Cannabisgebruik en identiteitsconstructie bij jongvolwassenen

Hans Jonker
Persbericht

“Ik ben een cannabisgebruiker, maar het is geen deel van mij”

Cannabis wordt het meeste gebruikt van alle drugs in Europa. Voor steeds meer jongeren maakt af en toe een jointje smoren een deel uit van hun vrije tijd. Maar wie zijn die jonge cannabisgebruikers? Wat betekent het voor jongeren om cannabis te gebruiken?

Ons idee van een cannabisgebruiker is dringend aan vernieuwing toe. Het beeld wat we er van hebben is meestal erg moralistisch: we denken aan verslaving, criminaliteit en probleemgedrag. Maar dit doet de waarheid geweld aan. De meeste cannabisgebruikers zijn verre van criminelen en leiden een vrij normaal leven, gaan naar school of hebben een job. In feite is de groep cannabisgebruikers vandaag jonger en heterogener dan ooit. Het is opmerkelijk dat we nog veel te weinig weten wie jonge cannabisgebruikers zijn, wat het betekent voor hen om cannabis te gebruiken, en welke plaats de drug in hun leven en identiteit inneemt.

Cannabis gebruiken is een deel geworden van een algemene jongerencultuur, waarin het vrij normaal is om af een toe eens een jointje te smoren. Vroeger was cannabis gebruiken een manier om protest tegen het systeem uit te drukken, maar dat is vandaag niet meer zo. Wanneer in de enquête die Van Damme in 2018 publiceerde maar liefst 42,8 procent van de studenten aangeeft dat ze ooit cannabis hebben gebruikt, is er meer aan de hand. In een context waarin cannabis gewoon aanwezig is maar wel illegaal is, blijft de vraag hoe jongeren omgaan met cannabis onbeantwoord.

Gewoon normaal?

Onderliggend aan het feit dat jongeren meer cannabis gebruiken dan vroeger, voltrekken zich enkele opmerkelijke maatschappelijke evoluties. In 1998 stelde de Britse socioloog Parker dat cannabis en in mindere mate andere drugs bezig zijn aan een proces van normalisering. Het zijn voornamelijk softdrugs die jongeren meer gebruiken, en dat is het meest uitgesproken bij cannabis. Er woedt echter een heftige discussie in de wetenschappelijke wereld over deze normalisering. Zo zou er bijvoorbeeld sprake zijn van een toegenomen maatschappelijke aanvaarding omtrent cannabisgebruik. Maar dat ligt in de praktijk wel anders.

Het gangbare denken over het cannabisgebruik is gebaseerd op veralgemeningen van de slechtst denkbare scenario's die met de realiteit van typisch cannabisgebruik niet stroken

Criminoloog Tom Decorte (UGent) stelt in verschillende van zijn onderzoeken dat er nauwelijks sprake is van toegenomen maatschappelijke aanvaarding. “Het gangbare denken over het cannabisgebruik in onze samenleving is gebaseerd op veralgemeningen van de slechtst denkbare scenario's die met de realiteit van typisch cannabisgebruik niet stroken”, stelt Decorte in zijn grootschalig onderzoek van 2003. We blijven onze morele oogkleppen ophouden, terwijl de realiteit van het grote merendeel van de cannabisgebruikers ons voorbij gaat.

Occasioneel en frequent gebruik: een wereld van verschil

De meeste cannabisgebruikers gebruiken occasioneel tijdens sociale gelegenheden. Cannabis is om die reden voornamelijk een sociale drug: samen wordt men high en treedt men even uit het dagelijkse keurslijf. De sociologie van Howard Becker leert ons echter dat het leuke aan cannabis is aangeleerd door anderen. High-zijn is dus een sociale constructie van formaat. Wat cannabis zinvol en betekenisvol maakt voor gebruikers is in eerste instantie niet het effect van de drug.

Uit vijftien diepte-interviews met jongvolwassen cannabisgebruikers in Antwerpen blijkt dat het sociale aspect aan cannabis gebruiken essentieel is. Het zijn de gebruikers zelf die in voortdurende interactie met elkaar samen een roes beleven die ze zingeven en betekenis geven. Voor occasionele gebruikers is cannabis een manier om sociale gelegenheden met vrienden nog intenser te beleven. Samen worden ze intens high en beginnen ze bijvoorbeeld samen diepgaand te praten, extra veel te eten, of spelletjes te spelen. Tijdens de afgenomen interviews spreken zij nauwelijks van schaamtegevoelens en hoeven zij hun occasioneel cannabisgebruik niet te verantwoorden. Voor frequente gebruikers is dat wel het geval.

