Der Melancholiker, die Begeisterte und die Natur

Sofie Missiaen
Persbericht

De Klimaatmars is al 3 eeuwen oud

Natuur is een hot topic. Maar dat was drie eeuwen geleden ook al zo. De natuur in de Duitse Romantiek wordt tegenwoordig als een cliché beschouwd. In de poëzie en literatuur in het algemeen gaat het immers over idyllische landschappen met lieflijke beekjes en ruisende bossen. Letterlijk rozengeur en maneschijn. Bettine von Arnim en Joseph von Eichendorff, twee schrijvers van de Duitse Romantiek gelden echter als de voorlopers van de moderne klimaatstrijders, aangezien ze toen al het menselijk ingrijpen (o.a. de opkomende industrialisering, de ontbossing, de wetenschap die levenloze materie bestudeert) in de natuur als een bedreiging zagen. Ze grepen naar de pen om ook anderen bewust te laten worden van de gevaren. 

Bettine von Arnim drukt in haar briefroman Die Günderode (1840) in bijna elke brief haar liefde voor de natuur uit. Ze vlucht weg van de civilisatie om nieuwe energie op te doen. Dankzij haar hoogsensitieve karakter kan ze met de natuurwezens communiceren. Bomen, dieren en sterren geeft ze een stem: Het zijn zelfstandige organismen met gevoelens, gedachten en ze bezitten een eigen wil. Daarnaast gaat ze tekeer tegen de „filisters“, die hen als levenloos bestempelen. In dat opzicht kan ze als “ecologisch bewust avant la lettre” beschouwd worden. Ze heeft aandacht voor het innerlijke karakter van de natuur, maar onderzoekt haar ook op een wetenschappelijke manier. Zo ontdekt ze haar wijsheid, geeft haar een voorbeeldfunctie en beschouwt haar als haar leermeester.

In Eichendorffs poëzie ervaart het lyrische ik de natuur soms als een bedreiging en soms veroorzaakt ze nostalgie en vreugde. Ze wordt als de beste metafoor beschouwd om verlangen, passie en verliefdheid uit te drukken: enkel zij kan het “onbeschrijfelijke” verwoorden. Natuur wordt ook als godsgeschenk beschouwd. Het accent ligt op het contrast tussen civilisatie en natuur en het lyrische ik bekritiseert de “urbanisatie”. In het gedicht Mondnacht ziet de spreker haar zelfs als de concrete spiegel van het paradijs, als zijn Heimat (want natuur en mens hebben een gemeenschappelijke oorsprong, “das Absolute” volgens Schelling) en doet hij een oproep om haar te beschermen.

 

 

Bibliografie

Arnim, Bettina von. Die Günderode. München, Albrecht Knaus, 1998.

“Arnim, Bettina von.” Encyclopaedia Britannica. 3. Auflage, 2018.

Bascoy Lamelas, Monstserrat. FreundIN, MeisterIN, DichterIN. Bettina von Arnim und die Konstruktion des Günderrode-Mythos in ihrem Roman "Die Günderode" (1840). Dissertation, Universidade de Santiago de Compostela, 2007. Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, 2011.

Beutin, Wolfgang et al. Deutsche Literaturgeschichte. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Stuttgart, Metzler, 2013.

Bradford, Alina. Live Science. 3. April 2018. https://www.livescience.com/27692-deforestation.html. Zuletzt aufgerufen am 17. Juni 2019.

Busse, Günther. Romantik. Personen-Motive-Werke. Freiburg, Herder, 1982.

Carroll, Robert Todd. The Skeptic’s Dictionary, 1994. http://skepdic.com/fullmoon.html. Zuletzt aufgerufen am 18. Juni 2019.

De Cleene, Marcel. De Plantencode. De betekenis van kruiden, struiken en bomen in de Europese volkscultuur. Leuven, Davidsfonds, 2008.

De Groote, Christine. Van Eden tot vandaag. Geschiedenis van de tuin. Leuven, Davidsfonds, 2000.

Eichendorff, Joseph von. Gedichte. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1962.

Enklaar, Jattie. “Fenster und Ferne. Einige Bemerkungen zu Eichendorffs Lyrik.” Neophilologus, Oktober 2003.

Ferber, Michael. A companion to European Romanticism. Oxford, Blackwell, 2005.

Foucault, Michel. “Of Other Spaces.” Diacritics, übersetzt von Jay Miskowiec, 1986.

Foster, Russell G. und Till Roenneberg. “Human Responses to the Geophysical Daily, Annual and Lunar Cycles.” Current Biology, 2008.

Friedrich, Caspar David. Der Wanderer über dem Nebelmeer. 1817, Hamburger Kunsthalle, Hamburg.

Furst, Lilian R. European Romanticism. Self-Definition. Londen, Methuen, 1980.

Furst, Lilian R. Romanticism. London, Methuen, 1971.

Furst, Lilian R. Romanticism in Perspective. London, Macmillan, 1969.

Ghesquière, Rita. Literaire Verbeelding. Een geschiedenis van de Europese literatuur en cultuur vanaf 1750. Leuven, Acco, 2006.

Glaser, Horst Albert und György M. Vajda. Die Wende von der Aufklärung zur Romantik 1760-1820. Amsterdam, Benjamins, 2001.

Goodman, Katherine R. “The Butterfly and the Kiss: A letter from Bettina von Arnim”. Women in German Yearbook, 1. Januar 1991.

Guilherme, Alexandre. “Schelling’s Naturphilosophie Project: Toward a Spinozian conception of Nature.” South African Journal of Philosophy, Januar 2010.

Halsted, John B. Problems in European Civilization. Romanticisim. Definition, Explanation and Evaluation. Boston, Heath, 1965.

Herrmann-Lisi, Christiane. Maanmacht. Invloeden van de maan op het aardse leven. Amsterdam, De Driehoek, 1997.

Hoffmeister, Gerhart. Deutsche und europäische Romantik. Stuttgart, Metzler, 1978.

Hoock-Demarle, Marie-Claire. Die Frauen der Goethezeit. München, Wilhelm Fink, 1990.

Impelluso, Lucia. De natuur en haar symbolen. Gent, Ludion, 2005.

Irrgang, Bernhard. “Naturauffassungen in Philosophie, Wissenschaft, Technik. Band II: Renaissance und frühe Neuzeit.“ Philosophischer Literaturanzeiger, 1. April 1996.

Jeßing, Benedikt und Ralph Köhnen. Einführung in die Neuere deutsche Literaturwissenschaft. Stuttgart, Metzler, 2003.

Jones, H. M. Revolution & romanticism. Cambridge, Harvard, 1974.

Kremer, Detlef. Romantik. Stuttgart, Metzler, 2001.

Lutz, Bernd. Metzler Autoren Lexikon. Stuttgart, Metzler, 1986.

Martin, Robert K., et al. “Concord Companions: Margaret Fuller, Friendship, and Desire.” Canadian Review of American Studies, 2015.

Online Star register. 9. April 2017, https://osr.org/nl/blog/osr-nl/vallende-sterren-betekenis-en-bijgeloof/. Zuletzt aufgerufen am 12. Juni 2019.

Paungger, Johanna und Thomas Poppe. Op eigen kracht. Gezond leven op het ritme van de natuur en de maan. Bloemendaal, H. J. W. Becht, 1997.

Porter, Roy und Mikulas Teich. Romanticism in national context. Cambridge, Cambridge University Press, 1988.

Riasanovsky, Nicholas V. The Emergence of Romanticism. New York, Oxford University, 1992.

Ribbat, Ernst. Romantik. Ein literaturwissenschaftliches Studienbuch. Königstein, Athenäum, 1979.

Safranski, Rüdiger. Romantik. Eine deutsche Affäre. München, Carl Hanser, 2007.

Schilder, K. Digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren, 1959, https://www.dbnl.org/tekst/schi008schr03_01/schi008schr03_01_0147.php. Zuletzt aufgerufen am 2. Juni 2019.

Seidlin, Oskar. Versuche über Eichendorff. Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1978.

Sondrup, Steven P. und Virgil Nemoianu. Nonfictional Romantic Prose. Amsterdam, Benjamins, 2004.

Soter, I. und I. Neupokoyeva. European Romanticism. Budapest, Akademiai Kiado, 1977.

Spiegel Online.  Projekt Gutenberg, https://gutenberg.spiegel.de/autor/august-wilhelm-schlegel-519. Zuletzt aufgerufen am 7. Juni 2019.

Susman, Margarete. Frauen der Romantik. Frankfurt am Main, Insel, 1996.

Szewczyk, Grazyna Barbara und Renata Dampc-Jarosz. Eichendorff heute lesen. Bielefeld, Aisthesis, 2009.

Thum, Reinhard. „Cliché and Stereotype: An Examination of the Lyric Landscape in Eichendorff’s Poetry.“ H. Philological Quarterly, 1983.

Van Oordt, Hendrik. Bloemen. Taal en symboliek. Rijswijk, Elmar, 2005.

Zhang, Zhenxia et al. “The solar and lunar effect of earthquake duration and distribution.” Earthquake Science, 2013.

Universiteit of Hogeschool
Taal- en Letterkunde Duits en Nederlands
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Anke Gilleir
Kernwoorden
Share this on: