Nieuwkomersvrouwen van Roma-origine in België. Een explorerend onderzoek.
België ondanks tekortkomingen beloofde land voor Roma vrouwen
“Here without papers is better than there with the papers”
De recente wetswijzigingen inzake immigratie en inburgering, alsook het aanpassen van het regularisatiebeleid voor asielzoekers begin 2005, hebben ervoor gezorgd dat migranten in het algemeen, en nieuwkomers in het bijzonder in de kijker staan. De berichtgeving focust echter in sterke mate op het amalgaam aan wetsvoorstellen, decreten en artikelen die voor de betrokkenen relevant zijn. Dit wordt aangevuld met cijfermateriaal over de aantallen asielzoekers, zowel de zogenaamde ‘oudkomers’ als de nieuwkomers, die in ons land verblijven, veelal ingedeeld per (oorspronkelijke) nationaliteit. Dergelijk materiaal is weliswaar onmisbaar voor de statistieken, doch de aard en de beleving van het migratieverhaal en de positie als nieuwkomer, noch de verschillende motieven erachter kunnen in cijfers of tabellen gevat worden. Ook het ontbreken van vermelding van de etnische identiteit van de migranten is een lacune in de informatieverzameling. Bovendien is er in het inburgeringsbeleid nauwelijks plaats voor een genderspecifieke benadering, die echter wel vereist is.
Het is naar aanleiding van de genoemde knelpunten dat een explorerend onderzoek naar Roma nieuwkomervrouwen in België vorm heeft gekregen. In deze studie wordt aan nieuwkomervrouwen van Roma origine de mogelijkheid gegeven zelf te verhalen over migratieverleden en –motieven, de beleving van de asielprocedure, de eerste indrukken van de Belgische samenleving en de sociale netwerken (zowel van pre- als van postmigratoire aard). De tijd als structurerend element vormt een rode draad die al deze thema’s in verleden, heden en toekomst met elkaar verbind. De bekomen narratieven getuigen van de enorme rijkdom in de gevoels- en beleveniswereld van de deelnemende vrouwen. De vaak complexe verhalen worden met vuur verteld en geen nuances worden achterwege gelaten.
Het migratieverleden en de motieven om de grote stap te zetten zijn vaak schrijnende en zelfs schokkende verhalen. Bij de Slowaakse Roma wordt het hoofdmotief meestal gevormd door de vergaande discriminatie en racistische ervaringen, de grootste push- factor voor de Kosovaarse Roma daarentegen was de oorlog in het thuisland. Bijna alle vrouwen doen aan zogenaamde kussenmigratie, wat betekent dat reeds voor de migratie contacten met vrienden, familie of kennissen in België zijn gelegd. Op één na hebben alle vrouwen asiel aangevraagd.
Eens in België aangekomen begint voor velen aldus het lange parcours langsheen de verscheidene instanties van de asielprocedure. Vele van de Roma vrouwen rapporteren daarbij gevoelens van grote verwarring, angst en onzekerheid. Deze onzekerheid wordt voornamelijk prangend waneer toekomstplannen gemaakt moeten worden, met in het achterhoofd de wetenschap dat men elk moment een negatief antwoord kan krijgen op de aanvraag voor verblijfsvergunning. Toch blijkt België, zelfs zonder legale mogelijkheden tot werk, en met alle problemen die daaraan gerelateerd zijn, het beloofde land voor de Roma nieuwkomervrouwen. Zij spreken vol lof over de vriendelijkheid van de Belgen en de tolerante mentaliteit die zou heersen in ons land. Ondanks het feit dat zij geen definitieve verblijfsvergunning hebben, worden deze vrouwen in België vaak op een veel menselijkere wijze tegemoet getreden dan in de thuisregio, zowel van overheidswege als door de autochtone bevolking. De oorlogsvluchtelingen zijn vooral blij een veilig oord getroffen te hebben waar zij tot rust zijn kunnen komen, en kunnen bouwen aan een nieuwe thuis. Zoals één van de geïnterviewden letterlijk vermeldde: “Here without papers is better than there with the papers.” Bovendien betuigen velen onder de vrouwen hun grote dankbaarheid aan de overheid, wanneer deze hen een verblijfsvergunning heeft gegeven.
Grote veranderingen kenmerken het leven van de nieuwbakken migrant, en een aantal aanpassingen aan de Belgische levenswijze en maatschappij zijn dan ook onvermijdelijk. De Roma vrouwen maken er weinig problemen van: je zaakjes op orde krijgen, de taal leren en zo snel mogelijk werk zoeken is de boodschap, waaruit hun praktische ingesteldheid blijkt. Veel meer aanpassingen maken zij blijkbaar niet bewust, of ze worden beschouwd als een teken van vooruitgang en moderniteit, zoals bijvoorbeeld het geval is met de tolerantie inzake sociale en ook amoureuze relaties onder jongeren.
Het inburgeringsbeleid voor nieuwkomers is niet alleen gericht op zaken die direct noodzakelijk zijn voor de zelfredzaamheid in de Belgische samenleving, maar heeft tevens de blik gericht op de bevordering van de sociale relaties van de allochtonen. De bevraagde Roma vrouwen blijken ook zonder deze cursussen deel uit te maken van relatief uitgebreide sociale netwerken. Dit is enerzijds het gevolg van de kussenmigratie, anderzijds zijn deze vrouwen blijkbaar vlotte babbelaars die op korte tijd de kennissenkring weten uit te breiden met vrienden uit alle windstreken. Deze vrienden maken hen wegwijs in de nieuwe samenleving en de lingua franca is vaak het Nederlands. Aldus blijkt dat deze vrouwen weinig baat hebben bij het inburgeringsbeleid, dat overigens de Roma als etnische groepering niet tot de doelgroep rekent.
Ondanks het feit dat de Belgische overheid bij de inschrijvingen de Roma etnische identiteit niet erkend, blijkt deze voor de betrokkenen van uiterst belang. Meer dan zich te vereenzelvigen met de officiële nationaliteit, identificeren zij zich met de Roma als etnische groep. Toch staat deze identiteit niet steeds op de voorgrond. Er is voornamelijk sprake van het samenhorigheidsgevoel van Roma in familieverband en wanneer de (teloorgang van de) traditie ter sprake komt. Hoewel de etnische identiteit van variabel belang is afhankelijk van situatie, tijdstip en persoon, mag deze toch niet uit het oog verloren worden.
De onzekerheid over de toekomst belet de Roma vrouwen niet van plannen te maken, verwachtingen te koesteren en te dromen van een beter leven hier in België, voor zichzelf en hun kroost. De meesten onder hen plannen de kennis van het Nederlands verder op punt te stellen, aangezien zij dit beschouwen als toegangspoort tot de bredere maatschappij, of op zijn minst tot een goede baan.
Uit het onderzoek blijkt dat de zelfredzaamheid van deze vrouwen, en het daaruit voortvloeiende algemene welzijn van de Roma nieuwkomervrouwen in ons land zeker niet onderschat mag worden. Het gaat hier om een groep dappere vrouwen die in geheel nieuwe omstandigheden hun beste beentje weten voor te zetten en zich aldus op zelfstandige basis weten redden en integreren in de maatschappij.
