Kunsteducatie in het lager onderwijs

Tuur Sterckx
Persbericht

Wanneer kunst je naar het hoofd stijgt

Hoe je met kunsteducatieve lessen het brein stimuleert en 21ste-eeuwse vaardigheden aanscherpt

Het is vrijdagnamiddag. De boekentassen zijn gemaakt, alles gaat van de banken en meester Jonas haalt knutselmaterialen uit de kast. Het is eindelijk tijd voor de knutselles. Een toffe, ontspannende afsluiter van de week waar de hele zesde klas naar uitkijkt.

De knutsellessen, of lessen Muzische vorming, zijn relaxte uurtjes om de week af te sluiten. Boeken dicht en uitkijken naar het weekend. Maar wist je dat de lessen Muzische vorming zoveel meer kunnen inhouden dan een dosis prettige ontspanning, het reproduceren van voorbeelden of een obligaat knutselwerkje rond een thema. Als de leerkracht een aantal aanpassingen doet aan de klassieke knutselles, kan hij er echte kunsteducatieve lessen van maken. En die lessen kunnen zelfs de zogenaamde 21ste-eeuwse vaardigheden aanscherpen en verschillende breinfuncties ontwikkelen.

Het doel van deze bachelorproef:

  • Onderzoeken wat kunst en kunsteducatie kan doen voor de ontwikkeling van kinderen.
  • Ontwerpprincipes bepalen die de leerkracht helpen om rijke kunsteducatieve lessen op te bouwen.
  • Ontwikkelen van een reeks van kunsteducatieve lessen die inzetten op 21ste-eeuwse vaardigheden en rijke ervaringen met kunst.

Kunsteducatie en het kinderbrein

Kinderen op allerlei manieren met kunst in contact brengen, is leuk. Maar echte kunsteducatie, het ‘doelbewust leren over en met kunst, via gerichte instructie’, kan meer betekenen voor de ontwikkeling van het kind. Deze bachelorproef onderzocht in eerste instantie welke positieve effecten kunsteducatie kan hebben op het kinderbrein.

Diverse onderzoeken bewijzen dat bewust met kunst omgaan in de klas verschillende breinfuncties stimuleert. Het waarnemen, beleven en beoefenen van kunst prikkelt namelijk verschillende delen van het brein. Algemeen gesteld, voedt kunst de kinderhersenen waardoor die complexer worden.

Enkele voorbeelden? Kunst stimuleert bepaalde hersengebieden, zoals de frontale cortex, die instaan voor plannen, beslissingen nemen en impulsbeheersing. Die frontale cortex zorgt verder ook voor een groei in creativiteit en flexibiliteit. Kunstbeleving ontwikkelt ook de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor taal. Door rijke kunsteducatieve lessen gaan kinderen op een zeer ongedwongen manier met taal om, waardoor dat deel van de hersenen zich ontwikkelt. Verder draagt kunsteducatie ook bij tot de emotionele ontwikkeling van kinderen. Het kinderbrein zit vol met spiegelneuronen. Die zorgen ervoor dat de mens zich kan inleven in anderen. Door naar kunst te kijken en te ervaren, kunnen kinderen emoties spiegelen en ontdekken.

Kunsteducatie en 21ste-eeuwse vaardigheden

Het is duidelijk dat kunst waarnemen, beleven en beoefenen een positieve invloed heeft op het brein. Maar daarnaast kan een kunsteducatieve les ook bijdragen tot de ontwikkeling van 21ste-eeuwse vaardigheden. Deze vaardigheden zijn competenties die kinderen nodig hebben om goed te kunnen functioneren in onze snel veranderende wereld. Het zijn dus noodzakelijke en cruciale skills zoals o.m. samenwerken, creatief denken, kritisch denken, communiceren, mediawijsheid, ICT- en informatievaardigheden en probleemoplossend denken.

image 266

Bron: duurzaamonderwijs.com

Voor deze skills is in het algemeen veel aandacht binnen het onderwijs. Maar echt interessant wordt het als kunsteducatieve lessen worden ingezet om deze vaardigheden te ontwikkelen. Aan elke les Muzische vorming kan een leerkracht een of meer 21ste-eeuwse vaardigheden koppelen, waardoor kinderen ze spontaan en op een losse manier ontwikkelen. Klinkt te goed om waar te zijn? Het is nochtans mogelijk om dergelijke rijke kunsteducatieve lessen op te bouwen. Zo’n les moet dan wel aan enkele voorwaarden voldoen.

Voorwaarden voor kunsteducatieve lessen: ontwerpprincipes

Mijn bachelorproef spitste zich dan ook toe op de vraag hoe een rijke kunsteducatieve les moet worden ingevuld om meer te zijn dan een ‘klassieke knutselles’. Het gaat immers om meer dan het ‘pimpen’ van een knutselles.

Een rijke kunsteducatieve les steunt in de eerste plaats op creativiteit in de breedste zin van het woord. Creatief denken vormt, als 21ste-eeuwse vaardigheid, de link tussen die vaardigheden en kunsteducatie. Daarnaast bepaalde ik nog een aantal andere ontwerpprincipes die noodzakelijk zijn om van lessen Muzische vorming ontspannende, maar ook stimulerende en leerrijke uren te maken. Die zijn: kunst waarnemen, beleven én creëren. De rol van de leerkracht is cruciaal om deze ontwerpprincipes te waarborgen.

De les start in de aanknopingsfase met waarnemen, beleven en genieten van kunst. Deze fase moet uitgebreid genoeg zijn: hoe meer prikkels, hoe beter. Kijken, voelen, ruiken, horen, proeven. Daardoor starten de ontwikkelingen in het brein en worden de kinderen gestimuleerd om creatief aan de slag te gaan.

In de kern van de kunsteducatieve les gaan de kinderen creëren. Alleen of in groep. Wat er gecreëerd wordt, verschilt van les tot les. De rol van de leerkracht is hier essentieel. Om denkprocessen op gang te krijgen en associaties te maken, begeleidt de leerkracht het hele belevingsproces met divergerende richtvragen. Creativiteit moet voortdurend worden gestimuleerd. De leerkracht ondersteunt de creativiteit van kinderen door zijn aanpak in de les. Dat betekent dat hij niet oordeelt over mooi of lelijk, open staat en focust op het creatieve proces en niet op het eindresultaat. Zo stimuleert hij de  intrinsieke motivatie en het zelfvertrouwen van kinderen.

Dankzij de ontwerpprincipes, creativiteit, waarnemen, beleven en creëren, haal je het meeste uit een kunsteducatieve les en uit de kinderen.. Kinderen ontdekken zichzelf, hun creativiteit en kunst.

Kunsteducatieve les in de praktijk: lessenreeks

De bachelorproef mondde uit in een didactisch doordacht lessenpakket. Dat is erop gericht om maximaal in te zetten op de ontwikkeling van 21ste-eeuwse vaardigheden en de ontwikkeling van de kinderhersenen.

Het lessenpakket bestaat uit vier kunsteducatieve lessen rond de klassieke oudheid, telkens gekoppeld aan een 21ste-eeuwse vaardigheid. Bijvoorbeeld: sculpturen uit de oudheid en kritisch en probleemoplossend denken. De lessen zijn zo ontworpen dat ze de ontwerpprincipes rond rijke kunsteducatieve lessen bevatten. Daarom staan bij elk lesonderdeel de relevante ontwerpprincipes en achterliggende theoretische kaders uitgebreid genoteerd. Zo biedt de les wetenschappelijke achtergrond voor de leerkracht die ermee werkt en is de aanpak ook transfereerbaar naar andere of nieuwe kunsteducatieve lessen.

Het is vrijdagnamiddag. De boekentassen zijn gemaakt, alles wordt van de banken gehaald en meester Jonas zet de computers aan en legt foto’s van Griekse beelden klaar. Muziek van Franz Liszt klinkt door de klas. Kinderen worden beeldhouwer. Straks is het tentoonstelling van de beeldhouwwerken in de tempel.

Bibliografie

Alaerts, L., Hinnekint, K., Stijnen, J., & Vanesser, J. (2012). cultuur³. Leuven.

Balledux, M. (2005). Werken aan welbevinden, evalueren door observeren. Amsterdam: SWP.

Barone, T., & Eisner, E. W. (2012). In Arts based research (pp. 1-11). California: SAGE publications.

Bezem, A. (2019, mei 20). Brein Balans is belangrijker bij beelddenken om effectiever te leren. Opgeroepen op Februari 28, 2020, van Beeldbrein: https://beeldenbrein.nl/brein-balans-belangrijk-bij-beelddenken/

Bodien, G. S. (2016, april 28). Psychologische basisbehoeften en welbevinden. Opgehaald van Trainingen progressiegericht werken: https://progressiegerichtwerken.com/psychologische-basisbehoeften-en-we…

Bogaerts, H., & De Coster, M. (2017, oktober 1). Leren en ontwikkelen begeleiden 3. Motivatie welbevinden en betrokkenheid. Leuven: UCLL.

Brutsaert, H. (1993). School, gezin en welbevinden: zesdeklassers en hun sociale omgeving. Leuven: Garant.

DeWilde, J. (2019, Augustus). 21st-Century Skills in the Art Classroom. Opgeroepen op februari 25, 2020, van The Art of Education: https://theartofeducation.edu/2019/08/28/21st-century-skills-in-the-art…

Dickinson, R., Haanstra, F., Lord, P., Palmer, P., & Schönau, D. (2007). Effecten van kunsteducatie in internationaal perspectief. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland. Opgeroepen op maart 9, 2020

Dunn, L. (2002). Theories of learning. Learning and Teaching Briefing Papers Series, 3.

EBA Lager onderwijs (Leuven). (2019/2020). Opgeroepen op maart 9, 2020, van UCLeuven Limburg Onderwijsaanbod: http://onderwijsaanbod.leuven.ucll.be/opleidingen/n/SC_52335284.htm#bl=…

Emmers, E. (2019). Arts based research, giving a voice to the voiceless. België: KULeuven.

Frontale cortex, wat doet dit gedeelte? (sd). Opgeroepen op maart 1, 2020, van informedics: https://www.frontalekwab.nl/frontale-cortex/

Hyde, K. L., Lerch, J., Norton, A., Forgeard, M., Winner, E., Evans, A. C., & Schlaug, G. (2009). The Effects of Musical Training on Structural Brain Development. New York: New York Academy of Sciences. Opgeroepen op februari 28, 2020

Jones, K., & Leavy, P. (2014). A conversation between Kip Jones and Patricia Leavy: Arts-based research, preformative social science and working on the margins. The qualitative report.

Kunst.Zinnig II. (2019/2020). Opgeroepen op maart 9, 2020, van UCLeuven Limburg: http://onderwijsaanbod.leuven.ucll.be/syllabi/n/ML113HN.htm#activetab=d…

Lesbrief kunstbeschouwingsgesprek. (sd). kunstroute hardenberg.

LKCA School of Arts. (sd). Kunsteducatie. Opgeroepen op december 13, 2019, van LKCA: https://www.lkca.nl/artikelen/kunsteducatie

Lopez, M. (2016, november 5). zijn spiegelneuronen de basis van cultuur, liefde en taal? Opgehaald van Psychologisch.nu: https://psychologisch.nu/marcelino/zijn-onze-spiegelneuronen-de-basis-v…

Lucassen, M. (2018, november 8). waarom maken belangrijk is op school. Opgehaald van Vernieuwederwijs.

Meaning, Classification of visual and fine arts, Aesthetics. (sd). Opgehaald van Definition of art: http://www.visual-arts-cork.com/art-definition.htm#whatisart

Mieras, M. (2012, januari 9). Kunstgebouw. Kunsteducatie: broodnodig voor het kinderbrein.

Mieras, M. (2020, april 20). Kinderhersenen en kunst. (T. Sterckx, Interviewer)

Neocortex. (2019, november 13). Opgeroepen op maart 1, 2020, van The Human Memory: https://human-memory.net/neocortex/

Potters, O., & Lutke, S. (2018). In Leren van kunst, ruimte voor en door creativiteit (p. 28). Coutinho.

Princen, M. (sd). Limbisch systeem. Opgehaald van Brainmatters: http://www.brainmatters.nl/terms/limbisch-systeem/

Robinson, S. K. (2007, januari 7). Do Schools kill creativity? TED. Opgeroepen op maart 12, 2020, van https://www.youtube.com/watch?v=iG9CE55wbtY

Scherder, E. (2013, october 8). Wat gebeurt er in je hersenen als je muziek luistert? Universiteit van Nederland.

Scherder, E. (2016, maart 29). Hoe kijken naar kunst werkt.

Toekomst van musea. (2019, maart 10). Opgehaald van artsquare Amsterdam: https://www.artsquare-amsterdam.nl/de-toekomst-van-musea/

Van Aalderen, S., van Atteveldt, N., & Grol, M. (2016). Een kleurrijke basis : Ontwikkelingen en trends in het cultuuronderwijs. In Is cultuureducatie goed voor de hersenen? (pp. 65-69).

Van Der Geld, A. M. (2005). In Balans in ons leven, Omgaan met onbalans en crisis in onszelf, onze relaties en in onze samenleving (p. 151). Tielt: Lannoo. Opgeroepen op maart 1, 2020

Van Rompu, P. (2010). Spiegelneuronen in leersituaties. In N. Lazeron, & R. Van Dinteren, Brein@work (pp. 107-108). Bohn Stafleu van Loghum. Opgeroepen op maart 1, 2020

Vincent-Lancrin, S. (2013, juni 7). OECD. Opgehaald van Art for Art's Sake? The impact of arts education: http://www.oecd.org/education/ceri/arts.htm

Visie op 21e eeuwse vaardigheden cultuuronderwijs. (2014). Opgeroepen op 02 25, 2020, van Kunstgebouw: https://www.kunstgebouw.nl/index.php/artikelen/461-visie-op-21e-eeuwse-…

Wang, C. (2000). Photovoice.

Wat is cultuureducatie? (sd). Opgeroepen op 02 12, 2020, van SIEN academie: cultuureducatie op jou school: https://www.sienacademie.nl/onderwerp/cultuureducatie/meer-lezen/wat-is…

welbevinden begrip. (sd). Opgehaald van Wij leren: https://wij-leren.nl/welbevinden.php

Wevers, S. (2016, april 19). OESO pleit voor meer kunsteducatie in (het) algemeen onderwijs. De Wereld Morgen.

Wurdinger, S., & Haar, J. M. (2007). A qualitative study using project-based learning in a mainstream middle school. improving schools. Opgeroepen op 02 10, 2020

Zook, C. (sd). What are 21st century skills. Opgeroepen op 2 24, 2020, van Applied educational systems: https://www.aeseducation.com/career-readiness/what-are-21st-century-ski…

 

Universiteit of Hogeschool
Bachelor Lager Onderwijs
Publicatiejaar
2020
Promotor(en)
Carine Van Den Broeck, Suzanne Nelissen
Kernwoorden
Share this on: