Translating Homesickness in Nâzım Hikmet’s Poems: A Chronotopical Reading of Homesickness in Literary Translation

İlayda Buse Demirci
Persbericht

Op zoek naar tijd en ruimte van heimwee in vertaling

Hoe ziet het heimwee gevoel eruit qua tijd en ruimte? En hoe vertaal je dit gevoel?

Nâzım Hikmet (1902-1963) was een Turkse dichter die geroemd is om zijn enorme bijdrage aan zowel de Turkse als de wereldliteratuur. Hij wordt omschreven als ‘romantic communist’ wegens zijn politiek geëngageerde liefdesgedichten. Vanwege die politieke opvattingen zat hij vaak in de gevangenis en moest hij uiteindelijk Turkije verlaten. Daarom bracht hij zijn laatste twaalf jaar in ballingschap in Sovjet-Unie door. Onvermijdelijk zorgde dit ervoor dat hij gedichten schreef over zijn heimwee.

Omdat hij een grote dichter is, is Hikmet in verscheidene talen vertaald. Maar hoe kan men een gevoel zoals heimwee vertalen? Hoe ziet zijn heimwee eigenlijk eruit? Ik was op zoek naar de antwoorden van deze vragen. Om de eerste vraag te beantwoorden moest ik eerst een antwoord geven op de tweede: als ik weet hoe zijn heimwee afgebeeld is, kan ik de sporen ervan in vertaling volgen. Zo heb ik bekeken welke manieren, maar vooral welke tijd en ruimtes hij gebruikt om het heimwee gevoel weet te geven. Daarvoor was Bakhtins theorie van Chronotope heel handig.

Tijd en ruimte van heimwee

Ballingschap is in elk geval zeer pijnlijk maar het moest pijnlijker voor Hikmet als een dichter zijn omdat het Turks geen linguïstische en culturele schatkamer heeft buiten Turkije, in tegenstelling tot Frans, Engels, Spaans en vele andere meer ‘universele’ talen. Dit maakt zijn heimwee ook zeer cultuurgebonden. Ongetwijfeld vond Hikmet een soort troost voor deze beroving van zijn taal en cultuur in Bakoe van Azerbeidzjan en in Bulgarije, vooral in Varna, twee belangrijke plekken voor hem. Het is waarschijnlijk geen toeval dat beide steden en hun landen een Turkssprekende bevolking hebben. Steden spelen dus een belangrijk rol in zijn heimweegedichten. Maar er is een stad die heel vaak voorkomt: zijn geliefde Istanbul. Deze stad dient als een symbool van zijn verlangen naar zijn land en vormt dus een micro-chronotoop. Verder komt de liefde als een andere micro-chronotoop voor: liefde die hij voor de vrouwen in zijn leven en zijn zoon koestert. Zo identificeert hij heimwee met zijn liefde en verlangen naar zijn partners en zichzelf met de voorwerpen die aan zijn zoon geadresseerd zijn. De macro-chronotoop van heimwee in zijn gedichten is voorzien van deze micro-chronotopen die in één gedicht te vinden zijn, maar ook verspreid over zijn hele oeuvre. Samen creëren ze zowel letterlijk als metaforisch afstandelijke, soms vluchtige, maar altijd oneindige scenes van scheiding. Want hij weet alle soorten van scheidingen:

“some people know all about plants some about fish

I know separation

some people know the names of the stars by heart

I recite absences”

Om zijn heimwee beter te plaatsen heb ik het met andere afbeeldingen van heimwee in de schriften van verschillende dichters en/of schrijvers vooral in ballingschap vergeleken. Hoewel hetzelfde identificering modus ook in die schriften te vinden is, is Hikmets heimwee ‘persoonlijker’ en intiemer omdat de andere auteurs hun heimwee met onder andere dieren vergelijken terwijl Hikmet voornamelijk zijn partners en zijn zoon noemt. Hikmets liefde voor zijn land weerspiegelt zijn verlangen ernaar, en zijn liefde en verlangen naar de vrouwen in zijn leven versmelten met en smelten in dit verlangen naar zijn land, dus zijn heimwee.

Heimwee in vertaling

Er zijn vier gedichten die zijn heimwee misschien het beest aantonen, namelijk “Vasiyet”, “Memed’e Son Mektubumdur”, “Doktor Faust’un Evi” en “Yine Memleketim Üstüne Söylenmiştir” die respectievelijk vertaald zijn in het Engels door Mutlu Konuk Blasing en Randy Blasing als “Last Will and Testament”, “Last Letter to My Son”, “Faust’s House” en “On My Country Again”.

Poëzie vertalen wordt nog altijd onmogelijk gezien omdat men denkt dat vorm en inhoud van een gedicht onscheidbaar is. Ik wou dit op de proef stellen en zien of de vorm of de inhoud beïnvloed wordt door vertaald te worden. Hoe beïnvloedt een vertaling de vorm en/of de inhoud van een gedicht? En wat met die cultuurgebonden begrippen?

Zo zijn die bovengenoemde Turkse en Engelse gedichten op twee hoofdniveaus onderzocht: op tekstueel niveau worden de vorm en inhoud van de gedichten onderzocht en op het buiten-tekstuele niveau worden de culturele elementen, waaronder heimwee, onderzocht en besproken over hun plaats in de Engelse teksten en Engelse cultuur. De Engelse gedichten, de vertalingen dus, zijn geanalyseerd om te zien welke strategieën de vertalers gevolgd hebben: vorm-gericht of inhoud-gericht. Een vergelijking van de analyses van de vertalingen is gedaan om te onderzoeken hoe de keuze van strategieën de vertaling en, belangrijker nog, de vertaling van heimwee had beïnvloed.

De analyse heeft aangetoond dat de vertalers vooral de inhoud vertalen. Dit is het meest geschikt om Hikmets gedichten en heimwee daarin weer te geven. Maar zulke benadering kan leiden tot verschuivingen en verliezen in de interpretatie van en nadruk op het heimwee en culturele elementen in het algemeen. Want Hikmet maakt gebruik van inspringen en zo worden sommige al dan niet culturele woorden benadrukt. Maar in vertaling gaat deze nadruk verloren vanwege het verschil tussen de talen. Uit de analyse blijkt ook dat de vertaling van één woord significante effecten kan hebben op het begrip van de boodschap van de dichter door de Engelstalige lezer, vooral met betrekking tot het verschaffen van de juiste context van de Turkse taal en Turkse cultuur. Dankzij het feit dat de vertalers sommige woorden niet letterlijk maar vrijer te vertalen, kan de Engelstalige lezer inzicht in Hikmet, zijn cultuur en zijn heimwee krijgen.

Hikmets heimwee is dus afstandelijke, vluchtige, oneindige scenes van scheiding maar hoewel er af en toe verliezen zijn vanwege de verschillen tussen het Turks en het Engels, weten de vertalers zijn heimwee en zijn cultuur dichterbij te brengen, blijvend te maken en met de lezer voor eeuwig en oneindig te verbinden.

Bibliografie

Preliminary Literature

Blasing Randy, and Mutlu Konuk, translators. Poems of Nazim Hikmet, by Nâzım Hikmet, revised and expanded ed., Persea Books, 2002.

Hikmet, Nâzım. Bütün Şiirleri. 4th ed., Yapı Kredi Yayınları, 2008.

Secondary Literature

Akdik, Hazel Melek. The Transformation of Folk Literature in Nâzım Hikmet’s Kuvâyi Milliye and Şeyh Bedreddin Destanı. İhsan Doğramacı Bilkent University, 2010, Master’s Thesis.

Altay, Ayfer. “Şiir Çevirisinde Çevrilemeyenler.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.18, no. 1, 2001. pp. 29-43 www.dergipark.org.tr/en/download/article-file/622351. Accessed 27 ‎October ‎2020.

Ataöv, Türkkaya. Nazım’ın Hasreti. İleri Yayınları, 2010.

Bakhtin, Mikhail. “Forms of Time and of the Chronotope in the Novel: Notes toward a Historical Poetics”. The Dialogic Imagination: Four Essays, edited by Michael Holquist, translated by Carly Emerson and Michael Holquist, 1981.

Bassnett, Susan. “Transplanting the Seed: Poetry and Translation.” Constructing Cultures: Essays on Literary Translation, by Susan Bassnett and André Lefevere, Topics in Translation, 11, Multilingual Matters, 1998, pp. 57-75.

---. Translation Studies, 3rd ed., Routledge, 2002.

Bayrak Akyıldız, Hülya. “Language and Identity Perception in Nazım Hikmet's Poetry during Exile Years.” Turkish Migration Conference 2015: Selected Proceedings, by Guven Seker et al., Transnational Press London, 2015, pp. 381-387. www.researchgate.net/publication/322314800_Language_and_Identity_Percep…. Accessed 26 Oct. 2020.

Bengi, Işın. “Şiir Çevirisini Yönlendiren Kısıtlamalar: Bir Yöntem Önerisi için Bazı Notlar.” Dilbilim Araştırmaları, 1992, pp. 101-112. www.dad.boun.edu.tr/tr/download/article-file/52770. Accessed 2 Nov. 2020.

Doğan, Mehmet H. “sürgündeki dil.”, Varlık Dergisi, doğudan batıya sürgünlüğün yeryüzü serüveni, vol. 1039, 1994, pp. 2-3.

Dündar, Can. Nâzım. 11th ed., İmge Kitabevi Yayınları, 2007.

Ekşi, Begüm. Bertolt Brecht ve Nazım Hikmet’in Eserlerine Yansıyan Memleket Hasreti. Marmara University, 2015, Master’s Thesis.

Enderwitz, Susan. “Homesickness and Love in Arabic Poetry.” Myths, Historical Archetypes and Symbolic Figures in Arabic Literature: towards a New Hermeneutic Approach, by Angelika Neuwirth et al., Steiner, 1999, pp. 59–70, http://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/inhouse/content/structure/2053551. Accessed 2 April 2021.

Ergil, Başak. The Image of Nâzım Hikmet and His Poetry in Anglo-American Literary Systems in 2002. Boğaziçi University, 2005, Master’s Thesis.

Ersungur, Muhittin. Nazım Hikmet'in Şiirlerinde Ülke Sevgisi ve Özlemi. Karahan Yayınları, 2009.

Farrington Stockwell, Jill. A Shared Longing: Rewriting Nâzım Hikmet in Turkish and Turkish-German Literature (1963-2017). Princeton University, 2017, PhD Thesis.

Ghena, Hana Khalif. “Between Home and Exile: A Reading of the Exilic Experience of the Iraqi Poet Adnan Al-Sayegh.” Advances in Language and Literary Studies, vol. 7, no. 3, 2016, pp. 100-110. Doi: 10.7575/aiac.alls.v.7n.3p.100. Accessed 11 Nov. 2020.

Göksu, Saime, and Edward Timms. Romantik Komünist Nazım Hikmet'in Yaşamı ve Eseri. translated by Barış Gümüşbaş, Yapı Kredi Yayınları, 2011.

Halman, Talât Sait. “Nǎzim Hikmet: Lyricist as Iconoclast.” Books Abroad, vol. 43, no. 1, 1969, pp. 59–64. JSTOR, www.jstor.org/stable/40123076. Accessed 23 Oct. 2020.

Head, Gretchen. “Space, Identity, and Exile in Seventeenth-Century Morocco: The Case of Abū ʿAlī Al-Ḥasan Al-Yūsī.” Journal of Arabic Literature, vol. 47, no. 3, 2016, pp. 231–259., www.jstor.org/stable/44072468. Accessed 14 Nov. 2020.

Hikmet, Nâzım, and Muhsin Ertuğrul, director. Cici Berber. İpek Film, 1933.

---, director. Güneşe Doğru. İpek Film, 1937.

---, writer. Karım Beni Aldatırsa. Directed by Muhsin Ertuğrul, İpek Film, 1933.

---. “İvan İvanoviç Var mıydı, Yok muydu?”. Yusuf İle Menofis: Oyunları 3, Yapı Kredi Yayınları, 2017.

---. Beyond the Walls: Selected Poems. Translated by Ruth Christie, Richard McKane and Talât Sait Halman, Anvil Press & YKY, 2002.

---. Ferhad ile Şirin, Oyunlar 2. Yapı Kredi Yayınları, 2018.

---. Human Landscapes from My Country: An Epic Novel in Verse. Translated by Randy Blasing and Mutlu Konuk, Persea Books, 2002.

---. La Fontaine’den Masallar. By La Fontaine, Yapı Kredi Yayınları, 2018.

---. Letters to Taranta-Babu. Translated by Randy Blasing and Mutlu Konuk, Copper Beech Press, 2013.

---. Life’s Good Brother. Translated by Mutlu Konuk Blasing, Persea Books, 2013.

---. Memleketimden İnsan Manzaraları. Yapı Kredi Yayınları, 2005.

---. Savaş ve Barış. By Leo Tolstoy, Can Yayınları, 2019.

---. Selected Poems, Nazim Hikmet. Translated by Taner Baybars, Cape Editions, 1967.

---. The Epic of Sheik Bedreddin and Other Poems. Translated by Randy Blasing and Mutlu Konuk, Persea Books, 1977.

---. Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim. Yapı Kredi Yayınları, 2002.

---. Yusuf ile Menofis: Oyunları 3. Yapı Kredi Yayınları, 2017.

Holmes, James S. “Forms of Verse Translation and the Translation of Verse Form.” The Nature of Translation in Approaches to Translation Studies, edited by James S. Holmes, no. 1, De Gruyter, 1970, pp. 91-105.

İşi, Nazan. Analysis of Culture-Specific Items in The English Translation of Nazım Hikmet’s Memleketimden İnsan Manzaraları. Hacettepe University, 2017, Master’s Thesis.

Jannessari Ladani, Zahra, et al. “Translation of Poetry: Towards a Practical Model for Translation Analysis and Assessment of Poetic Discourse.” Journal of Language & Translation, vol. 9, 2008. pp. 7-40. www.researchgate.net/publication/268472169_Translation_of_Poetry_Toward…. Accessed 28 Oct. 2020.

Karacabey, Süreyya. Nâzım Hikmet’in Oyun Yazarlığı. Ankara University, 1995, Master’s Thesis.

Koçak, Recep. Folklore Elements in Nazım Hikmet’s Poems. Niğde Ömer Halisdemir University, 2017, Master’s Thesis.

Kochol, Viktor. “The Problem of Verse Rhythm in Translation.” The Nature of Translation in Approaches to Translation Studies, edited by James S. Holmes, no. 1, De Gruyter, 1970, pp. 106-111.

Konuk Blasing, Mutlu. Nâzım Hikmet: The Life and Times of Turkey’s World Poet. Persea Books, 2013.

Kosters, Onno. “De Regels Voorbij: Het Vertalen Van Poëzie.” Alles Verandert Altijd: Perspectieven Op Literair Vertalen, edited by Lieven D’hulst and Chris Van de Poel, Leuven University Press, 2019, pp. 169–182. JSTOR, www.jstor.org/stable/j.ctvnwc0qb.19. Accessed 28 Oct. 2020

Ladin, Joy. “‘It was not Death’: The Poetic Career of the Chronotope.” Bakhtin’s Theory of the Literary Chronotope: Reflections, Applications, Perspectives, by Bemong et al., 2010, pp. 131-155.

Leontiç, Mariya. Nâzim Hikmet’in Hayati Ve Şiirleri. 2012, www.eprints.ugd.edu.mk/3475/1/nazim-hikmet-bal-tam-icin.pdf. Accessed 15 Nov. 2020.

Messo, George. “Translating Turkish Poetry: An Introduction to The Work of George Messo”. The University of East Anglia, 2014, PhD by publication. www.core.ac.uk/download/pdf/29107949.pdf?repositoryId=124. Accessed 26 Oct. 2020.

Mignon, Laurent Jean Nicolas. The Beloved Unveiled: Continuity and Change in Modern Turkish Love Poetry (1923-1980). University of London, 2002, PhD Thesis. www.eprints.soas.ac.uk/29550/1/10731706.pdf. Accessed 23 Oct. 2020.

Noorani, Yaseen. “Estrangement and Selfhood in the Classical Concept of ‘Waṭan.’” Journal of Arabic Literature, vol. 47, no. 1/2, 2016, pp. 16–42., JSTOR, www.jstor.org/stable/44072477.  Accessed 14 Nov. 2020.

Reynolds, Lauren. “Haunting Pasts: Ghosts of Exile in the Poetry of Nancy Morejón, Nilda Cepero, and Andrea O'Reilly Herrera.” Cuban Studies, no. 45, 2017, pp. 179–196. JSTOR, www.jstor.org/stable/44782934. Accessed 14 Nov. 2020.

Tellioğlu, Banu. “Şiir Çevirisi Eleştirisinde Çevrilebilirlik/Çevrilemezlik İkiliğini Aşmak (Overcoming the Dichotomy of Translatability and Untranslatability in Poetry Translation Criticism).” RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, vol. 11, 2018, pp. 192-213. www.dergipark.org.tr/en/download/article-file/461456. Accessed 2 Nov. 2020.

Uluşahin, Esra. “Discourse Analysis In the ‘Yaşamaya Dair’ Poem of Nazim Hikmet And Its French Translation ‘Sur La Vie’.” International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 12, no. 15, 2017, pp. 631-642. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11590. Accessed 5 Dec. 2020.

Uysal Gliniecki, Ayşegül. Translation and Transformation of Turkish People Through an Intertextual Journey in The Work of Memleketimden İnsan Manzaraları By Nazım Hikmet: An Ethnographic Study. Yıldız Teknik University, 2020, PhD Thesis.

Venuti, Lawrence, “Introduction: Poetry and translation.” Translation Studies, Vol. 4, No. 2, Routledge, 2011, pp. 127-132.

Universiteit of Hogeschool
Multilingual Master in Literary Studies
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
Arvi Sepp
Kernwoorden
Share this on: