Grenzen van de goede smaak. Het Vlaamse uitgevershuis A. Manteau en de gemanipuleerde vertaling van Curzio Malaparte's 'La Pelle' (1951).

Het Vlaams uitgevershuis A. Manteau is zonder enige twijfel de meest prestigieuze uitgeverij van de Vlaamse letterkundige geschiedenis. De lijst met auteurs die tijdens de bezetting en in de naoorlogse periode aan het uitgevershuis waren verbonden, is op zijn minst indrukwekkend te noemen. Louis Paul Boon, Hubert Lampo, Johan Daisne, Piet van Aken en talloze andere prominente Vlaamse auteurs prijken in de fondslijst van de literaire uitgeverij.
Naast auteurs uit eigen land gaf het uitgevershuis evenzeer literaire vertalingen uit. Eén van de meest intrigerende buitenlandse auteurs die Manteau in haar fonds opnam, was de Italiaan Curzio Malaparte, een veelbesproken schrijver die het literaire establishment in de jaren veertig deed opschrikken met rauw-realistische romans als Kaputt (1944) en La Pelle (1949). Het uitgeven van een Nederlandse vertaling van deze omstreden en in die periode erg choquerende boeken was voor het uitgevershuis echter geen voor de hand liggende beslissing, gezien de benepen moraal van de jaren vijftig. Malaparte was bovendien nominatim op de Index geplaatst.
Hoewel er erg veel moed nodig was om Malaparte’s werken in Nederlandse vertaling uit te geven, durfde Angèle Manteau, directrice van het uitgevershuis, het niet aan om de tekst van de tweede roman, La Pelle, volledig en waarachtig weer te geven in de Nederlandse vertaling De huid (1951). Sommige scènes, verklaarde ze in haar biografie (Seghers 1992), werden gemanipuleerd omdat ze “over de grenzen van de goede smaak heen” gingen.
De onderhavige licentiaatverhandeling is het gevolg van een onderzoek naar de door Manteau gepubliceerde vertalingen van Malaparte’s werken. Daarmee wil het een bijdrage leveren aan het onderzoeksproject “Het uitgevershuis A. Manteau en het literaire veld in Vlaanderen (1938-1970)”, dat sinds 2000 wordt uitgevoerd door een interuniversitair team van literatuurwetenschappers dat onder leiding staat van prof. dr. K. Humbeeck.
De centrale onderzoeksvraag bij het onderzoek naar de vertalingen is: In hoeverre zijn de Nederlandse vertalingen Kaputt en De Huid gemanipuleerd? En bij uitbreiding daarvan: Welke motieven lagen aan die manipulaties ten grondslag?
Om die vragen te beantwoorden, is het onderzoek van start gegaan met een nauwgezette en systematische vertaalvergelijking van de Italiaanse brontekst met de Nederlandse doeltekst. De resultaten hiervan zijn vervolgens omkaderd en uitgewerkt, waarbij hoofdzakelijk gebruik is gemaakt van de bewaarde correspondentie tussen het uitgevershuis en de Italiaanse auteur enerzijds, en het uitgevershuis en de vertaalster van Malaparte’s werken anderzijds.
In het eerste hoofdstuk van de verhandeling onderzoeken we naar het waarom van de manipulatie van vertalingen en naar de manier waarop manipulaties worden doorgevoerd. We leggen de klemtoon op de positie van vertalers tegenover dergelijke ingrepen en vragen ons af op welke wijze zij door censuur worden beïnvloed?
In het tweede hoofdstuk staan we stil bij het ethische aspect van vertaalmanipulaties. Enerzijds willen we weten of het ethisch verantwoord is om in een literaire vertaling (immorele) fragmenten uit de brontekst te verwijderen of op te smukken. Anderzijds staan we stil bij de verantwoordelijkheden van vertalers terzake.
In het derde hoofdstuk schetsen we de situatie waarin uitgeverij Manteau zich in de naoorlogse periode bevond, waarbij we bijzondere aandacht besteden aan het vertaalbeleid van de uitgeverij sinds haar oprichting in 1938.
Het vierde hoofdstuk is volledig gewijd aan de schrijver van de gecensureerde roman La Pelle, Curzio Malaparte. De uiteenlopende facetten van zijn leven komen uitgebreid aan bod, en de positie van de auteur in de Italiaanse letterkundige geschiedenis wordt nader gedefinieerd.
In het vijfde hoofdstuk schetsen we de toenadering van Angèle Manteau tot de Italiaanse schrijver Curzio Malaparte. Vervolgens analyseren we de eerste vertaling die van hem bij uitgeverij Manteau is verschenen, meer bepaald de vertaling van het opzienbarende boek Kaputt (1948). We beschrijven de totstandkoming van het boek, diens internationale succes, de verwikkelingen tijdens de Nederlandse vertaling en de ontvangst ervan in het Nederlandse taalgebied.
 In het zesde en laatste hoofdstuk bespreken we de gebeurtenissen omtrent de vertaling van de gecensureerde roman, La Pelle. We vertrekken van de resultaten van ons onderzoek met betrekking tot de totstandkoming van de roman. Daarna geven we een uitvoerig overzicht van de aanstootgevende inhoud en plaatsen we het schandaalsucces van het boek in een internationale context. In het volgende deel bespreken we de Nederlandse vertaling, De Huid, en staan we stil bij de kritiek van Angèle Manteau op de kwaliteit van deze vertaling. In het laatste deel presenteren we ten slotte de resultaten van het vertaalvergelijkende onderzoek dat aan de basis ligt van deze verhandeling. Hieruit is gebleken dat er in alle woorden, zinnen en passages die in de Nederlandse vertaling zijn gemanipuleerd, sprake is van censuur van uitgesproken seksuele of erotische passages. Hiervoor trachten we vervolgens enige verklaringen aan te reiken, waarbij we uitgaan van de uitspraak van Angèle Manteau dat sommige passages werden gecensureerd omdat ze “over de grenzen van de goede smaak heen gingen”.