voor mijn thesis. Tijdens deze persoonlijke interviews werden eerst algemene gegevens over de respondenten verzameld. Daarna werden twee soorten landschapsdiensten bevraagd: materiële diensten (zoals voedsel, water en hout) en culturele immateriële diensten (zoals recreatie, inspiratiebronnen, sociale relaties, educatieve waarde en passief genot). De mensen duidden zelf op een papieren kaart aan waar zij elke dienst benutten. Men markeerde plekken met een punt, een lijn of een cirkel, alles was mogelijk! De respondenten gaven ook aan waarom men op een bepaalde plek gebruik maakte van een dienst. Nadien werden deze gegevens digitaal ingebracht en werd telkens per landschapsdienst een kaart gemaakt van waar de mensen gebruik maken van deze dienst.

Wat zijn de resultaten?

Uit de resultaten blijkt dat men van culturele immateriële landschapsdiensten meer gebruik maakt dan van materiële diensten. Minder dan 40% van de respondenten heeft een moestuin, (regen)waterput of gebruikt hout uit de omgeving voor bijvoorbeeld de open haard. Het percentage gebruikers van de andere groep landschapsdiensten ligt beduidend hoger voor de meeste diensten (meer dan 50%).

Uit de redenen die de respondenten opgaven waarom men op een bepaalde plek van een landschapsdienst gebruik maakt, kan men twee soorten argumenten naar voor halen. Ten eerste plaatsgebonden argumenten: deze vormen meestal een eigenschap van de plaats zelf, zoals omwille van de gezelligheid, de stilte of de schoonheid van een plek. Men gaf ook redenen die niet meteen afhankelijk zijn van of verwijzen naar een plaats. Indien men bijvoorbeeld afspreekt op café, gaf men vaak aan dat vrienden ook naar dat café komen.

Multifunctionaliteit van het landschap

De verschillende kaarten tonen aan dat er een aantal gebieden zijn in het studiegebied die verschillende landschapsdiensten aanbieden. Daaruit blijkt dat plekken waar er eerder een natuurlijk landschap is, gewaardeerd worden door de mensen om te wandelen, te fietsen, rust te zoeken, enzovoort. In de stedelijk omgeving van het studiegebied bezoeken mensen erfgoed, ontmoet men vrienden en familie, stapt men een kerk binnen voor een religieuze ervaring, enzovoort. Beide types van landschappen in het studiegebied worden ook gewaardeerd voor de schoonheid. Uiteraard is dit voor iedere persoon anders. Wat de ene mooi vindt, geldt niet noodzakelijk voor de andere. Niet elke persoon vindt inspiratie op een bepaalde plaats en niet elke plek vindt iedereen even aangenaam om te wandelen.

Daarnaast is niet elke landschapsdienst voor iedereen gebonden aan een bepaalde plaats in het landschap. Zo gaven verschillende geïnterviewden aan dat zij inspiratie halen uit de natuur in het algemeen. Een landschap kan ook leerrijk zijn, maar ook niet valt niet altijd af te leiden uit bepaalde plaatsen. Voorbeelden zijn de vorm van een gemeente op kaart en de getijden van een rivier.  

Ten slotte blijkt uit statistische analyses dat het gebruik van landschapsdiensten niet afhankelijk is van leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en andere persoonsgebonden kenmerken.

In de praktijk

Als je hierover nadenkt, zal je waarschijnlijk vaststellen dat je zelf heel wat plaatsen in je omgeving waardeert omwille van verschillende redenen. Dit zijn de diensten die het landschap biedt en waar wij (in verschillende mate) behoefte aan hebben en ons goed doen voelen. Het concept landschapsdiensten kan op die manier gebruikt worden in de landschaps- en stedelijke planning om zo het beheer en inrichting van jouw leefomgeving beter af te stemmen op de gebruiken ervan. En dat is goed voor iedereen!