Orgaandonatie na euthanasie. Een literatuurstudie naar de mogelijkheden en beperkingen van orgaandonatie na euthanasie

Hanne Michielsen
Persbericht

Eindelijk kunnen sterven en zo levens redden!

Uiteindelijk sterven we allemaal. Of je je ertegen verzet of net niet, vroeg of laat ondergaan we één voor één hetzelfde lot. Meestal plots en onverwacht, soms gepland en lang naar afgeteld. Tot die laatsten behoren ook diegenen die euthanasie laten doen. Deze mensen zien vaak verschrikkelijk af en hebben een leven dat voor hen niet meer leefbaar is. Leven doen ze voor anderen, sterven doen ze uiteindelijk voor zichzelf… en toch kan hun overlijden iets betekenen voor anderen door orgaandonatie na euthanasie!

 

Mensen met ziektes in een uiterste stadium, zoals bijvoorbeeld lever- of nierziekten, hebben niet lang meer te leven. Om de levensverwachting van deze mensen te verlengen, of om hen zelfs volledig te kunnen genezen, kan transplantatiegeneeskunde een uitweg bieden. Het geven van één of meerdere nieuwe organen aan een zieke persoon heeft goede resultaten en het wordt momenteel veelvuldig als behandeling gebruikt. Er is echter een grote keerzijde aan het gebruik van deze behandelmethode. De hoeveelheid voor transplantatie beschikbare organen raakt uitgeput. Wachtlijsten worden hierdoor langer en de kans om te sterven tijdens de wachtperiode wordt groter.

“De transplantatiegeneeskunde is slachtoffer van haar eigen succes” (Detry et al., 2014, p. 15)

Over de hele wereld zoekt men naar nieuwe bronnen om de hoeveelheid beschikbare transplantorganen te vergroten. Orgaandonatie na euthanasie zou hiertoe kunnen bijdragen. Deze bachelorproef geeft weer hoe de twee verschillende procedures gecombineerd kunnen worden. In deze literatuurstudie worden ook de beperkingen en aandachtspunten aangehaald die met orgaandonatie na euthanasie gepaard gaan.

 

Sterven voor zichzelf…

Het woord euthanasie wordt omschreven als ‘de opzettelijk levensbeëindigende handelingen uitgevoerd door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek’, of eenvoudiger ‘iemands leven stopzetten op vraag van de persoon zelf’.  Deze laatste omschrijving klinkt niet echt ingewikkeld, maar er zijn wel wat specifieke eisen waaraan moet worden voldaan. Een arts mag enkel ingaan op het euthanasieverzoek van een patiënt wanneer het verzoek van de patiënt vrijwillig, overwogen en herhaald is. Het euthanasieverzoek moet schriftelijk worden neergeschreven en daar bovenop moet de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toestand bevinden met aanhoudend en ondraaglijk lijden als gevolg van een ongeneeslijke aandoening. Voor orgaandonatie na euthanasie komt hier nog bij dat de persoon in kwestie eerst moet voldoen aan de eerder genoemde eisen alvorens de wens van donatie wordt aangehaald.

“De meerwaarde die de patiënt toekent aan de orgaandonatie mag geen doel op zich worden. Hij moet op elk moment in het proces de vrijheid voelen om van gedachten te veranderen.” Detry et al. (2014, p. 23)

Bij euthanasie wordt via een katheter in een ader medicatie toegediend waar de patiënt van gaat slapen. Vervolgens wordt een spierverslappend geneesmiddel gegeven waardoor de hartspier stopt met werken en er een hartstilstand volgt. Door de hartstilstand kan het hart niet gedoneerd worden, maar donatie van andere organen zoals nieren, lever, longen en alvleesklier kan medisch gezien nog wel. De medicatie die gebruikt wordt, wordt verondersteld geen invloed te hebben op de kwaliteit van organen

 

…. en toch iets betekenen voor anderen

Euthanasie is aan zich al een complex proces dat nauwkeurig is omschreven in de Belgische wetgeving. Wanneer deze procedure dan ook nog wordt vervolgd door orgaandonatie, zijn er veel aandachtspunten.

Wanneer een patiënt orgaandonatie na euthanasie verkiest, zal de patiënt moeten sterven in het ziekenhuis. Dit is nodig om de tijd tussen het overlijden van de donor en het wegnemen van de bruikbare organen uit het lichaam zo kort mogelijk te houden zodat het kwaliteitsverlies minimaal is. Bij de opname in het ziekenhuis worden nog de laatste tests en echo’s genomen voor de finale beoordeling van de organen.  Nadien kan de euthanasieprocedure uitgevoerd worden.

Wanneer de patiënt overleden is, wordt hij naar de operatiezaal gebracht om de verschillende organen uit te nemen. De bruikbare organen worden gespoeld en klaargemaakt voor transport naar de door Eurotransplant toegewezen ontvangers. Deze organisatie bekijkt over de landgrenzen heen de organenwachtlijsten en duidt de meest geschikte kandidaat aan op basis van verschillende indicaties. De toekomstige ontvanger wordt op de hoogte gebracht en klaargemaakt voor zijn operatie.

 

De realiteit

Orgaandonatie na euthanasie is medisch-technisch en wettelijk mogelijk in België en Nederland, maar dit zou geen goede manier zijn om de hoeveelheid beschikbare transplantorganen te vergroten als de organen niet van voldoende kwaliteit zijn. Verschillende onafhankelijke onderzoeken bestudeerden daarom de afgelopen jaren de kwaliteit na transplantatie van longen, lever en nieren. De kortetermijnresultaten zijn geruststellend, maar er kan nog niet met zekerheid gezegd worden of de langetermijnresultaten dit ook zullen zijn. Orgaandonatie na euthanasie is nog zeer onbekend en het wordt pas sinds enkele jaren regelmatig uitgevoerd. Vandaar is langetermijnopvolging van de getransplanteerde organen op dit moment nog niet mogelijk.

Naast kwaliteitsonderzoeken, werd ook een schatting gemaakt van het aantal patiënten met euthanasiewens die in aanmerking komen voor orgaandonatie. Niet iedereen die dat wil kan zijn organen doneren. Het grootste aandeel van de euthanasie-patiënten valt af door de aanwezige aandoening. Slechts 10.2% van alle euthanasiepatiënten komt in aanmerking. De verklaring is te vinden bij de reden waarvoor men euthanasie wil laten uitvoeren. Het klinkt aannemelijk dat bijvoorbeeld ver uitgezaaide kanker een contra-indicatie is voor donatie. De organen zijn te zwaar aangetast. Mensen met een spierziekte hebben over het algemeen de beste organen, aangezien hun ziekte niet de organen maar de spieren aantast.  

 

De multidisciplinaire opvang

Het klinkt allemaal mooi, maar het is niet evident. De transplantcoördinator heeft de organisatie van het hele gebeuren in handen. Het zijn echter vaak de verpleegkundigen die het zwaarst belast worden. Naast de emotionele ondersteuning van achterblijvende familie, is ook de toediening van de laatste zorgen vaak zwaar voor hen. Samenwerking tussen de twee betrokken teams, het team verantwoordelijk voor de euthanasie en dat van de transplantatie, is belangrijk. Het ontwikkelen van een bepaalde graad van expertise zonder verplegend personeel te hard te belasten, blijft een uitdaging.

Bibliografie

Ball, I., Sibbald, R., Troug, R. (2018). Voluntary euthanasia - implications for organ donation. The New England Journal of Medicine (379). 909-911. Geraadpleegd op 7 november 2019 via https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp1804276

Bollen, J. (2019). General introduction. In Organ donation after euthanasia: medical, legal and ethical considerations (pp. 13 - 43). Maastricht: Maastricht University

Bollen, J., de Jongh, W., Hagenaars, J., van Dijk, G., ten Hoopen, R., Ysebaert, D. et al. (2016a). Organ Donation After Euthanasia: A Dutch Practical Manual. American Journal of Transplantation (16). 1967-1972. Geraadpleegd op 29 april 2019 via https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/ajt.13746

Bollen, J., Snoeijs, M., ten Hoopen, R., Shaw, D., Kox, J.,  Ysebaert, D., van Mook, W, van Heurn, E. (2019a). Promising results of kindney transplantation from donors following euthanasia.

Bollen, J., Ten Hoopen, R., Ysebaert, D., van Mook, W., van Heurn, E. (2016b). Legal and ethical aspects of organ donation after euthanasia in Belgium and the Netherlands. Journal of medical ethics (42). 486-489. Geraadpleegd op 7 november 2019.

Bollen, J., van Heurn, E., Ysebaert, D., van Mook, W., Ten Hoopen, R. (2019b). Orgaandonatie na euthanasie: juridische overwegingen en vraagstukken. Tijdschrift voor gezondheidsrecht. 107-121. Geraadpleegd op 8 november 2019.

Bollen, J., Van Smaalen, T., ten Hoopen, R., van Heurn, E., Ysebaert, D., van Mook, W. (2017). Potential number of organ donors after euthanasia in Belgium. JAMA (317). 1476-1477. Geraadpleegd op 23 september 2019 via https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2616383

Chew, H.C., Iyer, A., Connellan, M., Scheuer, S., Villanueva, J., Goa, L. et al. (2018). Outcomes of donation after circulatory death heart transplantation in Australia. Journal of the American college of cardiology. 1447-1458. Geraadpleegd op 14 februari 2020 via https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0735109719303328?via…

Detry, O., Devisch, I., Distelmans, W., Lauwereys, L., Thienpont, L., Van Reamdonck, D. et al. (2014). Orgaandonatie na euthanasie. [Brochure]. S.l. : LEIF, De Maakbare Mens en de Belgische Transplantatie Vereeniging. Geraadpleegd op 13 februari 2020 via https://www.demaakbaremens.org/wp-content/uploads/2017/09/Brochure-Orgaandonatie-na-euthanasie.pdf

Documentatiedienst APB. (2018). Euthanasie : wat de apotheker moet weten. Op KLAV.be [Website]. Geraadpleegd op 29 april 2019 via https://www.klav.be/klavinfo/files/Dossiers/Euthanasie/NL/2018_Euthanas…

Emanuel, E. J., Onwuteaka-Philipson, B. D., Urwin, J. W., Cohen, J. (2016). Attitudes and Practices of Euthanasia and Physician-Assited Suicide in the United States, Canada, and Europe. JAMA (316). 79-90. Geraadpleegd op 13 april 2020 via doi:10.1001/jama.2016.8499

Eurotransplant. (2009). Eurotransplant International foundation - Annual report 2008. Op Eurotransplant.org [Website]. Geraadpleegd op 12 november 2019 via https://www.eurotransplant.org/wp-content/uploads/2019/12/ar_2008.pdf

Eurotransplant. (2016). Eurotransplant manual- versie 5.5: chapter 1: Introduction. Op Eurotransplant.org [Website]. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.eurotransplant.org/wp-content/uploads/2020/01/H1-Introducti…

Eurotransplant. (2018). Eurotransplant manual- versie 6.1: chapter 9: The donor. Op Eurotransplant.org [Website]. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.eurotransplant.org/wp-content/uploads/2020/01/H9-The-Donor…

Farmacotherapeutisch kompas. (s.a.). Thiopental. Op farmacotherapeutischkompas.nl  [Website]. Geraadpleegd op 14 februari 2020 via https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/preparaatteksten/t/t…

Federale controle en evaluatiecommissie euthanasie. (2019). 28 februari 2019: EUTHANASIE – cijfers voor het jaar 2018. Geraadpleegd op 18 december 2019 via https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/nl/documenten/euthanasie-ci…

Federale overheidsdienst volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu. (2016). Donatie post-mortem. Op health.belgium.be [Website]. Geraadpleegd op 12 november 2019 via https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/zorg-voor-jezelf/levensbegi…

Gezondheidsraad. (2018). Advies Vaststellen van de dood bij orgaandonatie na euthanasie. Op Gezondheisdsraad.nl [Website]. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2018/12/12/vaststell…

Gilbo, N., Jochmans, I., Jacobs-Tulleneers-Thevissen, D., Wolthuis, A., Sainz-Barriga, M., Pirenne, J.  et al. (2019). Survival of patients with liver transplants donated after euthanasia, circulatory death or brain death at a Single Center in Belgium. JAMA (322). 78-80. Geraadpleegd op 23 september 2019 via https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2737160

Metzger, R., Delmonicob, F., Fengc, S.,  Portd, F., Wynne, J. & Merionf, R. (2003). Expanded criteria donors for kidney transplantation. American Journal of Transplantation 2003; 3. 114–125. Geraadpleegd op 12 februari 2020 via http://www.coordinaciontrasplantes.org/images/bibliografia/03-07.pdf

Statistics Eurotransplant. (2020a). Active waiting list (at year-end) in Belgium, by year, by organ combination. Op Statistics.eurotransplant.org [Website]. Geraadpleegd op 1 januari 2020 via http://statistics.eurotransplant.org/index.php?search_type=waiting+list…

Statistics Eurotransplant. (2020b). Waiting list mortality in Belgium, by year, by organ. Op Statistics.eurotransplant.org [Website]. Geraadpleegd op 1 januari 2020 via http://statistics.eurotransplant.org/index.php?search_type=waiting+list…

UZA. (2008). Transplantatiecoördinator. Op uza.be [Website]. Geraadpleegd op 13 april 2020 via https://www.uza.be/transplantatiecoordinator

Van Dijk, G., Giezeman, A., Ultee, F., Hamers, R. (2013). Klinische les: Orgaandonatie bij euthanasie bij een patiënt met een neurodegeneratieve aandoening. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde (41) 157: A6548. Geraadpleegd op 20 september 2019 via https://www.ntvg.nl/artikelen/orgaandonatie-na-euthanasie-bij-een-pati%…

Van Raemdonck, D., Verleden, G.M., Dupont, L., Ysebaert, D., Monbaliu, D., Neyrinck, A. et al. (2011). Initial experience with transplantation of lungs recoverd from donors after euthanasia. Applied Cardiopulmonary Pathophysiologie (15). 38-48. Geraadpleegd op 25 september 2019 via https://pdfs.semanticscholar.org/3a98/f195c3b916285b211c442be00145db2f3…

van Wijngaarden, A., van Westerloo, D., Ringers, J. (2016). Organ donation after euthanasia in the Netherlands: a case report. Elsevier Inc (84). 3061-3063. Geraadpleegd op 20 september 2019 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0041134516301439

Wet van 3 juli 2012 tot wijziging van de wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen en de wet van 19 december 2008 inzake het verkrijgen en het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal met het oog op de geneeskundige toepassing op de mens of het wetenschappelijk onderzoek. Belgisch staatsblad, 24 augustus 2012, pp.50695-50701.

Wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen. Belgisch staatsblad, 14 februari 1987, p.50202.

Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie. Belgisch staatsblad, 22 mei 2002, pp. 28515-28520.

Wilkinson, D., Savulescu, J. (2012). Should we allow organ donation euthanasia? Alternatives for maximizing the number and quality of organs for transplantation. Bioethics ISSN (26). 1467-8519. Geraadpleegd op 20 september 2019 via https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3267048/pdf/bioe0026-0032…

Ysebaert, D., Van Beeumen, G., De Greef, J., Squifflet, J., Detry, O., De Roover, A., et al. (2009). Organ procurement after euthanasia: Belgian experience. Transplantation proceeding (41). 585-586. Geraadpleegd op 29 april 2019 via https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0041134508016680#!

Universiteit of Hogeschool
Verpleegkunde
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Mvr. J. Coigné - Mnr. J. Bollen
Kernwoorden
Share this on: