Populatiedynamiek van insecten in Brugse heidevelden met bijzondere aandacht voor sprinkhanen en krekels (Orthoptera)

yuri walscharts
Persbericht

​​​​​​​Heidegebied beheren brengt sprinkhanen terug

In de heide rond Brugge kun je weer meer sprinkhanen horen. Hun comeback betekent dat het herstellen van heidegebied loont.

Het noorden van West-Vlaanderen had rond 1775 nog 9.000 hectare heide, ruim twee keer meer dan de bekende Kalmthoutse heide vandaag. In 2002 bleek er tussen Jabbeke en Aalter maar 38 hectare meer van over. Maar vandaag wordt de heide rond Brugge uitgebreid en hersteld: door stukken af te graven en er schapen te laten grazen. Zo ga je verbossing en vergrassing tegen. En kijk: de rode dophei, gewone dophei en struikhei breiden er weer uit. En daar profiteren ook de typische heide-insecten van. Dat stellen medewerkers van het Koninklijke Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen vast, die sinds 2014 de Brugse heide intensief bemonsteren.

Op 40 sites - bemonsterde plaatsen - in 15 verschillende heidegebieden zijn insectenvallen geplaatst. Die worden met de hulp van vrijwilligers om de twee weken leeggemaakt. In die vallen zitten soms onverwachte gasten, die nog nooit eerder in ons land zijn gespot: onder meer de duizendpoot Geophilus easoni en drie soorten oevervliegen (van de familie Ephyridae).

Meer sprinkhanen

In 2018 vonden we in de insectenvallen vijftien sprinkhanensoorten, waarvan maar liefst acht ‘indicatorsoorten’ voor de kwaliteit van het heidegebied. Voor de volledigheid en omdat het klinkende namen zijn: het knopsprietje (Myrmeleotettix maculatus), de krasser (Pseudochorthippus parallelus), het schavertje (Stenobothrus stigmaticus), het zeggedoorntje (Tetris subulata), de kustsprinkhaan (Chorthippus albomarginatus), de ratelaar (Chorthippus biguttulus), de bruine sprinkhaan (Chorthippus brunneus) en de snortikker (Chorthippus mollis).

Op een paar plaatsen in het natuurgebied Beisbroek is er lang genoeg bemonsterd om duidelijke veranderingen in sprinkhanenpopulaties te detecteren. Zo werd op één van de sites bij het begin van de staalnames, in 2014 , alleen het gewoon doorntje (Tetrix undulata) gevonden. Twee jaar later was de diversiteit al vervijfvoudigd!

En het zijn er allicht nog meer. De sprinkhanen zijn een bijvangst in de bodemvallen – ingegraven glazen bokalen – die ideaal zijn om bodemkruipers te vangen. Maar de mobielere sprinkhanen vertoeven vaak hoger in de gewassen. Met netten die je over de grond en vegetatie sleept, hopen we in de toekomst sprinkhanen nog beter te kunnen detecteren.

GoudkoortsDe gouden sprinkhaan; nog steeds een mysterie

Tijdens het onderzoek waren we specifiek opzoek naar de gouden sprinkhaan (Chrysochraon dispar). Er ging een gerucht de ronden dat deze soort voor zou komen in het natuurgebied van Tillegem. Spijtig genoeg is deze soort niet gevonden tijdens onze bemonsteringen in Tillegem. Het gerucht ging echter ook over een audio waarneming van deze soort. Dit is belangrijk voor 2 redenen:

 1) geluid heeft, in tegenstelling tot een visuele waarneming of bemonstering, een groter bereik. Dit wilt dus zeggen dat als de persoon die deze lokroep heeft waargenomen in de algemene omgeving van de gouden sprinkhaan was ze deze konden opmerken.

 2) het geluid van de gouden sprinkhaan word wel eens verward met het geluid van de krasser (Pseudochorthippus paralellus). In de gebieden rond Tillegem is de gouden sprinkhaan al wel gespot geweest dus het is zeker een mogelijkheid dat hij daar zit, alleen is dit nog niet bevestigt.

Veldkrekel: uitgezet?

De veldkrekel kwam vroeger uitbundig voor rondom Brugge.Een aangename verassing de voorbije jaren: de terugkeer van de veldkrekel (Gryllus campestris). Deze krekel was vroeger alomtegenwoordig in de heide maar door de intensieve akkerbouw vanaf de 20ste eeuw ging de populatie sterk achteruit in Vlaanderen. De populaties zijn vandaag erg klein en komen versnipperd voor.

In 2016 is de veldkrekel opnieuw gespot in de Brugse heide, namelijk in het natuurgebied de Schobbejakshoogte. Uit ons recente onderzoek blijkt de populatie het vrij goed te doen. Nimfen - jongen individuen - van de veldkrekel zijn gevonden in nabijgelegen gebieden. Dit suggereert dat de soort aan het uitbreiden is.

Aangezien de veldkrekel decennia lang was uitgestorven in het Brugse, vermoeden we dat de nieuwe populatie uitgezet werd. Hoewel de veldkrekel de plaatselijke insectendiversiteit opkrikt, moeten we ons toch afvragen of zo’n herintroductie wel de juiste methode is. Die uitgezette populatie waarvan we de herkomst niet weten zal wellicht geen genetische verwantschap vertonen met de oorspronkelijke populatie van dat gebied. Dit kan nadelig zijn doordat ze niet gewoon zijn aan de lokale pathogenen en hier waarschijnlijk ook geen immuniteit voor hebben.

Lapjes heide verbinden

De vastgestelde sprinkhanendiversiteit vertelt ons dat het de goede kant uitgaat met het heideherstel en -beheer in Brugge. Het zal zaak zijn de inspanningen vol te houden, en ook de juiste gebieden te kiezen om opnieuw heide te creëren. Uit het onderzoek blijkt ook dat in heidegebiedjes die ‘omsingeld’ zijn door bos en dus geïsoleerd liggen van andere heidegebieden minder sprinkhanen leven. De insecten kunnen er vanuit de open heidegebieden moeilijk naartoe migreren. Het is dus zaak de heiderelicten met elkaar te verbinden, of te vermijden dat ze worden doorsneden door bijvoorbeeld autowegen.

Bibliografie

Antweb.org (2019).

 

Arthur, W., Foddai, D., Kettle, C., Lewis, J. G. E., Luczynski, M. and Minelli, A. (2001) 'Analysis of segment number and enzyme variation in a centipede reveals a cryptic species, Geophilus easoni sp. nov., and raises questions about speciation', Biological journal of the Linnean Society, 4, pp. 10.

 

Axel, H. and Melanie, P. (2001) 'Behaviour-related Microhabitat Utilization in Chorthippus apricarius (LINNÉ, 1758) and Chorthippus biguttulus (LINNÉ, 1758)', Mitteilungen der Deutschen Gesellschaft für Allgemeine und Angewandte Entomologie, 13, pp. 4.

 

Bakker, W., Bouwman, J., Brekelman, F., Colijn, E., Felix, R., Grutters, M., Kerkhof, W. and Kleukers, R. (2015) Nederlandse sprinkhanen en krekels (Orthoptera). 8 edn.: Nederlandse Faunistische Mededelingen, p. 248.

 

Bannister, P. (1965a) 'Erica Cinerea L.', Journal of Ecology, 53, pp. 16.

 

Bannister, P. (1965b) 'Erica Tetralix L.', journal of ecology, 53, pp. 19.

 

Barber, A. D. (2005) 'Recording distribution and habitat prefferences for myriapods in the Bitish Isles.', peckiana, 4, pp. 20.

 

Berger, D. 2008. The evolution of complex courtship songs in the genus

Stenobothrus Fischer, 1853 (Orthoptera, Caelifera, Gomphocerinae). Den Naturwissenschaftlichen Fakultäten der Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg zur Erlangung des Doktorgrades.

 

Berry, J. S., Kemp, W. P. and Onsager, J. A. (1995) 'Within-Year Population Dynamics and Forage Destruction Model for Rangeland Grasshoppers (Orthoptera: Acrididae)', Pest managment and sampling, 24, pp. 15 

 

Boer, P. (2010) Mieren van de Benelux. p. 183.

 

Bonte, D. (1996) 'Habitatspreferenties van Stenobothrus stigmaticus in de Oostvoorduinen te Oostduinkerke (Koksijde)', Nieuwsbrief Saltabel, pp. 2.

 

Borgato  , L., Vangestel  , C., De beer  , D., Van kerkvoorde  , M., Van nieuwenhuyse  , L. and Dekoninck  , W. 2018. The activity of the snow flea, Boreus hyemalis, (L. 1767) (Mecoptera : Boreidae) is influenced by temperature drops.

