Psychosociale aspecten in leven met hartfalen. De rol van de eerstelijnsverpleegkundige.

Katarzyna Borysewicz
Persbericht

Hartfalen: een ernstig syndroom en psychosociaal probleem.

Hartfalen (HF) is een progressieve chronische aandoening waarbij het hart voortdurend pompkracht verliest. De ziekte vormt een wereldwijde gezondheidscrisis die in Europa voorkomt bij 1% tot 2% van de volwassenen (McDonagh et al., 2021). Ook in België lijden 200.000 mensen aan HF. Elke dag krijgen 40 Belgen bovendien een diagnose van HF: goed voor 150.000 nieuwe gevallen per jaar (Belgische Cardiologische Liga, 2020). De aandoening zorgt niet alleen voor fysieke, maar ook mentale uitdagingen van patiënten en dat zowel op korte als lange termijn. De helft van de HF-patiënten overlijdt daarom ook binnen vijf jaar na de diagnose. HF is daarnaast een zeer dure ziekte. De jaarlijkse kosten voor de behandeling van de aandoening in België zijn de afgelopen tien jaar verdubbeld tot 152 miljoen euro, goed voor 2% tot 3% van alle kosten voor gezondheidszorg waarvan bijna helft voor ziekenhuisopnames (Belgische Cardiologische Liga, 2020). Een vroegtijdige opsporing, diagnose en correcte opvolging van HF-patiënten is daarom cruciaal om een hogere zorgkost tegen te gaan en de levenskwaliteit van HF-patiënten op langere termijn te verbeteren. Ondanks deze slechte prognose zijn patiënten met HF slechts tussen de 20% tot 60% trouw aan HF-therapie (Van Royen et al., 2012). De therapietrouw wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals opleidingsniveau, copingstijl en de individuele psychosociale situatie van de patiënt. Het tijdig opmerken en signaleren van deze factoren is een verantwoordelijkheid van de eerstelijnsverpleegkundige die niet alleen de eerste contactpersoon van de patiënt en de familie is, maar die ook de spilfiguur vormt tussen deze patiënt en familie, en het multidisciplinaire team.

HF in België versus de Europense richtlijnen

De zorg voor HF-patiënten in België wijkt sterk af van de Europese normen die stellen dat de zorg "multidisciplinair" en "patiëntgericht" moet zijn, met inbegrip van zowel grondige educatie van de patient als psychosociale ondersteuning. De KU Leuven meldt dat in 2016 in België als geheel slechts 10% van de ziekenhuizen een multidisciplinair HF-zorgprogramma had (VZNKUL, 2018). De gemiddelde HF-patiënt krijgt zijn diagnose, zijn medicijnenschema en zijn voedingsadviezen, maar ontvangt daarbij weinig bijkomstig advies. Belgische huisartsen klagen dat ze niet voldoende tijd hebben voor de grondige educatie van de HF-patiënt, om nog maar te zwijgen van psychosociale ondersteuning (Smeets et al., 2019). Deze laatste ondersteuning is echter een cruciale schakel in het vermijden van mentale aftakeling van de HF-patiënt.

Prototype: verpleegkundig psychosociale spreekuur met gebruik van het “Spinnenweb van positieve gezondheid”

Psychosociale ondersteuning is een belangrijk punt in de patiëntenzorg bij HF en vormt het fundament waarop de empowerment van de patiënt wordt gebouwd. 73% van de patiënten vindt dat sociale steun van familie en vrienden, maar ook van professionals hun leven zin geeft (Sacco et al., 2014). De eenvoudigste vorm van dergelijke steun is een gesprek. Daarom koos ik voor het prototype, het verpleegkundig psychosociale spreekuur met het gebruik van het “Spinnenweb van positieve gezondheid” als gesprekshulpmiddel. De patiënt is in de eerste plaats een mens die sterft naar zinvol leven en de rol van verpleegkundige is om de patiënt daarin te ondersteunen. Het Spinnenweb brengt daarom zeven gezondheidsdimensies in kaart waarmee de patiënt zijn regie rond deze zingeving in eigen handen kan nemen. Het helpt de zorgverleners om met de patiënt te identificeren en visualiseren wat goed en slecht gaat, wat op dat moment belangrijk voor hem is en wat hij zou willen verbeteren. De meerwaarde van dit gespreksinstrument is dat je met mensen aangaat wat zij echt belangrijk vinden en dat niet allen gewerkt wordt op het medische aspect van HF. De patiënt bepaalt regelmatig zijn Spinnenweb, waardoor hij nadenkt over waar hij is, in welke richting hij zich richt, en wat zijn vooruitgang is. De hulpverlener ondersteunt patiënt in hierbij door vragen te stellen die de motivatie en wil voor verandering van de patiënt definiëren (Filnterman et al., 2019). Deze doelen kunnen verschillen van wat de verzorger verwacht omdat zijn perspectief en dat van de patiënt variëren. Van daaruit wordt gekeken naar hoe de patiënt ondersteund moet worden om diens doelen te bereiken (Huber, 2021). Het Spinnenweb is geen noviteit, maar een goed doorgedacht en bewezen gespreksinstrument met bewezen effectiviteit in de psychosociale ondersteuning van patiënten om verwijzingen naar de tweede lijn te beperken (Jung et al., 2018). Bovendien is het Spinnenweb toegankelijk voor zowel patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen als met een lage psychosociale status (Van de Loo et al., 2022).