Frequent cannabis gebruiken heeft meer iets van een guilty pleasure. Het bekent een afgezonderd moment van me-time en is meer een rustgevende routine in het dagelijkse leven. Maar die rust is paradoxaal, want daarachter zit steeds een druk en een behoefte naar het volgende roesmoment. Hoe men zich voelt is voor frequente cannabisgebruikers iets maakbaar geworden: het is een strategie om met de realiteit om te gaan.

Stigma en neerwaartse sociale vergelijkingen

Cannabis is bij frequente gebruikers duidelijk iets waar een stigma aan kleeft. Dat betekent dat er negatieve connotaties heersen over drugs gebruiken, waarmee anderen een cannabisgebruiker kunnen labelen. Dit kan een cannabisgebruiker internaliseren. In dat geval worden die negatieve connotaties een deel van de persoonlijkheid van de cannabisgebruiker zelf. Op regelmatige basis cannabis gebruiken vraagt daarom constante rechtvaardiging, zowel ten aanzien van anderen als voor zichzelf. Een strategie daarvoor is het gebruik maken van neerwaartse sociale vergelijkingen. Zo minimaliseren frequente gebruikers het risico van hun cannabisgebruik door het bijvoorbeeld te vergelijken met harddrugs. “Cannabis is het waterke van de drugs”, stelt Yannick (23 jaar). “Ge kunt één spuit heroïne pakken en verslaafd geraken, je kunt een joint pakken en zeggen van ik doe het nooit meer, niets aan de hand.”

Cannabis is het waterke van de drugs

Met neerwaartse sociale vergelijkingen trekken frequente gebruikers voor zichzelf een denkbeeldige grens met problematische druggebruikers. Hierdoor kunnen zij het frequent gebruiken van cannabis min of meer laten verzoenen met wie zij zijn als persoon. Dat laatste was met wisselend succes.

Dit onderzoek illustreert dat cannabisgebruikers in voortdurende sociale interacties hun eigen gebruik en dat van anderen zingeven. Dit valt onmogelijk te rijmen met deviant gedrag en het gangbare denken over cannabisgebruikers. Zo wordt de normalisering van cannabis snel brandstof voor een morele paniek omtrent illegale drugs, wat een war on drugs kan rechtvaardigen. Dit gaat voorbij aan de “onderliggende persoonlijke en maatschappelijke voedingsbodem van problematisch druggebruik”, stelt Decorte (2013). Ondertussen blijft cannabis gewoon aanwezig en illegaal, dat maakt het een veelzijdige maar ook dubbelzinnige bron voor identiteitsonderzoek. Verder onderzoek is nodig om dit veranderende fenomeen verder op te volgen en te begrijpen.

Bibliografie

Amos, A., Wiltshire, S., Bostock, Y., Haw, S., & McNeill, A. (2004). ‘You can’t go without a fag you need it for your hash’ - A qualitative exploration of smoking, cannabis and young people. Addiction, 99(1), 77-81. doi:10.1111/j.1360-0443.2004.00531.x
Anderson, T., & Mott, J. (1998). Drug-Related Identity Change: Theoretical Development and Empirical Assessment. Journal of Drug Issues, 28(2), 299-329. doi:10.1177/002204269802800203
Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood - A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469-480. doi:10.1037/0003-066x.55.5.469
Askew, R. (2016). Functional fun: Legitimising adult recreational drug use. International Journal of Drug Policy, 36, 112-119. doi:10.1016/j.drugpo.2016.04.018
Beck, U. (1992). Risc Society: Towards a New Modernity (M. Ritter, Vert.). Londen: Sage Publications.
Becker, H. (1953). Becoming a marihuana user. American Journal of Sociology, 59(3), 235-242.
Becker, H. (1963). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance. Berkeley: The Free Press.
Belhassen, Y., Santos, C. A., & Uriely, N. (2007). Cannabis usage in tourism: A sociological perspective. Leisure Studies, 26(3), 303-319. doi:10.1080/02614360600834958
Bell, R., Pavis, S., Cunningham-Burley, S., & Amos, M. (1998). Young Men's Use of Cannabis: exploring changes in meaning and context over time. Drugs: Education Prevention and Policy, 5(2), 141-155. doi:10.3109/09687639809006680
Berten, H., Cardoen, D., Brondeel, R., & Vettenburg, N. (2012). Alcohol and cannabis use among adolescents in Flemish secondary school in Brussels: effects of type of education. Bmc Public Health, 12, 215. doi:10.1186/1471-2458-12-215
Blevins, C. E., Abrantes, A. M., Anderson, B. J., Caviness, C. M., Herman, D. S., & Stein, M. D. (2018). Identity as a cannabis user is related to problematic patterns of consumption among emerging adults. Addictive Behaviours, 79, 138-143. doi:10.1016/j.addbeh.2017.12.021
Blumer, H. (1986). Symbolic interactionism: Perspective and Method. Los Angeles: University of California Press.
Botvin, G. J. (2001). Substance Abuse in Adolescents, Prevention of. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences (pp. 15255-15259): Elsevier.
Bryman, A. (2012). Social Research Methods (4 ed.): Oxford University Press.
Buckner, J. D. (2013). College Cannabis Use: The Unique Roles of Social Norms, Motives, and Expectancies. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 74(5), 720-726. doi:10.15288/jsad.2013.74.720
Dahl, S. L. (2015). Remaining a user while cutting down: The relationship between cannabis use and identity. Drugs: Education, Prevention and Policy, 22(3), 175-184. doi:10.3109/09687637.2014.920765
Dahl, S. L., & Heggen, K. (2014). Negotiating Identities: Patterns of Self-presentations among Socially Integrated Cannabis Users. Young, 22(4), 381-398. doi:10.1177/1103308814548106
Dahl, S. L., & Sandberg, S. (2015). Female Cannabis Users and New Masculinities: The Gendering of Cannabis Use. Sociology-the Journal of the British Sociological Association, 49(4), 696-711. doi:10.1177/0038038514547896
De Kock, C., Schamp, J., Hauspie, B., Sacco, M., Decorte, T., Vanderplasschen, W., . . . Jacobs, I. (2016). Middelen- en verslavingszorggebruik bij personen met een migratieachtergrond (PADUMI). Geraadpleegd van http://www.belspo.be/belspo/fedra/DR/DR69_Samenvatting.pdf
Decorte, T. (2007). Characteristics of the cannabis market in Belgium Drugs in society: European perspectives (pp. 28-38). Site Academia.
Decorte, T. (2015). Cannabis social clubs in Belgium: organizational strengths and weaknesses, and threats to the model. International Journal of Drug Policy, 26(2), 122-130. doi:10.1016/j.drugpo.2014.07.016
Decorte, T., De Grauwe, P., & Tytgat, J. (2013). Cannabis: bis? Pleidooi voor een kritische evaluatie van het Belgische cannabisbeleid. Geraadpleegd van https://biblio.ugent.be/publication/4242322/file/4242323
Decorte, T., Muys, M., & Slock, S. (2003). Cannabis in Vlaanderen: Patronen van cannabisgebruik bij ervaren gebruikers. Leuven: Acco.
Duan, L., Chou, C.-P., Andreeva, V. A., & Pentz, M. A. (2008). Trajectories of Peer Social Influences as Long-term Predictors of Drug Use from Early Through Late Adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 38(3), 454-465. doi:10.1007/s10964-008-9310-y
Duff, C. (2003). Drugs and Youth Cultures: Is Australia Experiencing the ‘Normalization’ of Adolescent Drug Use? Journal of Youth Studies, 6(4), 433-447. doi:10.1080/1367626032000162131