 

Bouwman , J. (2005) 'vondst van het schavertje STENOBOTHRUS STIGMATICUS in zeeland (orthoptera', Nederelandse Faunistische Mededelingen, pp. 4.

 

Butlin, R. K. and Hewitt, G. M. (1987) 'Genetics of behavioural and morphological differences between parapatric subspecies of Chorthippus parallelus (Othopter: Acrididae)', Biological Journal of the Linnen Society, 33, pp. 16.

Celaya, R. and Osoro, K. (1992) 'Canopy changes in heathlands (Erica-Ulex) grazed by sheep or goats', Plant physology and growth, 7, pp. 2.

 

Cristofoli, S., Piqueray, J., Dufrêne, M., Bizou, J.-P. and Mahy, G. (2009) 'Colonization Credit in Restored Wet Heathlands', restauration ecology, author version, pp. 13.

 

Czinski, L., Bühnemann, W., Schreiber, K. F. and Billion, F. 1978. Effects on the environment of the abandonment of agricultural land. Information on agriculture.

 

Mondelinge bron (2019).

 

Dekoninck, W. TBD. Bembidion latinum   en   Ozyptila westringi    nieuw voor Vlaanderen.

 

DEKONINCK, W., HENDRICKX, F., GROOTAERT, P. and MAELFAIT, J.-P. (2010) 'Present conservation status of red wood ants in north-western Belgium: Worse than previously, but not a lost cause', European journal of entomology, 107, pp. 10.

Dekoninck, W., Lock, K., Bonte, D. and Grootaert, P. (2002) 'De sprinkhanen en krekels van enkele Oost-Vlaamse landduinrelicten: mogelijkheid voor de Veldkrekel', Saltabel, 19, pp. 7.

 

Dekoninck, W., Maelfait, J.-P., Vankerkhoven, F. and Grootaert, P. (2003) 'Remarks on the distribution and use of a provisional red list of the ants of Flanders (Formicidae, Hymenoptera)', INCardiff, /, pp. 12.

 

Dekoninck  , W., Tomasovic  , G., Borgato  , L., Van Kerckvoorde  , M. and Van Nieuwenhuyse  , L. 2018a. Asilidae in restored heathland patches near Bruges: surprisingly species rich ! (Diptera).

 

Dekoninck, W., Van kerckvoorde, M. and Van Nieuwenhuyse, L. (2015) 'Eerste waarneming vn de sneeuwvlo Boreus hyemalis (Linnaeus, 1767) voor West-Vlaandren: een zeldzame soort of een soort die zelden word waargenomen? (mecoptera: Boreidae)', Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie, 151, pp. 6.

 

Dekoninck, W., Van Kerckvoorde, M., Van Nieuwenhuyse, L., De Baere, D., Lambrechts, J. and Baert, L. (2018b) 'De spinnenfauna van enkele heidegebieden nabij Brugge. Deel 1: bemonsteringen 2014-2015', Nieuwsbrief Belgische Arachnologische vereniging, 33, pp. 17.

 

Dekoninck, W., Van Kerckvoorde, M., Van Nieuwenhuyse, L., D’hondt, B., Braem, S., Oger, P. and Baert, L. 2018c. Spinnen en loopkevers ingezameld tijdens een korte bodemvalbemonstering te Doeveren (Zedelgem-Oostkamp).

 

 

Dekoninck, W., Van Kerckvoorde, M., Van Nieuwhuyse, L. and Zorgatti, P. (2018e) 'Recent records of the very rare European carabid beetle Dyschirius (Eudyschirius) semistriatus (Dejean, 1825) (Coleoptera: Carabidae)', Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entemologie, 154, pp. 7.

 

Dekoninck, W., Van Nieuwenhuyse, L. and Van Kerckvoorde, M. 'Resultaten van insectenmonitoring in rode heidegebieden ten westen van Brugge', 41.

 

Dekoninck, W., Vankerkvoorde, M. and Van Nieuwenhuyse, L. (2015) 'Eerste waarneming vn de sneeuwvlo Boreus hyemalis (Linnaeus, 1767) voor West-Vlaandren: een zeldzame soort of een soort die zelden word waargenomen? (mecoptera: Boreidae)', Bulletin van de Koninklijke Belgische Vereniging voor Entomologie, 151, pp. 6.

 

Desender, K., Dekoninck, W. and Maes, D. (2008) 'An updated Red List of the ground and tiger beetles (Coleoptera, Carabidae) in Flanders (Belgium)', Bulletin van het koninklijke belgisch instituut voor natuurwetenschappen, Entomology, 73, pp. 19.

 

Diemont, D. H. (1996) Survival of Dutch heathlands. p. 86.

 

Duijm, M. and Kruseman, G. (1983) De krekels en sprinkhanen in de Benelux. 34 edn.: Koninklijk Nederlandse natuurhistorische vereniging, p. 186.

 

Felix, R., Muilwijk, J., Dekoninck, W. and Desender, K. (2010) 'Nederlandse namen voor de loopkevers van België en Nederland', entomologische berichten, (70), pp. 12.

 

Fielding, D. J. and Brusven , M. A. (1990) 'Historical Analysis of Grasshopper (Orthoptera: Acrididae) Population Responses to Climate in Southern Idaho, 1950-1980', journal of enviromental entomology, 19, pp. 6.

 

Forsman, A. (1997) 'Thermal capacity of different colour morhps in the pygmy grashopper Tetrix subulata', Finnish Zoological an Botanical Publishing Board, 34, pp. 6.

 

Forsman, A. (2001) 'Some like it hot: intra-population variation

in behavioral thermoregulation in color-polymorphic pygmy grasshoppers', Evolutionary Ecology, 14, pp. 15.

 

Gardiner, T. (2010) 'Successful translocation of the locally rare mottled grasshopper Myrmeleotettix maculatus to Jaywick flood defences in Essex, England', Conservation evidence, 7, pp. 5.

 

Gottschalk, E., Griebeler, E. M., Waltert, M. and Mühlenberg, M. (2003) 'Population dynamics in the Grey Bush Cricket Platycleis albopunctata (Orthoptera: Tettigoniidae) – What causes interpopulation differences?', journal of insect conservation, pp. 15.

 

Goulden, C. E. (1969) 'Development Phases of the biocoenosis', Journal of zoology, 62, pp. 8.

 

Haswell, M., Enghoff, H. and Arthur, W. (2006) 'FURTHER STUDIES ON GEOPHILUS CARPOPHAGUS (SENSU LATO), AND A REINTERPRETATION OF THE STRUCTURE OF ITS LABRUM', BULLETIN OF THE BRITISH MYRIAPOD & ISOPOD GROUP, 21(6).

Heinrich, R., Kunst, M. and Wirmer, A. (2012) 'Reproduction-related sound production of grasshoppers regulated by internal state and actual sensory environment', Frontiers in neuroscience, 6, pp. 9.

 

Hochkirch, A. and Papen, M. (2001) 'Behaviour-related Microhabitat Utilization in Chorthippus apricarius (LINNÉ, 1758) and Chorthippus biguttulus (LINNÉ, 1758)', Mitteilungen der Deutschen Gesellschaft für Allgemeine und Angewandte Entomologie, 13, pp. 4.

 

Hochkirch, A., Witzenberger, K. A., Teerling, A. and Niemeyer, F. (2007) 'Translocation of an endangered insect species, the field cricket (Gryllus campestris Linnaeus, 1758) in northern Germany', Biodiversity and Conservation, 16, pp. 11.

 

Iorio, E. and Labroche, A. (2015) 'Les chilopodes (Chilopoda) de la moitié nord de la France : toutes les bases pour débuter l’étude de ce groupe et identifier facilement les espèces.', Invertébrés Armoricains, 13, pp. 108.

 

Jones, H. E. and Etherington, J. R. (1970) 'Comparative Studies of Plant Growth and Distribution in Relation to Waterlogging: I. The Survival of Erica Cinerea L. and E. Tetralix L. and Its Apparent Relationship to Iron and Manganese Uptake in Waterlogged Soil', journal of ecology, 58, pp. 10.

 

Köhler, G., Samietz, J. and Schielzeth, H. (2017) 'Morphological and colour morph clines along an altitudinal gradient in the meadow grasshopper Pseudochorthippus parallelus', PLOS ONE, pp. 13.

 

L.W., S. (1995) 'Correlates of male quality in the field cricket, Gryllus campestris L.: age, size, and symmetry determine pairing success in field populations', Behavioral Ecology, 6(4), pp. 6.

 

Lambignon, J., De Langhe, J.-E., Delvosalle, L. and Duvigneaud, J. (1998) Flora van België, Het Groothertogdom Luxemburg, Noord-Frankrijk en de aangrezende gebieden (Peridofyten en spermatofyten). 3 edn.: de Nationale Plantentuin van België.

 

Lambrechts, J., Adriaens, P. and Decleer, K. (2005) 'Sprinkhanen in het Nationaal Park Hoge Kempen',  Likona Jaarboek 2005, pp. 8.

 

Ledegen, H. (2017) 'Burgerwetenschappers brengen kwetsbbare soorten in kaart  via meetnetten', De Spille, (no. 2).

 

Lock, K., Van Kerckvoorde, M., Van Nieuwenhuyse, L. and Dekoninck, W. (2015) 'Geophilus easoni Arthur et al., 2001 (Myriapoda: Chilopoda: Geophilidae) new to Belgium', pp. 8.

 

Maelfait, J.-P., Baert, L., Janssen, M. and Alderweireldt, M. (1998) 'A Red List for the spiders of Flanders', Bulletin van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, 68, pp. 13.

 

Maes, D., Adriaens, T., Decleer, K., Foquet, B., Foquet, R., Lambrechts, J., Lock, K. and Piesschaert, F. (2017) IUCN Rode Lijst van de sprinkhanen en krekels in Vlaanderen: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek.

Mallik, A. U. and Gimingham, C. H. (1985) 'Ecological Effects of Heather Burning: II. Effects on Seed Germination and Vegetative Regeneration', Journal of ecology, 73, pp. 12.

Mohamed, B. F. and Giningham, C. H. (1970) 'The morphology of vegetative regeneration in Calluna vulgaris ', New Phytologist, 69, pp. 10.

 

Raemakers, I. and Kleukers, R. (1999) 'DE SNEEUWSPRINGER BOREUS HYEMALIS IN NEDERLAND (MECOPTERA: BOREIDAE)', nederlandse faunistische mededelingen, 8, pp. 10.

 

Safi, K., heinzle, j. and Reinhold, K. (2006) 'Species Recognition Influences Female Mate Preferences in the Common European Grasshopper (Chorthippus biguttulus

Linnaeus, 1758)', Journal of Ethology, pp. 6.

 

Seifert, B. (2018) The ants of Central and North Europe. p. 407.

Tadek 2018. e-mail.

 

Telfer, M. G. and Hassal, M. (1999) 'Ecotypic differentiation in the grasshopper Chorthippus brunneus : life history varies in relation to climate', Oecologia, 121(2), pp. 10.

 

Van Landuyt, W., Hoste, I., Vanhecke, L., Van Den Bremt, P., Vercruysse, W. and de Beer, D. (2006) Atlas van de flora van Vlaanderen en het Brussels Gewest. p. 1007.

 

Verstraeten, F. 1989. Nieuwe vondsten van de kustsprinkhaan (Chorthippus albomarginatus) in Belgisch Limburg.

 

Waarnemingen.be (2019).

 

Webb, N. R. (1998) 'The traditional management of European heathlands', Journal of applied ecology, 35, pp. 4.

 

Willemse, f., von Helversen, O. and Odé, B. (2009) 'A review of Chorthippus species with angled pronotal lateral keels from Greece with special reference to transitional populations between some Peloponnesean taxa (Orthoptera, Acrididae)', Zoologische Mededelingen, pp. 190.

 

Willott, S. J. (1997) 'Thermoregulation in four species of British grasshoppers (Orthoptera: Acrididae)', Functional Ecology, 11, pp. 9.

 

Winnal, R. (2009) 'Snow Fleas Boreus hyemalis (Linnaeus, 1767)

(Mecoptera: Boreidae)'.

 

Winter, S., Flade, M., Schumacher, H., Kerstan, E. and Möller, G. (2005) 'The importance of near-natural stand structures for the biocoenosis of lowland beech forests', Forest, Snow and landscape research, 79, pp. 18.

Zwaenepoel, A. (2017) 'De Schobbejakshoogte: 25 jaar natuurbeheer.', De Spille, pp. 7.

 

Zwaenepoel, A., De Cat, L., Cosyns, E., Lambrechts, J. and Jacobs, M. (2012) Geïntegreerd beheerplan complex Vloethemveld, Vuile moeren en Duvelsnest. p. 300.

Universiteit of Hogeschool
Bachelor in de Agro- en Biotechnologie Afstudeerrichting: Dierenzorg
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Elias Van De Vijver, Wouter Dekoninck, Godelieve Meulemans
Kernwoorden
Share this on: