Black feminism tijdens Apartheid
Wanneer men het begrip black feminism hoort, denkt men meteen aan de Civil Rights Movement en het Second Wave Feminism van de jaren ’60 en ’70 van Amerika. Het black feminism ontstond namelijk als reactie tegen het seksisme en racisme in beide bewegingen respectievelijk. Uit deze studie is gebleken dat ook in Zuid-Afrika gestreden werd voor de rechten van de zwarte vrouw en dat black feminism ook hier zeer levendig was.
Vrouwen in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis
Wat kunnen de geschiedenisboeken ons vertellen over de rol van vrouwen in Zuid-Afrika gedurende het begin der dagen? Niet veel, zo bleek. De meeste naslagwerken vermelden nauwelijks de rol van vrouwen en indien ze het wel doen, beperken ze zich tot een aantal zinnen of, occasioneel, tot een paragraaf. Bovendien, worden vrouwen als onderwerp nog steeds benaderd vanuit een androcentrisch standpunt. Dit kan deels verklaard worden vanuit het feit dat de geschiedschrijving van Afrika een vrij recente ontwikkeling is.
Om de rol van black feminism in het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime te kennen, moest er voor deze studie duidelijk vanuit een andere invalshoek gewerkt worden. In dit geval werd geopteerd om zwarte/gekleurde, Zuid-Afrikaanse vrouwen zelf een platform te reiken. Prominente vrouwen, zoals Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender vonden een medium om hun levensverhalen over te brengen op de bevolking, namelijk de autobiografie. Het zijn deze autobiografieën die gebruikt werden om de strijd van vrouwen gedurende Apartheid te reconstrueren.
Literatuur als een reflectie voor de werkelijkheid
De belangrijkste vraag die hierbij rijst is natuurlijk hoe literatuur gebruikt kan worden om de realiteit te (re)construeren. Een aantal academici blijken positief te staan tegenover het gebruik van literatuur als een reflectie op de samenleving. Een belangrijk standpunt hierbij is dat hoewel literatuur, en bij uitbreiding kunst, geen transparante representatie is van de realiteit, het wel bepaalde attitudes en reflecties weergeeft. Kunst is per definitie metaforisch, en dus een uitnodiging tot interpretatie. Dit standpunt volgend, werd in deze studie besloten om specifiek autobiografieën te gebruiken als “spiegels” om genderpolitiek in de Zuid-Afrikaanse samenleving, meer bepaald ten tijde Apartheid, te analyseren. Het is door het analyseren van deze persoonlijke geschiedenissen dat vraagstukken binnen het feminisme herzien kunnen worden.
Vermits het analyseren van literatuur een vrij subjectieve onderneming is, werd in deze studie voor een extra dimensie gezorgd aan de hand van computerlinguïstische analyse. Er werd meer bepaald gewerkt met het programma WordSmith Tools. Hoewel deze vorm van analyse nog niet vaak toegepast wordt als een manier om literatuur te analyseren, heeft het zeker zijn voordelen. Op deze manier werden kwalitatieve en kwantitatieve analyses gecombineerd om tot een zeer interessant onderzoek te komen. Concreet werd er gezocht op specifieke kernwoorden die verband hielden met feministische thema’s.
Feminisme bij Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender
Wanneer we kijken naar de feministische thema’s binnenin de autobiografieën van Ellen Kuzwayo, Sindiwe Magona en Pregs Govender, dan blijken er een aantal in het oog te springen. De belangrijkste zijn motherhood, sisterhood, interraciale vriendschappen, en de verhouding tussen macht en gender. Prominente voorbeelden hiervan zijn onder andere het prijzen van moeders op een traditionele manier bij Ellen Kuzwayo. Dit reflecteert hoe in Afrikaanse gemeenschappen de moeder beschouwd wordt als de spilfiguur bij elke familie, gemeenschap en natie. Kuzwayo gaat zelfs een stap verder door moeders specifiek te eren als heldinnen. Bovendien toont ze aan in haar autobiografie dat in de Zuid-Afrikaanse gemeenschap, zwarte moeders meer geleden hebben dat blanke moeders. Ze wijst hierbij vooral op het feit dat de meeste zwarte vrouwen tewerkgesteld werden als huishoudelijk hulpje en bijgevolg blanke kinderen opvoedden, eerder dan hun eigen kinderen. Kinderen die ze vaak thuis moesten laten zonder oppas, vermits ze geen financiële middelen hadden.
Een ander voorbeeld is terug te vinden bij Sindiwe Magona. In haar autobiografieën (ze publiceerde haar levensverhaal in twee delen, n.v.d.r.) wordt aangetoond hoe interraciale vriendschappen vrouwen met verschillende achtergronden uitdagen om hun eigen ervaringen in een nieuw perspectief te plaatsen. Om dit te duiden gebruikt ze een anekdote over een vliegreis die een blanke vriendin en zij willen maken. Haar vriendin had geen enkel probleem om haar papieren in orde te krijgen voor deze reis, terwijl Magona pas op het allerlaatste moment haar visum toegewezen kreeg toen haar vriendin zich ermee ging gaan moeien.
Een laatste voorbeeld die ik hier wil vermelden is er één die teruggevonden kan worden bij Pregs Govender. Centraal hier staat de relatie tussen macht en gender. Govender kent deze verhouding als geen andere, een politica zijnde in post-Apartheid. Ze was dan ook nauw verbonden bij de opzet van de Women’s Charter, die beschouwd wordt als één van de grootste prestaties in de strijd naar de inclusie van vrouwen als gelijkwaardige burgers.
Hoewel ik in deze voorbeelden telkens een specifiek thema gekoppeld heb aan een bepaalde vrouw, zijn de verschillende thema’s in elk levensverhaal terug te vinden, zij het in verschillende mate. Het is dan ook duidelijk dat elke auteur, en elke vrouw wat dat betreft, haar eigen ervaringen heeft, die reflecteren op de maatschappij. Ook al zijn er vele gelijkenissen terug te vinden in hun levens, de verschillen mogen niet over het hoofd gezien worden, vermits vrouwen niet als een homogene groep beschouwd kunnen worden. Door het analyseren van het autobiografisch werk van deze vrouwen, heeft deze studie reeds drie verschillende stemmen naar voren gebracht.