EMCDDA. (2018a). Belgium Drug Report 2018. Geraadpleegd van ECMCDDA website: http://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/8885/belgium-cdr-…
EMCDDA. (2018b). Cannabis legislation in Europe: An overview. Geraadpleegd van EMCDDA website: http://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/4135/TD0217210ENN…
EMCDDA. (2018c). European Drug Report. Geraadpleegd van EMCDDA website: http://www.emcdda.europa.eu/publications/edr/trends-developments/2018
Erickson, P. G., & Hathaway, A. D. (2010). Normalization and harm reduction: Research avenues and policy agendas. International Journal of Drug Policy, 21(2), 137-139.
Fletcher, A., Bonell, C., Sorhaindo, A., & Rhodes, T. (2009). Cannabis use and ‘safe’identities in an inner-city school risk environment. International Journal of Drug Policy, 20(3), 244-250.
Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age: Polity Press.
Gisle, L., & Demarest, S. (2013). Gezondheidsenquête 2013. Rapport 2: Gezondheidsgedrag en leefstijl. Samenvatting van de onderzoeksresultaten. Geraadpleegd van Sciensano website: https://his.wiv-isp.be/nl/Gedeelde%20%20documenten/summ_LS_NL_2013.pdf
Glaser, B., & Strauss, A. (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research (Vol. 3). New York: Aldine Publishing Company.
Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. New York: Doubleday Anchor.
Haines, R. J., Johnson, J. L., Carter, C. I., & Arora, K. (2009). "I couldn't say, I'm not a girl" - Adolescents talk about gender and marijuana use. Social Science and Medicine, 68(11), 2029-2036. doi:10.1016/j.socscimed.2009.03.003
Hammersley, R., Jenkins, R., & Reid, M. (2001). Cannabis use and social identity. Addiction Research & Theory, 9(2), 133-150. doi:10.3109/16066350109141745
Hardin, R. (2001). Identity: Social. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences (pp. 7166-7170): Elsevier.
Hathaway, A. D. (2004). Cannabis users' informal rules for managing stigma and risk. Deviant Behavior, 25(6), 559-577. doi:10.1080/01639620490484095
Hathaway, A. D., Comeau, N. C., & Erickson, P. G. (2011). Cannabis normalization and stigma: Contemporary practices of moral regulation. Criminology & Criminal Justice, 11(5), 451-469. doi:10.1177/1748895811415345
Hathaway, A. D., Mostaghim, A., Erickson, P. G., Kolar, K., & Osborne, G. (2018). "It's Really No Big Deal": The Role of Social Supply Networks in Normalizing Use of Cannabis by Students at Canadian Universities. Deviant Behavior, 39(12), 1672-1680. doi:10.1080/01639625.2017.1411047
Highet, G. (2003). Cannabis and young people's lives: exploring meaning and social context. (Doctor of Philosophy (PhD)), University of Edinburgh, Edinburgh.
Hochschild, A. R. (1979). Emotion work, feeling rules, and social structure. American Journal of Sociology, 85(3), 551-575.
Holm, S., Sandberg, S., Kolind, T., & Hesse, M. (2014). The importance of cannabis culture in young adult cannabis use. Journal of Substance Use, 19(3), 251-256. doi:10.3109/14659891.2013.790493
Homans, G. C. (1941). Anxiety and Ritual: The Theories of Malinowski and Radcliffe-Brown. American Anthropologist, 43(2), 164-172.
Hunt, G., Moloney, M., & Evans, K. (2011). “How Asian am I?”: Asian American youth cultures, drug use, and ethnic identity construction. Youth & Society, 43(1), 274-304. doi:10.1177/0044118X10364044
Jarvinen, M., & Ravn, S. (2011). From recreational to regular drug use: qualitative interviews with young clubbers. Sociology of Health and Illness, 33(4), 554-569. doi:10.1111/j.1467-9566.2010.01303.x
Jenkins, R. (2014). Social identity (3 ed.). Londen & New York: Routledge.
Jeugdwerking JACO. (2019). Geraadpleegd van https://www.jes.be/pagina.php?id=JACO
Kelly, B. C., & Vuolo, M. (2018). Trajectories of marijuana use and the transition to adulthood. Soc Sci Res, 73, 175-188. doi:10.1016/j.ssresearch.2018.03.006
Korf, D. J., Kleemans, E., Decorte, T., & Boekhout van Solinge, T. (2006). Drugs en drugshandel in Nederland en België. Tijdschrift voor Criminologie, 48(2), 115-130.
Kosterman, R., Bailey, J. A., Guttmannova, K., Jones, T. M., Eisenberg, N., Hill, K. G., & Hawkins, J. D. (2016). Marijuana Legalization and Parents' Attitudes, Use, and Parenting in Washington State. Journal of Adolescent Health, 59(4), 450-456. doi:10.1016/j.jadohealth.2016.07.004
Lau, N., Sales, P., Averill, S., Murphy, F., Sato, S. O., & Murphy, S. (2015). Responsible and controlled use: Older cannabis users and harm reduction. Drug Policy, 26(8), 709-718. doi:10.1016/j.drugpo.2015.03.008
Liebregts, N., van der Pol, P., de Graaf, R., van Laar, M., van den Brink, W., & Korf, D. J. (2015). Persistence and desistance in heavy cannabis use: the role of identity, agency, and life events. Journal of Youth Studies, 18(5), 617-633. doi:10.1080/13676261.2014.992320
McIntosh, J., & McKeganey, N. (2000). Addicts' narratives of recovery from drug use: constructing a non-addict identity. Social Science & Medicine, 50(10), 1501-1510. doi:10.1016/S0277-9536(99)00409-8
Möhle, M., van der Pol, P., van Goor, M., & Goossens, F. (2018). Strategische Verkenning Cannabispreventie: Denkrichtingen om (problematisch) cannabisgebruik door jongeren te voorkomen. Geraadpleegd van Rijksoverheid Nederland site: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/06/29/rapport-st…
Mostaghim, A., & Hathaway, A. D. (2013). Identity Formation, Marijuana and "The Self": A Study of Cannabis Normalization among University Students. Front Psychiatry, 4(160), 160. doi:10.3389/fpsyt.2013.00160
Nippert-Eng, C. E. (2002). Boundary Work: Sculpting Home and Work Cultural Sociology (pp. 79-87): Blackwell Publishers.
Paoli, L., Decorte, T., Kersten, L., Coutteel, E., De Grauwe, P., Panzavolta, M., . . . Verstraete, C. (2018). Tijd voor een nieuw Belgisch cannabisbeleid? Evaluaties, opties en aanbevelingen. Geraadpleegd van KU Leuven website: https://www.kuleuven.be/metaforum/docs/pdf/wg_43_n.pdf
Parker, H., Aldridge, J., & Measham, F. (1998). Illegal leisure: The normalization of adolescent recreational drug use: Psychology Press.
Parker, H., Williams, L., & Aldridge, J. (2002). The Normalization of ‘Sensible’ Recreational Drug Use. Sociology, 36(4), 941-964. doi:10.1177/003803850203600408
Pearson, M. R., Liese, B. S., & Dvorak, R. D. (2017). College student marijuana involvement: Perceptions, use, and consequences across 11 college campuses. Addictive Behaviors, 66, 83-89. doi:10.1016/j.addbeh.2016.10.019
Pedersen, W. (2009). Cannabis Use: Subcultural Opposition or Social Marginality? A Population-Based Longitudinal Study. Acta Sociologica, 52(2), 135-148. doi:10.1177/0001699309104001
Peretti-Watel, P. (2003). How Does One Become a Cannabis Smoker? A Quantitative Approach. Revue Francaise De Sociologie, 44, 3-27. doi:10.2307/3323244
Purser, G. (2009). The dignity of job-seeking men: Boundary work among immigrant day laborers. Journal of Contemporary Ethnography, 38(1), 117-139.
Sandberg, S. (2012). Is cannabis use normalized, celebrated or neutralized? Analysing talk as action. Addiction Research & Theory, 20(5), 372-381. doi:10.3109/16066359.2011.638147
Sandberg, S. (2013). Cannabis culture: A stable subculture in a changing world. Criminology & Criminal Justice, 13(1), 63-79. doi:10.1177/1748895812445620
Sherman, R. (2005). Producing the superior self: Strategic comparison and symbolic boundaries among luxury hotel workers. Ethnography, 6(2), 131-158.
Shiner, M., & Newburn, T. (1997). Definitely, maybe not? The normalisation of recreational drug use amongst young people. Sociology, 31(3), 511-529.
Shiner, M., & Winstock, A. (2015). Drug use and social control: The negotiation of moral ambivalence. Social Science & Medicine, 138, 248-256. doi:10.1016/j.socscimed.2015.06.017
Swidler, A. (1986). Culture in Action: Symbols and strategies. American sociological review, 51(2), 273-286. doi:10.2307/2095521
UNODC. (2018). World Drug Report. Geraadpleegd van UNODC website: https://www.unodc.org/wdr2018/
Van Damme, J., Thienpondt, A., Rosiers, J., De Bruyn, S., Soyez, V., Sisk, M., . . . Deforche, B. (2018). In Hogere Sferen? Een onderzoek naar het middelengebruik bij Vlaamse studenten. Geraadpleegd van VAD website: http://www.vad.be/assets/in-hogere-sferen-volume-4-een-onderzoek-naar-h…
West, C., & Zimmerman, D. H. (1987). Doing Gender. Gender & Society, 1(2), 125-151. doi:10.1177/0891243287001002002
Weyns, W. (2014). Klassieke Sociologen en hun Erfenis. Leuven: LannooCampus.
Whyte, W. F. (1955). Street Corner Society. The Social Structure of an Italian Slum: University of Chicago Press.
Wilson, H., Bryant, J., Holt, M., & Treloar, C. (2010). Normalisation of recreational drug use among young people: Evidence about accessibility, use and contact with other drug users. Health Sociology Review, 19(2), 164-175. doi:10.5172/hesr.2010.19.2.164
Zimmerman, D. H., & Wieder, D. L. (1977). You Cant Help But Get Stoned Notes on the Social Organization of Marijuana Smoking. Social Problems, 25(2), 198-207.

Universiteit of Hogeschool
Sociologie
Publicatiejaar
2019
Promotor(en)
Gert Verschraegen
Kernwoorden
Share this on: