Gender & geweld: de opkomst van vrouwelijke narcas en jefas binnen de Mexicaanse drugskartels
A man’s world? Vrouwen in opmars binnen de Mexicaanse drugskartels
De actieve betrokkenheid van vrouwen in de Mexicaanse drugshandel is de laatste jaren exponentieel toegenomen. Desondanks is er over vrouwelijke daders en hun betrokkenheid binnen de kartels nog relatief weinig geschreven. Studies over georganiseerde misdaad en geweld worden bovendien nog vaak gekenmerkt door stereotype benaderingen met betrekking tot gender en een algemene ‘gender blindheid’. Ze gaan er namelijk niet van uit dat vrouwen actieve deelnemers zijn en focussen voornamelijk op hun rol als slachtoffers. Daarnaast worden vrouwen traditioneel geassocieerd met vrede en een afname van geweld. Dergelijke opvattingen leiden tot een eenzijdig en vertekend beeld van de werkelijkheid.
Mexico kwam de laatste jaren steeds vaker in de media als gevolg van de hardnekkige strijd tegen drugs en de hevige karteloorlog die daar aan de gang is. De reden waarom dit zo veel aandacht kreeg, had enerzijds te maken met de toename van het extreem geweld en anderzijds met de stijging in het aantal vrouwelijke leden binnen de kartels. De casus van de Mexicaanse drugshandel illustreert dat de realiteit een contrast vormt met de stereotype opvattingen ten aanzien van gender en geweld, aangezien we in Mexico te maken hebben met een situatie waarin vrouwen wel degelijk ook actieve daders met eigen beslissingsmogelijkheden kunnen zijn en de toename van het aantal vrouwen bovendien niet zorgde voor een afname van het geweld.
De oorzaken voor deze stijgende betrokkenheid zijn niet altijd eenduidig en zijn vaak het gevolg van een samenloop van verschillende omstandigheden. Toch zijn een aantal specifieke persoonlijke en contextuele elementen te onderscheiden. Een eerste belangrijkste element is de economische en sociale factor. De vrouwen treden namelijk toe vanuit economische overwegingen (met name het verwerven van een hoger inkomen) of vanuit een sociale motivatie die gericht is op het verwerven van een hogere sociale status. Daarnaast is de opkomst van vrouwen ook te wijten aan de ontstane gaten binnen de rangen van de verschillende drugskartels. Doordat zoveel mannen, broers, geliefden enz. gedood of opgepakt werden, nemen de overgebleven vrouwen nu zelf het heft in handen. Dit is onmiddellijk ook een vreemde realiteit die ervoor zorgt dat vrouwen steeds hoger de hiërarchie in geduwd worden. Een verdere belangrijke factor heeft te maken met de ‘gender blindheid’ van de Mexicaanse ordehandhaving. Vrouwen worden namelijk niet als actieve kartelleden beschouwd en bijgevolg standaard minder gecontroleerd dan mannen. Op die manier konden verschillende kartels een tijdje ongestoord hun gang gaan en werd het voor hen zelfs strategisch interessant om vrouwen in te schakelen. Deze vorm van gender discriminatie werkt misschien wel in het voordeel van de kartels, maar is uiteraard een erg onefficiënte aanpak voor de Mexicaanse overheid in hun strijd tegen drugs.
Binnen de kartels kunnen de vrouwen verschillende functies en posities innemen. Dit laat ons toe meerdere categorieën te onderscheiden. De laagste categorie vrouwen wordt in eerste instantie ingeschakeld op het directe niveau van de smokkel. Zij bevinden zich in een zekere ondergeschikte positie en kunnen hierdoor beschouwd worden als de stereotype slachtoffers. Deze collectieve slachtofferpositie mag echter niet overdreven worden, aangezien de werkelijkheid een veel genuanceerder beeld verschaft. Daartegenover heeft een aantal vrouwen binnen hun organisatie het hoogste niveau kunnen bereiken. Deze dames in autoriteitsposities bezitten hierdoor het hoogste potentieel aan onafhankelijkheid en beslissingsmacht. Toetreding kan voor vrouwen bijgevolg een manier vormen om algemene onafhankelijkheid en bevrijding ten opzichte van mannelijke dominantie te verwerven.
Uit een diepgaande analyse van de vrouwen binnen de Mexicaanse kartels werd duidelijk dat de traditionele opvattingen en stereotypen met betrekking tot gender, geweld en criminaliteit niet blijken te kloppen. De hardnekkige karteloorlog blijkt een impact te hebben op de vrouwelijke bevolking en hoewel de drugskartels nog steeds voornamelijk mannelijk gedomineerd zijn, zien we de laatste jaren wel degelijk een exponentiële toename van het aantal vrouwen binnen de verschillende organisaties. Desondanks blijft er een tekort aan erkenning van die actieve rol, en dit zowel binnen de studies daaromtrent als in het politieke beleid. Het is dan ook van belang voor de Mexicaanse overheid en de verdere evolutie en aanpak van de karteloorlog om daarin inzicht te verwerven en ook dit gender aspect mee in acht te nemen.