Conclusie

HF is een ziekte die niet alleen de fysieke en mentale toestand van de patiënt nefast beïnvloedt, maar ook doorweegt op het zorgbudget. Het lijdt geen twijfel dat de zorg voor patiënten met HF daarom optimaal ondersteund moeten worden door middel van een meer holistische aanpak om heropnames en verdere negatieve gevolgen te beperken. Investeren in psychosociale zorg voor patiënten met HF vereist echter middelen. Het gebrek van financiering van tijd en middelen is de belangrijkste belemmering voor deze implementatie.

image-20221002141903-1

Figuur 1: Spinnenweb, Mijn Positieve Gezondheid (2020)

Bibliografie

Baldewijns, K., La Rocca, B., Bektas, S. & Rhode, C. (2021). Content of Heart failure education by Health-care professionals in Noorder-Kempen, Belgium and Maastricht, the Netherlands: the INTERACT-in-HF study. European Journal of Cardiovascular Nursing, 20(1). https://www.researchgate.net/publication/353566665_Content_of_Heart_fai… 

 

Belgische Cardiologische Liga. (2020). Hartfalen. [Website]. https://www.liguecardioliga.be/hartfalen/ 

 

 

Bose, C.N., Saboonchi, F., Persson, H., Björling, G. & Elfström, M.L. (2020). Adaptation of Coping Effectiveness Training for Patients with Heart Failure and Patient-Reported Experience of the Intervention. Journal of Patient Experience, 7(6), 1054-1061. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33457545

 

Botteldoorn, L. (2022). Verpleegkundige in de Huisartsenpraktijk. [Website]. Karel de Grote-Hogeschool. https://www.kdg.be/opleidingen/postgraduaat/verpleegkundige-de-huisarts…

 

Carpenito, L., Brinksma, A., Van der Cingel, M., Hellema, F., Jansen, G. & Kleve, R. (2017). Zakboek verpleegkundige diagnosen (5 e.d..). Noordhoff Uitgevers.

 

Chuzi, S., Pak, E. S., Desai, A. S., Schaefer, K. G., & Warraich, H. J. (2019). Role of Palliative Care in the Outpatient Management of the Chronic Heart Failure Patient. Current Heart Failure Reports, 16(6), 220–228. https://doi.org/10.1007/s11897-019-00440-3

 

COACH. (z.d.). Minnesota Vragenlijst. Meetinstrumenten in de zorg. (2020a).  https://meetinstrumentenzorg.nl

 

Devroey D, Van Casteren V. The incidence and first-year mortality of heart failure in Belgium: a 2-year nationwide prospective registration. Int J Clin Pract. 2010 Feb;64(3):330-5. doi: 10.1111/j.1742-1241.2009.02212.x. PMID: 20456173.

 

Federatie Medisch Specialisten. (2020). Detecteren behoefte psychosociale zorg. [Website]. Federatie Medische Specialisten. https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/detecteren_behoefte_psychosoci… (2012-2022)

 

Filnterman, F., Bisscheroux, P., Dijkema, P., den Hertog, F., de Jong, M., Vermeer, A. & Vosjan, M. (2019). Positieve Gezondheid en gezondheidspercepties van mensen met een lage SES Resultaten van negen concept-mappingsessies in vijf regio’s. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 97, 96-105. https://link.springer.com/article/10.1007/s12508-019-0232-8

 

Conrad, N., Judge, A., Tran, J., Mohseni, H., Hedgecott, D., Perez, A.,B., Crespillo., Moira, A., Hemingway, H., Cleland, J.,G., McMurray J., J. & Rahimi, K. (2018). Temporal trends and patterns in heart failure incidence: a population-based study of 4 million individuals. The Lancet 0140-6736 

 

De Goede, F., & De Goede, M. (2020). Inleiding in de gezondheidspsychologie (1ste editie). Boom Lemma.

 

Easton, K., Coventry, P., Lovell, K., Carter, L.A. & Deaton, C. (2016). Prevalence and Measurement of Anxiety in Samples of Patients with Heart Failure: Meta-analysis. Journal of Cardiovascular Nursing, 31(4), 367-379. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25930162/ 

 

Gezond België. (2021, 26 maart). Algemene sterfte naar doodsoorzaak. https://www.gezondbelgie.be/nl/gezondheidstoestand/sterfte-en-doodsoorz…

 

Jung, H.P., Jung, T., Liebrand, S., Huber, M., Stupar-Rutenfrans, S. & Wensing, M. (2018). Meer tijd voor patiënten, minder verwijzingen? Huisarts Wet 61. https://link.springer.com/article/10.1007/s12445-018-0062-y

 

VZKNUL. (2018). Hartfalen. [Website]. VZKNUL.  https://www.vznkul.be/zorgprogrammas/hartfalen

 

Hartstichting (2021). Homepagina. [Website]. Hartstichting. https://www.hartstichting.nl

 

Heidari Gorji, M.A., Fatahian A. & Farsavian, A. (2019). The impact of perceived and objective social isolation on hospital readmission in patients with heart failure: A systematic review and meta-analysis of observational studies. General Hospital Psychiatry, 60 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31310898/

 

Hoekstra-Weebers J., van de Merwe, R., Tuinman, M., Gazendam-Donofrio, S., van der Veer, W. (2011). Implementation of Psychosocial Screening in Daily Oncological Practice: Experiences in the Northeastern Region of the Netherlands. PsychoOncology, 20(2), 163-164.

 

Huber, M. et al. (2011). How should we define health? British Medical Journal, 26, 343. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21791490/

 

Huber, M., Jung, H. P., Brekel-Dijkstra, K., & Van den Brekel-Dijkstra, K. (2021). Handboek Positieve Gezondheid in de huisartspraktijk. Bohn Stafleu van Loghum.

 

 

INKO. (2008). De Lastmeter. INKO. https://www.oncoline.nl/uploaded/docs/Detecteren%20 behoefte%20 Psychosociale%20zorg/Lastmeter-met-welke-deskundige%20en%20 IKNL%20 copyright%20en%20logo.pdf

 

Instituut voor Positieve Gezondheid. (2019). Begeleidingsdocument Zorgprofessionals. [Richtlijn]. Mijn Positieve Gezondheid. https://mijnpositievegezondheid.nl/wp-content/uploads/2021/01/iph-begel…

 

Instituut voor Positieve Gezondheid (z.d.). Eenvoudige Tool. [Richtlijn]. Mijn Positieve Gezondheid. www.iph.nl/eenvoudige-tool-mijn-positieve-gezondheid/#:~:text=De%20eenv…)%20lezen%20en%20andere%20geïnteresseerden.

 

Jaarsma, T. (2015). Zorg rondom hartfalen (2de herziene editie e.d..). pp. 204-204. Bohn Stafleu Van Loghum.

 

Khan, M.S., Sreenivasan, J., Lateef, N., Abougergi, M.S., Greene, S.J., Ahmad, T., Anker, S.D., Fonarow, G.C. & Butler, J. (2021). Trends in 30- and 90-Day Readmission Rates for Heart Failure. Heart Failure, 14. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCHEARTFAILURE.121.008335

 

Kusuma, D.Y., Shatri, H., Alwi, I. & Abdullah, M. (2019). Validity and reliability studies of the Indonesian Version of the Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire (MLHFQ): quality of life questionnaire for patients with chronic heart failure. Acta Medica Indonesiana51(1), 26-33. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31073103/

 

Kwaliteit in Zicht. (2012). Ontwikkeling van de Care Related Quality of Life voor Chronisch Hartfalen (CaReQoL CHF). [Richtlijn]. NIVEL. https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapport-Ontwikkeling…? Kwaliteitscriteria zorg voor mensen met hartfalen. https://www.hartenvaatgroep.nl/uploads/media/Kwaliteitscriteria_hartfal…

Kyriakou, M., Middleton, N., Ktisti, S., Philippou, K. & Lambrinou, E. (2020). Supportive Care Interventions to Promote Health-Related Quality of Life in Patients Living With Heart Failure: A Systematic Review and Meta-Analysis. Heart, Lung and Circulation, 29(11), 1633–1647. https://doi.org/10.1016/j.hlc.2020.04.019

 

Lambrechts, J., A. Grotendorst (2012), Leren van de toekomst Verpleegkundigen & Verzorgenden 2020. Stafleu van Loghum.

 

Lefteriotis, C. (2013). Depression in heart failure patients. Health Science Journal, 7,349-355

 

 

Li, C.C. & Shun, S.C. (2015). Understanding self-care coping styles in patients with chronic heart failure: A systematic review. European Journal of Cardiovasc Nursing, 15(1),12-9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25681369/

 

Vlaams Expertisepunt Mantelzorg. (2022). Mantelzorgers Eerstelijnspsycholoog. [Website].           Vlaams                   Expertisepunt                          Mantelzorg. https://www.mantelzorgers.be/Pages/Eerstelijns%20psycholoog.aspx

 

McDonagh, W.A. et al. (2021). 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure: Developed by the Task Force for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure of the European Society of Cardiology (ESC) With the special contribution of the Heart Failure Association (HFA) of the ESC. European Heart Journal, 42(36), 3599-3726. https://academic.oup.com/eurheartj/article/42/36/3599/6358045 

 

Mijn Positieve Gezondheid. (2019). Begeleidingsdocument Zorgprofessionals. [Brochure]. Mijn Positieve Gezondheid. https://mijnpositievegezondheid.nl/wp-content/uploads/2021/01/iph-begel…

 

Mijn Positieve Gezondheid. (2020). Home. [Website]. Mijn Positieve Gezondheid. https://www.mijnpositievegezondheid.be/

 

Mincu,C.L.,& Tascu, A. (2015). Social Support, Satisfaction with Physician-Patient Relationship, Couple Satisfaction, Body Satisfaction, Optimisme as Predictors of Life Satisfaction in People having a Current Perceived Health Problem. Procedia Social and Behavioral Sciences, 187, 772-776

 

Moradi, M., Daneshi, F., Behzadmehr, R. et al. Quality of life of chronic heart failure patients: a systematic review and meta-analysis. Heart Failure Reisedv 25, 993–1006 (2020).

 

 

Op de Beeck, S. & Jame, L. (2019). Vlaams Patiëntenplatform vzw Doelzoeker: Samen keuzes maken over persoonlijke zorg. Ervaringen van zorggebruikers en zorgverleners. [Website]. Vlaams Patiëntenplatform. https://vlaamspatientenplatform.be/nl/doelzoeker

 

LEIF. (2022). Praten over ongeneeslijk zien zijn en over sterven. [Website]. LEIF. https://leif.be/palliatieve-zorg/praten-over-het-levenseinde/

 

Remmers., L. & Middelkoop, B. (2016). Het concept van Positieve gezondheid. EpidemiolBull, 3, 8–15. https://mijn.bsl.nl/positieve-gezondheid-en-gezondheidspercepties-van-m…

 

Richman, J. M., Rosenfeld, L. B., & Bowen, G. L. (1998). Social Support for Adolescents at Risk of School Failure. Social Work, 43(4), 309-323.

 

RIZIV. (2022). Een verpleegkundig consult aanrekenen. [Website]. RIZIV. https://www.inami.fgov.be/nl/professionals/individuelezorgverleners/ver…

Sacco, S.J., Leahey, T.M. & Park, C.L. (2019). Meaning-making and quality of life in heart failure interventions: a systematic review. Quality of Life Research, 28, 557-565.

Samana. (2022). Nieuw: de erkenning als mantelzorger met of zonder sociaal recht. [Website]. Samana. https://www.samana.be/erkenning-mantelzorger/?gclid=CjwKCAjw682TBhATEiw…

 

Smeets, M., Zervas, S., Leben, H., Vermandere, M., Janssens, S., Mullens, W., Artgeerts, B.N. & Vaes, B. (2019). General practitioners’ perceptions about their role in current and future heart failure care: an exploratory qualitative study. British Medical Journal of Health Services Research, 19. https://bmchealthservres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12913-019-… 

 

Sokoreli, I., Pauws, S.C., Steyerberg, E.W., de Vries, G.J., Riistama, J.M., Tesanovic, A., Kazmi, S., Pellicori, P., Cleland, J.G. and Clark, A.L. (2018), Prognostic value of psychosocial factors for first and recurrent hospitalizations and mortality in heart failure patients: insights from the OPERA-HF study. European Journal of Heart Failure, 20, 689-696. 

 

Soofi, M.A., Jafery, Z. & AlSamadi, F. (2020). Impact of a Social Support Program Supervised by a Multidisciplinary Team on Psychosocial Distress and Knowledge About Heart Failure Among Heart Failure Patients. Journal of Saudi Heart Association, 32(3), 456-463. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33299791/

 

Statbel. (2018). Doodsoorzaken. https://www.statistiekvlaanderen.be/nl/doodsoorzaken 

 

Taylor, C.J., Ordóñez-Mena, J.M., Roalfe, A.K., Lay Flurrie, S., Jones, N.R., Marshall, T. & Hobbs, F.D.R. (2019). Trends in survival after a diagnosis of heart failure in the United Kingdom 2000-2017: population-based cohort study. British Medical Journal, 2019(13), 364-l223. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30760447/ 

Ten Have, E.C.M. (2016). De verpleegkundige als communicator. Leerboek communicatieve vaardigheden. Bohn Stafleu van Loghum

Thomas More-Hogeschool. (2019). Stijlwijzer. [Brochure]. Thomas More-Hogeschool.

 

UCCL. (2021). Homepagina [Website]. UCCL. https://www.ucll.be/

 

UZ Leuven. (2019). Hartfalen. [Website]. https://www.uzleuven.be/nl/hartfalen 

 

Van de Loo, D.T.M., Saämena, N., Janse, P., van Vliet, M. & Braam, A.W. (2022). De waardering van de zes dimensies van positieve gezondheid in de ggz. Tijdschrift voor Psychiatrie, 64, 87-94.

 

Van Engelen, E. & Bokhorst, M. (2017). Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire (MLHFQ). [PDF]. Meetinstrumentenzorg.nl. https://meetinstrumentenzorg.nl/wp-content/uploads/instrumenten/MLHFQ-f…

 

Van Kessel, P., Hendriks, M., Van der Hoek, L. & Plass, A.M. (2015). Ontwikkeling van de Care related Quality of Life voor Chronisch Hartfalen (CaReQoL CHF): een vragenlijst voor het meten van de ervaren uitkomsten van chronische zorg. Nivel, 2015.

 

Van Nuenen, F., Donofrio, S., Tuinman, M., van de Wiel, H. & Hoekstra-Weebers, J. (2016). Feasibility of implementing the 'Screening for Distress and Referral Need' process in 23 Dutch hospitals. Supportive Care in Cancer, 25(1). 2016;Aug 26. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27565789/doi: 10.1007/s00520-016-3387-8.

 

Van Royen, P., Boulanger, S., Chevalier, P., Dekeulnaer, G., Goossens, K., Koeck, P., Vanhalewyn, M. & Van Den Heuvel, P. (2012). Chronisch Hartfalen; Aanbeveling voor goede medisch praktijkvoering. [Website].  Domus Medica. https://www.domusmedica.be/richtlijnen/chronisch-hartfalen

 

Van Spall, H.G.C., Rahman, T., Mytton, O., Ramasundarahettige, C., Ibrahim, Q., Kabali, C., Coppens, M., Haynes B.R. & Connolly, S. (2017). Comparative effectiveness of transitional care services in patients discharged from the hospital with heart failure: a systematic review and network meta-analysis. European Journal of Heart Failure, 2017(19), 1427-144. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28233442/https://pubmed.ncbi.nlm.nih.go…

 

Vermeulen, H. & Tiemens, B. (2015). Implementatie van evidence based practice. Springer.

 

Vlaams Patiëntenplatform. (2022). Samen sterker. [Website]. Vlaams Patiëntenplatform. https://vlaamspatientenplatform.be/nl

 

Withaar, R. (2018). Weergave psychologische aanpassing (chronische) ziekte. [Presentatie]. Nederlands Instituut van Psychologen. https://www.lvmp.nl/wp-content/uploads/2018/10/Presentatie-Veldnormen.p…

 

WPZisa. (2019). Kwaliteitsstandaard Psychosociale zorg bij somatische aandoeningen. Federatie Medische Specialisten (2012-2022). [Website]. Federatie Medisch Specialisten. https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/kwaliteitsstandaard_psychosoci…