Pootjebaden in lyrisch water
De eerste stapjes in de wereld van poëzie - een boekje voor leerling en leraar
“Het gebeurde namelijk maar zelden dat leerlingen positief op poëzie reageerden. ‘Saai’, ‘zweverig’ en ‘dit gaat nergens over’, hoorde ik regelmatig. Het voelde ongemakkelijk: ik vroeg me af waarom ik in de klas goed uit de voeten kon met literair proza, maar waarom dit met poëzie veel lastiger was” (Das, 2018). Deze uitspraak van Hans Das, promovendus cultuuronderwijs (poëzie) en docent Nederlands aan de Rijksuniversiteit van Groningen, is niet zomaar uit de lucht gegrepen. Ze is helaas angstaanjagend herkenbaar.
Hoe maken we poëzie aantrekkelijker, toegankelijker en meer vanzelfsprekend in de eerste graad van het secundair onderwijs? Dat is de vraag waarmee deze bachelorproef begon. En sinds de invoering van de nieuwe eindtermen in september 2019 is deze vraag prangender dan ooit. De nieuwe eindtermen vormen dan ook een belangrijk uitgangspunt voor deze paper. De nieuwe onderwijsdoelen hechten meer belang aan creativiteit, literatuur en poëzie, waar in de voormalige beschrijving van de eindtermen in mindere mate op gefocust werd.
De vraag werd uiteen gehaald, bestudeerd, samengevoegd en uiterst holistisch beantwoord aan de hand van een beknopt praktijkonderzoek en een grondige literatuurstudie. Van de omlijning van poëzie als begrip, via een studie van de ontwikkelingspsychologie achter de lyrische competentie van leerlingen in het secundair onderwijs, naar een vergelijking van bestaande opvattingen en didactische methodieken… Er bleef geen segment van de kwestie onbesproken.
Het resultaat van het onderzoek is een praktijkgerichte uitwerking. Ten eerste werd het doel van het product vastgelegd. Op basis van informatie uit de literatuurstudie kan gesteld worden dat het niveau van de lyrische competentie van leerlingen rond het vierde jaar van het secundair onderwijs te laag ligt. Het voornaamste doel van het uitgewerkt materiaal zou dus het opkrikken van dat niveau moeten zijn, zodat leerlingen met een vollere rugzak kunnen beginnen aan hun tocht door het poëzielandschap. Daarom werd ervoor gekozen om een basis aan poëziegerelateerde begrippen en inzichten te integreren in de tool. Zo wordt de aandacht gevestigd op de klank, vorm en gevoelswaarde van lyrische teksten. Daarnaast werden er enkele klassieke schrijvers opgenomen. Daarbij komt het feit dat poëzieonderwijs een prominentere rol zal spelen binnen de nieuwe eindtermen (2019), maar dat leraren geen idee hebben hoe ze eraan moeten beginnen. Veel leraren schuwen het onderwerp omdat ze er zichzelf niet in thuis voelen. In het vooronderzoek komt de vraag naar gebruiksklaar, uitgewerkt materiaal sterk naar boven.
Daarna werd de vorm van het product bepaald. Omdat er wordt gestreefd naar een heel laagdrempelige en toegankelijke aanpak, werd de vorm van een notitie-/dagboekje gekozen als richtlijn voor het uitgewerkte product. Daarbij werd Inspiratie overal – notitieboekje van het Letterenhuis als voornaamste voorbeeld gebruikt. Om bij te dragen aan het toegankelijke aspect, werd ook beslist om het boekje te voorzien van passende en stimulerende illustraties. Voor die taak werd Carll Cneut gecontacteerd, die zijn toestemming gaf om zijn tekeningen te gebruiken in het educatieve boekje.
Zo ontstond Pootjebaden in Lyrisch Water: een prachtig, persoonlijk poëzieboekje voor de leerling, met als voornaamste doel de lyrische ontwikkeling van leerlingen te stimuleren zodat ze de al bestaande leerlijnen met een bredere basis kunnen aanvatten.
Tijdens het onderzoek en het opstellen van het boekje, werkten we samen met het Poëziecentrum in Gent. Zij voorzagen, in de mate van het mogelijke, in poëzie, expertise, kennis en raadgeving. Ook nu, na de afronding van het opleidingsonderdeel, gaan de gesprekken met het Poëziecentrum door over een eventuele druk en verspreiding van het poëzieboekje. Want voor ons houdt het niet op. Wij, het Poëziecentrum en onze promotor zijn vurig overtuigd van de meerwaarde van ons onderzoek én de praktijkgerichte invulling ervan voor het werkveld. Ons boekje begeleidt zowel leraren als leerlingen tijdens hun eerste stappen in de wereld van poëzie.
We maken om af te sluiten graag de vergelijking met leren zwemmen. De wereld van poëzie wordt te vaak door zowel leerlingen als leraren als abstract, complex en stoffig gezien. Net zoals veel kinderen in het begin vaak bang zijn van het diepe. Ons boekje neemt de leerlingen bij de hand en laat ze in kleine stapjes kennismaken met enkele klassieke auteurs en met de klank, vorm en de gevoelswaarde van lyrische teksten. Het is niet de bedoeling om de leerlingen te overspoelen met allerlei taaltechnische analyses, aangezien dat ze zou doen verdrinken. In plaats daarvan laat dit boekje de leerlingen even pootjebaden in lyrisch water.
Bij deze nodigen wij jullie dan ook van harte uit om onze paper te lezen en te snuisteren in ons poëzieboekje. We wensen jullie veel lees-, kijk- en waterplezier!
Eline Van Keymeulen, Gianni De Bondt en Milan Lambrecht
Contact: elinevankeymeulen@hotmail.com, gianni.de.bondt@telenet.be, milan.lambrecht@hotmail.com
- Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs, Kwalificaties en Studietoelagen (AHOVOKS). (2019, mei). Secundair Onderwijs. Opgehaald van Onderwijsdoelen van https://onderwijsdoelen.be/resultaten?intro=secundair-onderwijs&filters…
- Beunen, Sofie, Jessy Siongers, and John Lievens. 2016. “Cultuur Leren Smaken. Een Onderzoek Bij Vlaamse Jongeren Naar Cultuurparticipatie En Cultuureducatie”.Gent: Onderzoeksgroep CuDOS - Vakgroep Sociologie – Ugent
- Biesta, G. (2018). Tijd voor pedagogiek: Over de pedagogische paragraaf in onderwijs, opleiding en vorming (Oratie). Universiteit voor Humanistiek, Utrecht.
- Bulckaert, W. (2018, oktober 27). Basisprincipes voor de nieuwe eindtermen. Opgehaald van Klasse: https://www.klasse.be/114462/basisprincipes-nieuweeindtermen/
- Cockelbergh, P., Moens, A., Matthynssens, B., Poëziecentrum, & CANON Cultuurcel. (2019). Luchten leren lezen - poëzielessen voor de derde graad secundair onderwijs. Opgehaald van Poëziecentrum: https://www.poeziecentrum.be/sites/default/files/luchten_leren_lezen_po…
- Cultuur in de Spiegel. (2015, februari 16). Cultuur in de spiegel - Cultureel bewustzijn. Opgehaald van Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=TS-9tup_vbE&t=18s
- Das, H. (2018 maart). Hoe lezen leerlingen poëzie en wat betekent dat voor onze lessen? Een onderzoek naar de ontwikkeling van het lyrisch vermogen als impuls voor het poëzieonderwijs. Levende Talen Magazine, 105(special). Geraadpleegd van https://pdfs.semanticscholar.org
- Demets, P., & Lauwers, H. (2017). Om je heen kijken in poëzie. Fons, pp. 22-24.
- De Meyer, L. (2015). Poëzieonderwijs, een scholing in schaarste? [masterproef]. Universiteit Gent, Faculteit Letteren & Wijsbegeerte.
- Dera, J., & van der Starre, K. (2019). Instagram poëzie in de klas. Levende Talen Magazine, pp. 4-9.
- Jeugd en Poëzie vzw. (2014, 27 februari). De beleidsnota van Jeugd en Poëzie VZW 2014-2017. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://issuu.com/jeugdenpoezievzw/docs/beleidsnota14-17-lr
- Kloos, W. Nieuwere literatuur-geschiedenis, 1904, pp. 161
- Los, L., Van Steen, M., Demol, S., & Casteleyn, J. (z.d.). Het project “Dichter”. Geraadpleegd op 7 april 2020, van https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/dichter/
- Mazza, N. (2016). Poetry therapy: Theory and practice (2e ed.). Londen/ New York: Routledge.
- Poëziecentrum vzw. (2016, 25 november). Poëzie voor scholen. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://www.poeziecentrum.be/educatief-aanbod/po%C3%ABzie-voor-scholen
- Poëziecentrum vzw. (2019, 12 augustus). Vormingen & lezingen. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://www.poeziecentrum.be/educatief-aanbod/vormingen-lezingen
- Poëziecentrum vzw. (2019, 26 november). Leesgroepen. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://www.poeziecentrum.be/educatief-aanbod/leesgroepen
- Pootjebaden in lyrisch water Pagina 25 van 59
- Academiejaar 2019-2020 Eline Van Keymeulen, Gianni De Bondt en Milan Lambrecht
- Poëziecentrum vzw. (2020, 20 februari). Poëzieroutes. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://www.poeziecentrum.be/educatief-aanbod/poezieroutes
- Poëzie Verrijkt. (z.d.). Wat is poëzie? Geraadpleegd op 4 februari 2020, van https://poezieverrijkt.nl/wat-is-poezie/
- Rosenblatt L.M. (1994), The reader, the text, the poem: the transactional theory of the literary work. Carbondale: Southern Illinois University Press.
- Schram, B., & Raukema, A.-M (2006). De doorgaande leeslijn in wetenschappelijk perspectief. Delft, Nederland: Uitgeverij Eburon.
- Stichting Lezen. (2016). Kwestie van lezen: deel 10. Stichting Lezen, p.2. Geraadpleegd van https://pro.debibliotheekopschool.nl/dam/lezen/20170111-Folder%2010-lez…
- Vanherwegen, D. & Lievens, J. (2014). The mechanisms influencing active arts participation: An analysis of the visual arts, music and the performing arts. Sociological Inquiry, 84(3), pp. 435-471.
- Vanhooren, S., & Mottart, A. (2009). De literaire vorming van nabij bekeken. Vonk, 38(3). Geraadpleegd van http://taalunieversum.org
- Witte, T., Universitair Onderwijs Centrum Groningen, & Rijksuniversiteit Groningen. (2008). Het oog van de meester. Geraadpleegd van https://www.lezen.nl/sites/default/files/het%20oog%20van%20de%20meester…