Beyond “the Obligatory Note of Hope”: Buddhism, Ecology, and Affect in the Everyday Anthropocene Novel

Edith Declercq
Persbericht

Klimaatfictie is (over) onze toekomst: Hoe literatuur lezen ons helpt omgaan met de klimaatcrisis

 

In mijn literairwetenschappelijk onderzoek ging ik na hoe Boeddhistisch denken, ecologie, en onderbelichte ecologische gevoelens, zoals angst terugkwamen in twee hedendaagse Amerikaanse romans. Zo probeerde ik na te gaan op welke manieren klimaatfictie alternatieven biedt voor het westers individualistisch denken dat aan de grondslag ligt van de klimaatopwarming. Beide romans omschrijven het herkenbare, alledaagse leven in tijden van klimaatverandering. Zowel Weather (2020) van Jenny Offill en Arcadia (2011) van Lauren Groff gaan over de moeilijkheden die de hoofdpersonages ervaren om een balans te vinden tussen verlammende angst voor de klimaatveranderde toekomst en het zorgdragen voor de mensen die ze liefhebben in het nu.

Maken droge wetenschappelijke artikels van het IPCC over de zoveelste bijgestelde klimaatvoorspellingen je neerslachtig? En kan een Facebookpost over het belang van klimaatactie je ook even niet bekoren? Dan ben je vast niet de enige. Als wetenschappers en activisten over de klimaatcrisis en planetaire grenzen spreken, dan doen ze dat vaak op een serieuze, didactische manier en daar is niets mis mee. Alleen zijn wij net zoals de andere organismen rondom ons niet uitsluitend rationele wezens en ook op moreel vlak hebben we soms moeite om tegemoet te komen aan de gouden morele standaard van het dominante ecologische discours. Milieuactivisten zijn vaak ofwel plichtsbewust hoopvol ofwel opvallend fatalistisch, maar hebben het zelden over hun angsten. En daarbij: het kan soms echt gewoon saai zijn om door een wetenschappelijk artikel over de klimaatcrisis te ploeteren. Dat zegt het hoofdpersonage van Weather Lizzie Benson zelf. Zij is niet de plichtsbewuste klimaatactiviste die we dachten te ontmoeten als we een boek openslaan dat gemarket wordt als klimaatfictie. En toch kan het lonen om haar verhaal te lezen. Waarom? Omdat zij net zoals wij beleeft hoe moeilijk, maar noodzakelijk het is om in ons drukke, dagdagelijks leven niet weg te schuwen van de allesomvattende impact van klimaatverandering.

 

overstroming waterval van Coo, vlakbij Plopsa Coo

Onderdrukking van onze klimaatangst

Het is namelijk al langer bekend binnen de environmental humanities (lees: die takken van de filosofie en kunsten die zich bezighouden met onze voorstellingen van klimaatverandering) dat er in westerse, kapitalistische samenlevingen een gebrek is aan emotioneel en ethisch engagement wanneer het over de klimaatcrisis gaat. Hoewel we de rationele, cold hard facts al lang onder ogen zien, geven we er de voorkeur aan om onze angsten en zorgen over klimaatverandering naar ons onbewuste te verbannen. Dit psychologisch mechanisme wordt ook wel splitting genoemd, en het zorgt ervoor dat klimaatontkenning nog te vaak opduikt in het publieke discours.

In westerse, kapitalistische samenlevingen is er een gebrek aan emotioneel en ethisch engagement met de klimaatcrisis

Die psychologische reflex is een van de redenen waarom we zo afwijzend reageren op een wetenschapper die met zijn artikel maar weer eens aan de alarmbel trekt of op een klimaatactie van Extinction Rebellion. Nochtans zijn die onderdrukte angsten en onzekerheden die met de klimaatverandering gepaard gaan volkomen normaal en verdienen ze net een plaats in het ecologisch discours. Zoals in klimaatfictie wordt geopperd, zijn het angsten die onze geschiedenis als een organisme dat steeds afhankelijk is van de vele andere net kenmerken. Als we ze onder ogen komen, kunnen ze ons een stap dichter brengen bij het erkennen van onze eigen verbondenheid met de andere levensvormen rondom ons. Het kan dus bevrijdend werken om te ontdekken dat je diezelfde angsten met een fictief personage deelt. Zo kom je via literatuur tot het besef dat de angst die met ons fragiele menselijke bestaan gepaard gaat niet enkel deel uitmaakt van het verleden, maar ook meespeelt in het uitschetsen van een nieuwe, onzekere klimaatveranderde toekomst.

 

vluchtige mens, eeuwige natuur

Verbondenheid boven menselijke individualiteit

Wat opvalt is dat deze twee hedendaagse romans voorzichtig alternatieve manieren van denken opperen die aan Frederic Jamesons noodkreet over ons gebrek aan alternatieven voor het kapitalisme beantwoorden. De romans tonen met andere woorden aan dat het wel degelijk mogelijk is om ons het einde van het kapitalisme in te beelden door onze eigen geschiedenis te herzien als een menselijke geschiedenis die al altijd sterk verstrengeld is geweest met en afhankelijk geweest is van die van andere organismen. Wat centraal staat in dit andersoortig denken is de verbondenheid tussen de mens als soort en de vele andere dier- en plantsoorten die deze aarde bevolken.

De romans tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is om ons het einde van het kapitalisme in te beelden door anders om te springen met onze eigen geschiedenis

Ook tonen beide romans hoe het moeilijk is om ons bewust te zijn van onze verbondenheid met al die andere organismen als we op het snelle, antropocentrische ritmen van het kapitalisme blijven verder leven. Deze levensstijl focust op productiviteit, maar dit gaat ten koste van biodiversiteit en veroorzaakt natuurrampen.

mens die stilstaat bij natuur

Het trage dagelijks leven

Net omdat deze romans ons een inkijk geven in ons eigen dagelijks leven in tijden van klimaatcrisis maken ze ons bewust van de nood aan een manier van leven waarbij we vaker stilstaan bij de verbondenheid van de mens met andere organismen die zich vaak al openbaart in dagdagelijkse objecten. Ze zetten ons ertoe aan om een boom of een boek te erkennen als een deel van een geschiedenis waar we mee verbonden zijn, maar waar we ook slechts één deel van uitmaken. Dat doen beide personages door hun zintuigen op scherp te zetten om het tastbare heden waarin ze leven in al zijn complexiteit te ervaren. Dan komen ze ervan zelf achter dat hun menselijke ervaringen verstrengeld zijn met die van andere organismen. Hoewel die realisatie beangstigend kan zijn, is ze een belangrijke basis om op een realistische manier te blijven hopen op een betere toekomst voor onszelf en het andere leven dat ons omringt.

 

door Edith Declercq

 

Bibliografie

Alaimo, Stacey. Bodily Natures: Science, Environment, and the Material Self. Indiana University Press, 2010.
Armstrong, Nancy. “The Affective Turn in Contemporary Fiction.” Contemporary Literature, vol. 55, no. 3, 2014, pp. 441-465.
Bamberg, Michael. “Identity and Narration.” the living handbook of narratology, Hühn, Peter et al. (eds.), Hamburg University. www.lhn.uni-hamburg.de/node/29/revisions/162/view.html. Accessed 15 July 2021.
Benjamin, Walter. “Theses on the Philosophy of History.” Illuminations, edited by Hannah Arendt, trans. Harry Zohn, Schocken Books, 1969, pp. 255-262.
Bennett, Jane. The enchantment of modern life: attachments, crossings, and ethics. Princeton University Press, 2001.
Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Anicca." Encyclopedia Britannica, 5 July 2011, https://www.britannica.com/topic/anicca. Accessed 2 August 2021.
Clark, Timothy. “Derangements of Scale.” Telemorphosis: Theory in the Era of Climate Change, Vol. 1, edited by Tom Cohen, Open Humanities Press, 2012, pp. 148-166.
Clark, Timothy. The Value of Ecocriticism. Cambridge University Press, 2019.
Clark, Timothy. “Ecological Grief and Anthropocene Horror.” American Imago, vol. 77, no. 1, 2020, pp. 61-80.
Cooper, David E., and Simon P. James. Buddhism, Virtue and Environment. Routledge, 2017.
Craps, Stef. “Climate trauma.” The Routledge companion to Literature and Trauma, edited by Davis, Colin, and Hanna Meretoja, Routledge, 2020, pp. 275-84.
Curry, Patrick. Ecological Ethics: An Introduction. 2nd ed., Cambridge, UK, Polity Press, 2011.
85
Fisher, Clare. “The Centrality of the Trivial: Jenny Offill’s Weather”, Alluvium, vol. 8, no. 2, 2020.
Gethin, Rupert. The Foundations of Buddhism. Oxford University Press, 1998.
Goodbody, Axel. “Beyond Communication: Climate Change Fiction.” Research Handbook on Communicating Climate Change, Edwar Elgar Publishing, 2020, pp. 320-329.
Greenwald Smith, Rachel. “Postmodernism and the Affective Turn.” Twentieth Century Literature, vol. 57, no. 3-4, 2011, pp. 423-446.
Greenwald Smith, Rachel. Affect and American Literature in The Age of Neoliberalism. Cambridge University Press, 2015.
Groff, Lauren. Arcadia. Windmill, 2012.
Groff, Lauren. “A Conversation with Lauren Groff.” Arcadia, Hyperion, 2016.
Gross, Rita M. “Buddhism and Ecofeminism: Untangling the Threads of Buddhist Ecology and Western Thought.” Journal for the Study of Religion, vol. 24, no. 2, 2011.
Hamilton, Clive. Defiant Earth: The Fate of Humans in the Anthropocene. Polity Press, 2017.
Johns-Putra, Adeline. “Climate and History in the Anthropocene: Realist Narrative and the Framing of Time.” Climate and Literature, edited by Adeline Johns-Putra, Cambridge University Press, Cambridge, 2019, pp. 246–262.
Kerridge, Richard. “Ecocritical Approaches to Literary Form and Genre: Urgency, Depth, Provisionality, Temporality.” The Oxford Handbook of Ecocriticism, edited by Greg Garrard, Oxford University Press, 2014, pp. 362-375.
Klein, Naomi. “Let Them Drown: The Violence of Othering in a Warming World.” London Review of Books, vol. 38, no. 11, 2016, www.lrb.co.uk/the-paper/v38/n11/naomi-klein/let-them-drown. Accessed 20 June 2021.
86
LeMenager, Stephanie. “Climate Change and the Struggle for Genre.” Anthropocene Reading: Literary History in Geologic Times, edited by Menely, Tobias, and Jesse O. Taylor, Pennsylvania State University Press, pp. 220-238.
Love, Glen A. “Et in Arcadia Ego: Pastoral Theory Meets Ecocriticism.” Western American Literature, vol. 27, no. 3, 1992, pp. 195-207.
McMahan, David L. The Making of Buddhist Modernism. Oxford University Press, 2008.
Morton, Timothy. The Ecological Thought. Harvard University Press, 2012.
Morton, Timothy. Hyperobjects. University of Minnesota Press, 2013.
Narine, Anil. Eco-Trauma Cinema. Routledge, 2014.
Ngai, Sianne. Ugly feelings. Harvard University Press, 2005.
Nixon, Rob. “The Anthropocene: The Promise and Pitfalls of an Epochal Idea.” Edge Effects, 6 Nov. 2014, edgeeffects.net/anthropocene-promise-and-pitfalls/.
Offill, Jenny. Weather. Granta, 2020.
Offill, Jenny. “Learning to Die: An Interview with Jenny Offill.” Interview by Rebecca Godfrey. The Paris Review, 14 Feb. 2020, www.theparisreview.org/blog/2020/02/14/learning-to-die-an-interview-wit….
Plumwood, Val. Feminism and the Mastery of Nature. Routledge, 1993.
Plumwood, Val. “Tasteless: Towards a Food-Based Approach to Death.” Environmental Values, vol. 17, no. 3, 2008, pp. 323-330.
Puig de la Bellacasa, María. Matters of Care: Speculative Ethics In More Than Human Worlds. University of Minnesota Press, 2017. Saint-Amour, Paul. Tense Future: Modernism, Total War, Encyclopedic Form. Oxford University Press, 2015.
87
Sencindiver, Susan Yi. “New Materialism.” Literary and Critical Theory, 26 July 2016, Oxford Bibliographies. www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780190221911/obo-978019…. Accessed 27 June 2016.
Seymour, Nicole. Bad Environmentalism: Irony and Irreverence in the Ecological Age. University of Minnesota Press, 2018.
Shklovsky, Viktor. “Art as Technique.” Literary theory, an anthology, edited by Rivkin, Julie, and Michael Ryan, Blackwell, 2004, pp. 15-21.
Theriault, Noah, and Audra Mitchell. “Extinction.” Anthropocene Unseen: A Lexicon, edited by Howe, Cymene, and Anand Pandian, Punctum Books, 2020, pp. 176-182.
Tronto, Joan C. Moral Boundaries: A Political Argument for an Ethic of Care. New York, Routledge, 1994.
Valera, Luca. “Françoise d’Eaubonne and Ecofeminism: Rediscovering the Link between Women and Nature.” Women and Nature? Beyond Dualism in Gender, Body, and Environment, edited by Vakoch, Douglas A., and Sam Mickey, Routledge, 2018, pp. 10-23.
Weber, Marx. “Science as a Vocation.” Daedalus, vol. 87, no. 1, 1958, pp. 111-134.
Williams, Raymond. Marxism and Literature. New York, Oxford University Press, 1977.
Woolf, Virginia. “The Mark on the Wall.” A Haunted House and Other Stories, Penguin Books, 1973, pp. 43-52.
Wright, Robert. Why Buddhism Is True: The Science and Philosophy of Meditation and Enlightenment. Simon & Schuster, 2017.

Universiteit of Hogeschool
Master of Arts in de Engelse taal- en letterkunde
Publicatiejaar
2021
Promotor(en)
promotor prof. dr. Marco Caracciolo, co-promotor Shannon Lambert
Kernwoorden
Share this on: