HR-tech: een concreet antwoord op discriminatie op de arbeidsmarkt of een illusie?

Lieven Miguel
Persbericht

Minder discriminatie op de arbeidsmarkt dankzij blokchaintechnologie

 

Photo by Hitesh Choudhary on Unsplash

Sinds 2010 zoeken wetenschappers naar oplossingen om discriminatie op de arbeidsmarkt aan te pakken. Vorig jaar werd een wet aangenomen rond mysterycalls, en op federaal en lokaal niveau worden nu ook praktijktesten toegepast. Toch moeten we verder kijken. Met de komst van Technologie 4.0 wil Lieven Miguel (Thomas More Hogeschool) onderzoeken of blockchaintechnologie een antwoord kan bieden.

De blockchaintechnologie is mede dankzij de opmars van de cryptomunt Bitcoin in 2017, vooral bekend bij bij banken, overheden en ondernemers. Bij het grote publiek is de technologie echter nog niet volledig doorgebroken. Het gevolg is dat ze vaak  verward wordt met de Bitcoin. De blockchaintechnologie is echter meer dan dat. Het is een technologie die publiekelijk alle transacties tussen twee (of meer) partijen bijhoudt in een publiek logboek, terwijl Bitcoin een betaalmiddel is dat de blockchaintechnologie gebruikt om transacties uit te voeren.

Decentralisatie

De hoofdbedoeling van de blockchaintechnologie is decentralisatie:  ze laat toe om geen tussenpersoon meer nodig te hebben bij financiële transacties. In de eerste plaats is het is een manier om kosten te besparen: banken of overheden worden niet meer ingezet om de transacties door te voeren. Andere belangrijke voordelen zijn de onweerlegbaarheid en de transparantie: transacties op de blockchain kunnen niet verwijderd worden en zijn zichtbaar voor het publiek.

Objectivering is de toekomst

De blockchaintechnologie heeft niet alleen zijn nut in de financiële sector. Ook informatie delen met elkaar wordt eenvoudiger, transparanter en efficiënter. Lieven Miguel merkte op dat mensen met een migratieachtergrond vaak gediscrimineerd worden tijdens het solliciteren, of op de werklvoer. Lieven Miguel, die de blockchaintechnologie leerde kennen in 2017, ervaarde zelf ook problemen op dat vak. Hij wilde onderzoeken hoe de HR-sector blockchaintechnologie kan inzetten om discriminatie op de arbeidsmarkt te bestrijden.

Uit zijn onderzoek blijkt dat de technologie kan ingezet worden tijdens de rekrutering van nieuwe kandidaten. Door een “self-sovereign identity” (de gebruiker op de blockchaintechnologie beheert zijn identiteit zelf, in tegenstelling tot gegevens die gebruikt worden door Google, Facebook,… nvdr.)  op te maken op de blockchain, kunnen de gebruikers zelf hun data beheren, wat de kans op foute informatie van de kandidaat of werknemer  aanzienlijk kleiner maakt. De nadruk ligt op het toekennen en garanderen van de identiteit. De identiteit van de gebruiker op de blockchaintechnologie kan door iedereen vastgesteld en bewaakt worden. Blockchaintechnologie heeft ook het potentieel om in de toekomst platforms als LinkedIn overbodig te maken: de kandidaat of de werknemer kan zijn of haar gegevens rechtstreeks naar de potentiële werkgever doorsturen, zonder tussenpersoon.

Dat kan een objectivering op de arbeidsmarkt in de hand werken, waardoor werkgevers zich zich eerder kunnen concentreren op aspecten als competentie, werkervaring en studies, dan op persoonlijke elementen.

Onjuistheden ontmaskeren

Met een blockchain wordt het dus onmogelijk om de waarheid te omzeilen op je CV. Blockchaintransacties kunnen immers de volledige werkervaring van kandidaten opslaan. De HR-professional kijkt de professionele ervaring van elke kandidaat na. Elke ex-werkgever moet de werkervaring van de kandidaat bevestigen en garanderen, zodat de informatie correct is. Zo kunnen onjuistheden in een cv gemakkelijk ontmaskerd worden.

Niet alleen werkgevers kunnen een rol spelen in het verifiëren van data van (potentiële) werknemers, ook onderwijsinstellingen kunnen dat door de authenticiteit van de studiecarrière van de werknemers te bevestigen en die door te geven aan de recruiters. Daarnaast kunnen ook de diploma’s en certificaten in tokens worden omgezet, zodat ze via een blockchaintransactie op een toegankelijke manier kunnen gedeeld worden met de recruiters. Die laatste optie wordt tokenisatie genoemd: een bepaald goed wordt op de blockchaintechnologie gezet en krijgt daardoor een unieke waarde toegekend.

Uitdagingen

Omdat de focus ligt op competenties, werkervaring, schoolcarrière en minder op de persoonlijke gegevens van de kandidaat (naam, afkomst, gender,…), kan de blockchaintechnologie zorgen voor een afname van discriminatie op de arbeidsmarkt. Dankzij het objectiverende karakter kunnen mensen anoniem solliciteren, op voorwaarde dat zowel de kandidaat of werknemer als de werkgever ermee instemmen.

Toch kent de blockchaintechnologie nog grote uitdagingen. De technologie is nog niet bekend bij het grote publiek, en dat zorgt voor een vertekend beeld. Aan de andere kant is er sprake van een zekere terughoudendheid vanuit banken en de overheid.
Ondanks de trage, maar zekere evolutie,  is er nog een ander struikelblok: de GDPR-wetgeving. Deze Europese privacywetgeving maakt het onder andere mogelijk om informatie te wijzigen, te beperken of zelfs te verwijderen, wat binnen de blockchaintechnologie niet de bedoeling is. Daarom opteren banken en overheidsdiensten voorlopig voor een private vorm van blockchaintechnologie, terwijl blockchain-puristen liefhebber zijn van een public blockchain.

Concrete wetgeving nodig

De beleidsmakers moeten de verantwoordelijkheid nemen om een concrete wetgeving voor blockchaintechnologie in te voeren, en nagaan in welke zin de blockchaintechnologie wél aan de GDPR kan gekoppeld worden. Ten slotte  is er ook weinig sprake van samenwerking tussen de HR-start-ups (specifiek de Blockchain-start-ups), beleidsmakers en wetenschappers. Daardoor wordt weinig moeite gedaan om te onderzoeken of de blockchaintechnologie kan ingezet worden bij de reductie van discriminatie op de arbeidsmarkt.

Kortom, de kans bestaat dat de blockchaintechnologie de discriminatie op de arbeidsmarkt kan reduceren, op voorwaarde dat er meer duidelijkheid rondom het gebruik ervan komt, er een concrete wetgeving rond wordt opgesteld, en dat er een kruisbestuiving ontstaat tussen de start-ups, beleidsmakers en wetenschappers.

Bibliografie

Bibliografie

Aelen, P. (Z.d.) Big Data. Geraadpleegd op 05 februari 2019, van: https://www.ensie.nl/paulaelen/big-data.   
Aelen, P. (Z.d.) Blockchain. Geraadpleegd op 04 februari 2019, van: https://www.ensie.nl/paul-aelen/blockchain
Ahmed, A. (2018, 14 maart). How Blockchain Will Change HR Forever. Geraadpleegd op 31 mei 2018 van: https://www.forbes.com/sites/ashikahmed/2018/03/14/how-blockchain-willc…
Baert, S. (z.d.). Liever Jacob dan Yusuf? Veldonderzoek naar gelijke toegang tot de arbeidsmarkt, in de context van overheidsopdrachten door de lokale overheid. Gent: Universiteit Gent. 
Belga. (2015, 23 februari). Adecco ook in beroep veroordeeld voor “Blanc Bleu Belge”discriminatie. Geraadpleegd op 04 augustus 2019, van: https://www.hln.be/geld/economie/adecco-ook-in-beroep-veroordeeld-voor-…
Benichou, H. (2015, 26 mei). Wat vinden sociale wetenschappers van praktijktesten en ‘mystery calls’? Geraadpleegd op 14 augustus 2019, van: https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/05/26/wat-vinden-sociale-wet…
Bessems, P. (2017, 22 mei). Waarom HR aandacht moet hebben voor de blockchain. Geraadpleegd op 16 juni 2018, van: http://www.hrzone.nl/hrd/hrdwetenschap/entry/waarom-hr-aandacht-moet-he…
Bhatia, G. (2018, 27 maart). How Internet Of Things (IoT) Will Impact HR?. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://empxtrack.com/blog/how-internet-of-things-will-impact-humanreso…
Biesemans, J. (2017, 27 september). Een economie zonder banken. Geraadpleegd op 06 augustus 2019, van: https://www.eoswetenschap.eu/technologie/een-economie-zonderbanken
Binance Academy (z.d.). De voor- en nadelen van blockchain. Geraadpleegd op 04 augustus 2019, van: https://www.binance.vision/nl/blockchain/positives-and-negatives-of-blo…
Braam, I. (2018, 14 maart). De vijf grootste voor- en nadelen van de blockchain. Geraadpleegd op 08 augustus 2019, van: https://www.want.nl/blockchain-voordelennadelen/?utm_source=google&utm_…
Buiting, J. (z.d.) Hoe zijn de cryptomunten ontstaan? Geraadpleegd op 01 augustus 2019, van: https://isgeschiedenis.nl/reportage/hoe-zijn-de-cryptomunten-ontstaan
54 
 
Business Matters. (2018, 19 maart). 5 powerful ways blockchain technology will impact HR in 2018. Geraadpleegd op 16 juni 2018 van: http://www.bmmagazine.co.uk/in-business/5powerful-ways-blockchain-techn…
Cambridge Dictionary. (Z.d.). Self-report. Geraadpleegd op 13 februari 2019, van: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/self-report
Carerix. (Z.d.). Chatbots: de HR-robots komen eraan. Geraadpleegd op 04 februari 2019, van: https://carerix.com/chatbots-de-hr-robots-komen-eraan/.  
Chaturvedi, N. (2018, 2 april). Blockchain and the Cooperative. Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://medium.com/@Atyantika/blockchain-and-the-cooperativeab5429a8383c
CHRO. (2018, 31 januari). 10 trends in recruitment in 2018. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://chro.nl/artikel/10-trends-in-recruitment-in-2018
CHRO. (2017, 3 maart). Meer transparantie is niet altijd goed. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://chro.nl/artikel/meer-transparantie-is-niet-altijd-goed
Cludts, D. (2018, 25 mei). Blockchain en GDPR: een moeilijk huwelijk. Geraadpleegd op 08 augustus 2019, van: https://www.techzine.be/blogs/13333/blockchain-en-gdpr-een-moeilijkhuwe…
Crommelinck, M. (2017, Oktober). Wegwijs in het HR Tech landschap in België. Geraadpleegd op 20 juli 2019, van: https://blog.officient.io/wegwijs-in-het-hr-tech-landschap-in-belgie
Das, L. (2019, 25 juli). Hoe Blockchain de financiële sector heeft veranderd. Geraadpleegd op 07 augustus 2019, van: https://all-stocks.net/nl/how-blockchain-has-revolutionized-thefinance-…
De Bruyn, B. (2018, 4 mei). Quidprojobs lanceert blockchain op rekruteringsmarkt. Geraadpleegd op 17 augustus 2019, van: http://www.madeinmechelen.be/nieuws/quidprojobs-lanceert-blockchain-opr…
De Croo, A. (2018, 20 april). Alexander De Croo vraagt bij Wereldbank meer aandacht voor financiële inclusie van vrouwen. Geraadpleegd op 07 augustus 2019, van: https://alexanderdecroo.be/alexander-croo-vraagt-meer-aandacht-voor-vro…
De Hoon, W. (2019, 19 juni). Dit Belgisch investeringsfonds wil de komende jaren 25 miljoen euro pompen in HR-technologie. Geraadpleegd 20 juli 2019, van: https://www.bloovi.be/artikels/ondernemen/2019/dit-nieuwe-belgischekapi…
De Morgen. (Z.d.). Wat kan artificiële intelligentie betekenen voor HR? Tijd voor een reality check! Geraadpleegd op 11 februari 2019, van: https://www.demorgen.be/economie/watkan-artificiele-intelligentie-betek….  
55 
 
Fortney, L. (2019, 25 juni). Blockchain explained. Geraadpleegd op 01 augustus 2019, van: https://www.investopedia.com/terms/b/blockchain.asp#ixzz57AWyAFze
Generation T. (z.d.) Younnes Ibrahimi. Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://generation-t.be/nl/profielen/younnes-ibrahimi
Heester, R. (2018, 12 april). Wat is tokenisatie? Handelen en privacy. Geraadpleegd op 10 augustus 2019, van: https://www.blockchainstories.com/2018/04/12/wat-is-tokenisatiehandelen…
Henley Business School. University of Reading. (Z.d.) AI and the office of the future. Geraadpleegd op 29 juli 2019, van https://www.henley.ac.uk/news/2018/world-of-work
Hertig, A. (2018, 8 juni). Blockchain’s Once-Feared 51% Attack Is Now Becoming Regular. Geraadpleegd op 08 augustus 2019, van: https://www.coindesk.com/blockchains-feared-51attack-now-becoming-regul…
Hokken, E. (2018, 12 februari). Chatbots : de voor- en nadelen van deze ruwe diamant. Geraadpleegd op 21 januari 2019, van: https://www.recruitmenttech.nl/2018/02/12/chatbots-de-voor-en-nadelen-v…
imec. (2019, juli). Zal deze Belgische startup bijdragen aan doorbraak cryptomunten? Geraadpleegd op 08 augustus 2019, van: https://www.imec-int.com/nl/imec-magazine/imecmagazine-july-2019/will-t…
Infoteur. (2019, 25 juni).  Blockchain: Toepassingen, globalisatie, voordelen en nadelen. Geraadpleegd op 03 augustus 2019, van: https://financieel.infonu.nl/administratie/180849blockchain-toepassinge…
In ‘t Ven, J. (2019, 25 april). De voor- en nadelen van video recruitment. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://elements.career/pros-cons-videorecruitment
Internet of Things Nederland. (Z.d.) Wat is IoT?. Geraadpleegd op 05 februari 2019, van: https://internetofthingsnederland.nl/wat-is-iot/
Kim, C. (2019, 08 januari). Exchange Says $200K in Ethereum Classic Lost As Blockchain Attacks Continue. Geraadpleegd op 08 augustus 2019, van: https://www.coindesk.com/exchangesays-200k-in-ethereum-classic-lost-as-…
Kme. (2017, 15 september). ‘HR-managers niet klaar voor technologische evolutie’. Geraadpleegd op 30 juli 2019, van: https://www.standaard.be/cnt/dmf20170915_03074419
Korz, M. (z.d.). Vier redenen waarom blockchain de toekomst gaat veranderen. Geraadpleegd op 05 augustus 2019, van: https://www.rabobank.nl/bedrijven/groei/innoveren/viervoordelen-van-blo…
Laborate. (Z.d.) Geraadpleegd op 30 mei 2018, van: https://laboraters.com
56 
 
Latupeirissa, M. (2019, 11 april). Het Blockchain Observatorium van de EU publiceert rapport over tokenisatie, IoT en AI. Geraadpleegd op 11 augustus 2019, van: https://cryptobenelux.com/2019/04/11/het-blockchain-observatorium-van-d…
Lyons, T., Courcelas, L., Timsit, K. (2018). Blockchain and the GDPR. X: EU Blockchain Observatory and Forum. 
Mannan, M. (2018). Fostering Worker Cooperatives with Blockchain Technology: Lessons from the Colony Project. Rotterdam: Erasmus Law Review. 
Marcus, J. (2019, 2 juli). Is Libra een bedreiging voor banken en overheden? Geraadpleegd op 10 augustus 2019, van: https://www.emerce.nl/achtergrond/libra-bedreiging-bankenoverheden
Mediawijsheid.nl. (Z.d.) De toekomst: Kunstmatige intelligentie. Geraadpleegd op 04 februari 2019, van: https://www.mediawijsheid.nl/kunstmatigeintelligentie/.  
Mire, S. (2018, 27 december). 23 Startups Using Blockchain To Transform Human Resources [Market Map]. Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://www.disruptordaily.com/blockchain-market-map-human-resources/
Moores, D. (2018, 26 november). De voor- en nadelen van geautomatiseerde recruitment. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://www.wethetalent.co/nl/data-robots-ai/de-vooren-nadelen-van-geau…
NorthChain. (z.d.). Over blockchain. Geraadpleegd op 09 augustus 2019, van: https://www.northchain.tech/over-blockchain/
O’Boyle, E. (2019, 31 juli). HR Tech Has Changed but People Have Not. Geraadpleegd op 01 juli 2019, van: https://www.gallup.com/workplace/260765/tech-changed-people-not.aspx
Oberstadt, P. (2017, 5 december). Dit zijn de 6 psychologische denkfouten als je handelt in cryptocurrencies. Geraadpleegd op 12 augustus 2019, van: https://www.emerce.nl/achtergrond/6-psychologische-denkfouten-die-ervaa…
Odyn. (Z.d.) Geraadpleegd op 30 mei 2018, van https://www.odyn.io.  
Officient. (Z.d.) Wegwijs in het HR Tech landschap in België. Geraadpleegd op 20 maart 2018, van https://blog.officient.io/wegwijs-in-het-hr-tech-landschap-in-belgie
Pelzer, N. (2018, 17 december). Column: Financiële zorgplicht in het fintech-tijdperk. Geraadpleegd op 07 augustus 2019, van: https://www.telegraaf.nl/financieel/2910446/column-financiele-zorgplich…
Peoplewave. (Z.d.) Geraadpleegd op 31 maart 2018, van: https://peoplewave.co
57 
 
Petitjean, F. (2019, 14 mei). Hr-tech-specialisten bundelen de krachten. Geraadpleegd op 20 juli 2019, van: https://www.computable.be/artikel/nieuws/digitaltransformation/6662072/…
Platform Praktijktesten nu. (z.d.) Geraadpleegd op 14 augustus 2019, van: http://www.praktijktestennu.be/
Pw. (2017, 18 september). Waarom HR moet nadenken over blockchain. Geraadpleegd op 31 mei 2018, van: https://www.pwnet.nl/organisatie-strategie/nieuws/2017/09/hr-enblockcha…
Pwc. (Z.d.). How blockchain technology could impact HR the world of work. Geraadpleegd op 16 juni 2018, van: https://www.pwc.co.uk/issues/futuretax/how-blockchain-can-impact-hrand-…
QuidProJobs. (z.d.) Betreffende QuidProJobs. Geraadpleegd op 17 augustus 2019, van: https://quidprojobs.com/over-quidprojobs
Rdc. (2018, 05 april). Privacyschandaal Facebook: Cambridge Analytica bezit gegevens van mogelijk 61.000 Belgen. Geraadpleegd op 05 augustus 2019, van: https://www.standaard.be/cnt/dmf20180405_03447080
Rietveld, W. (2012, 19 november). Van HR problemen naar HR oplossingen! Geraadpleegd op 04 augustus 2019, van: https://www.expand.nl/nl/1497/hr-blog/van-hr-problemen-naar-hroplossing…
Rouse, M. (Z.d.). HR technology (human resources tech). Geraadpleegd op 20 juli 2019, van: https://searchhrsoftware.techtarget.com/definition/HR-technology
Scheers, R. (2018, 17 januari). Wordt blockchain mainstream in 2018? Geraadpleegd op 09 augustus 2019, van: https://www.eoswetenschap.eu/technologie/wordt-2018-het-jaarwaarin-bloc…
Smits, G. (2018). Blockchain is WTF (Waarschijnlijk Toch Fundamenteel). Brugge: Die Keure. 
Somers, F. (2018, 25 januari). Digitalisering op het werk: voorkom de schadelijke gevolgen. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://www.sdworx.be/nl-be/blog/hradministratie/digitalisering-op-het-…
Staes, J. en De Laet, J. (Z.d.). HR Digitalisering in Vlaanderen: Vandaag en morgen. Een huidige stand van zaken en vooruitblik in toekomst. X: Delaware en Vacature.com.  
Swinnen, W. (2018, 15 januari). Zo werkt blockchain. Geraadpleegd op 09 augustus 2019, van: https://www.eoswetenschap.eu/technologie/zo-werkt-blockchain
Turnhout, W. (2018, 2 december). Hoe data analytics & machine learning helpen intimidatie op de werkvloer op te sporen. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: https://www.frankwatching.com/archive/2018/12/02/hoe-data-analytics-mac…
58 
 
Unia. (2017, 12 december). Socio-economische Monitoring 2017: origine bepaalt kans op werk.  Geraadpleegd op 27 maart 2018, van: https://www.unia.be/nl/artikels/socioeconomische-monitoring-2017-origin…
Van den Bempt, A. (2018, 13 februari). Les 9 tendances RH de 2018. Repérage des tendances entre la technologie et l’humain. Geraadpleegd op 20 juli 2019, van: https://blog.formations.wolterskluwer.be/rh-learning-droit-social/les-9…
van den Bos, M. (2018, 14 juni). HRM & Technologie (e-HRM) - in meer dan 100 vragen. Geraadpleegd op 30 juli 2019, van: https://www.hrtechreview.nl/2018/06/HRM-Technologiee-HRM-in-meer-dan-10…
Van den Brande, B. (2018, 30 augustus). De juridische vragen die blockchain met zich meebrengt. Geraadpleegd op 12 augustus 2019, van: https://siriuslegaladvocaten.be/dejuridische-vragen-die-blockchain-met-…
van der Hulst, V. (2019, 15 januari). De échte voordelen van blockchain. Geraadpleegd op 04 augustus 2019, van: https://www.computable.be/artikel/opinie/digitalinnovation/6535071/5594…
Van der Stadt, K. (2017, 22 december). 2017: het jaar waarin Bitcoin bleef verbazen. Geraadpleegd op 09 augustus 2019, van: https://datanews.knack.be/ict/nieuws/2017-hetjaar-waarin-bitcoin-bleef-…
Van Ginkel, M. (2018, 19 mei). Leveraging blockchain technologies and platform cooperativism for decentralized food networks and… Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://hackernoon.com/leveraging-platform-cooperativism-and-blockchain…
Van Ostaeyen, P. (2018, 27 september). Blockchain in hr: handige leugendetector bij rekrutering. Geraadpleegd op 14 augustus 2019, van: https://www.sdworx.be/nl-be/blog/hradministratie/blockchain-hr-rekruter…
van Tilburg, R. (2017, 4 mei). Kunstmatige intelligentie in het recruitmentvak: de voor- en nadelen. Geraadpleegd op 30 juli 2019, van: https://www.recruitmenttech.nl/2017/05/04/kunstmatige-intelligentie-voo…
Vanbrussel, E. (2019, 15 februari). Belgische New Yorker verkoopt massaal vastgoed via cryptomunt. Geraadpleegd op 11 augustus 2019, van: https://www.tijd.be/ondernemen/financiele-diensten-verzekeringen/belgis…
VDAB. (2018, 11 april). VDAB en ODYN zetten in op talent en lanceren de ODYN Talent-Tinder. Geraadpleegd op 17 april 2019, van: https://www.vdab.be/nieuws/pers/vdab-en-odynzetten-op-talent-en-lancere…
59 
 
Verbaan, R. (2016, 15 juli). De impact van Internet of Things (IoT) op HR. Geraadpleegd op 26 maart 2019, van: https://www.hrpraktijk.nl/topics/hoe-werk-verandert/nieuws/de-impactvan…
Verbeest, P. (2018, 02 januari). Nergens zoveel etnische arbeidsdiscriminatie als in ons  land. Geraadpleegd op 27 maart 2018, van: https://www.vacature.com/nlbe/carriere/werkplek/nergens-zoveel-etnische…
Verhoest, P. (2018, 01 april). Virtuele Realiteit. Geraadpleegd op 21 juli 2019, van: https://www.hrmagazine.be/nl/artikels/detail/virtuele-realiteit-in-het-…
Verslype, K. (2016, 18 oktober). Smart Contracts – Autonome code op een blockchain. Geraadpleegd op 06 augustus 2019, van: https://www.smals.be/nl/content/smart-contractsautonome-code-op-een-blo…
Virvid. (z.d.) Voordelen en nadelen van Virtual Reality. Geraadpleegd op 31 juli 2019, van: http://www.virvid.nl/vrnadelen.html
VR Webwinkel. (Z.d.) Wat is Virtual Reality?. Geraadpleegd op 05 februari 2019, van; https://vrwebwinkel.nl/wat-is-virtual-reality/
WannaWork (z.d.) Why WannaWork? Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://wannawork.com/
Weytjens, K. (2016, 16 maart). Big data? Big advantage. Geraadpleegd op 13 februari 2019, van: https://www.wiskeys.be/nl/hrm/256/big-data-big-advantage.html
Wiseo. (Z.d.) Machine Learning. Geraadpleegd op 11 februari 2019, van: https://www.wiseo.be/termen/machine-learning.  
Wle. (2018, 11 januari). Kamer laat mystery calls toe voor opsporing discriminatie. Geraadpleegd op 04 augustus 2019, van: https://www.standaard.be/cnt/dmf20180111_03293060
Zielinski, D. (2018, 23 februari). Is HR Ready for Blockchain? Geraadpleegd op 31 mei 2018, van: https://www.shrm.org/hr-today/news/hr-magazine/0318/pages/is-hr-ready-f…
Lijst van figuren en tabellen 
Figuur 4.1: Wereldwijde Blockchainstartups. Mire, S. (2018, 27 december). 23 Startups Using Blockchain To Transform Human Resources [Market Map]. Geraadpleegd op 15 augustus 2019, van: https://www.disruptordaily.com/blockchain-market-map-human-resources/.