Professionalisering van Vlaamse Schoolleiders
Vorming van schooldirecteurs: een merkwaardig spel van vraag en aanbod
Vele uitdagingen waarmee onze maatschappij te maken krijgt, schuiven we af op ons onderwijs. We hebben sterke schoolleiders nodig om aan deze uitdagingen tegemoet te komen. Ondanks de opleidingen die de Vlaamse onderwijskoepels voorzien, vertellen onze kranten ons de laatste jaren toch wel wat anders…
Op het eerste zicht lijkt onderwijs een ietwat vreemd thesisonderwerp voor een masterstudente overheidsmanagement en –beleid, maar leiderschap in de publieke sector is een belangrijk aspect binnen de bestuurskunde. Trek dit door naar de problematiek die heden ten dage heerst binnen de wereld van schooldirecteurs en je hebt een recept voor een masterproefonderzoek dat verschillende elementen van onze samenleving omvat: leiderschap, jongeren en de publieke sector. Dat er ook nog eens een doctoraatsonderzoek naar leiderschap in onderwijs loopt aan het Instituut voor de Overheid van de KU Leuven was doorslaggevend voor de start van dit masterproefonderzoek.
Onze maatschappij kent vandaag de dag heel wat uitdagingen, dat moet men de gemiddelde Belg niet meer vertellen. Veel van deze uitdagingen schuiven we af op ons onderwijssysteem dat hierdoor onder druk komt te staan. Het krijgt te maken met stijgende leerlingenaantallen en diversiteit, maar ook intern verandert er veel met het M-decreet, groeiende scholengemeenschappen met meer verantwoordelijkheden, en de toenemende controle op onderwijskwaliteit, om maar enkele voorbeelden te geven. We hebben goede schoolleiders nodig die hun schouders onder deze uitdagingen kunnen en willen zetten, ware het niet dat er in 2017 en 2018 wel eens krantenkoppen verschenen als ‘Schooldirecteurs haken al na twee jaar af’ (De Tijd, 8.8.2017), of ‘Schooldirecteur geen zwaar beroep? Daar til ik zwaar aan.’ (De Morgen, 27.5.2018).
Maar waarom haken schooldirecties snel af? Hoe kunnen we dit vroeg afhaken voorkomen? In hoeverre kunnen en/of moeten we schoolleiders bijstaan in het beantwoorden van de uitdagingen waar het onderwijs voor staat? Dit zijn deels politieke en maatschappelijke vragen die een wetenschappelijk masterproefonderzoek niet kan beantwoorden. Wel kan dit onderzoek een aanzet geven om die vragen te kunnen beantwoorden, of beter gezegd: om mogelijke antwoorden op deze vragen te kunnen onderbouwen.
Professionele ontwikkelingsactiviteiten door de onderwijskoepels
In Vlaanderen verzorgen pedagogische begeleidingsdiensten van de onderwijskoepels opleidingen en andere ontwikkelingsmogelijkheden voor onderwijspersoneel. Tabel 1 geeft een overzicht van directeursopleidingen voor secundaire schooldirecteurs die worden aangeboden door Katholiek Onderwijs Vlaanderen (KOV), het Gemeenschapsonderwijs (GO!), Onderwijsgemeenschap van Vlaamse Steden en Gemeenten (OVSG), Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (POV), Federatie Steinerscholen en het Vlaams Onderwijs Overleg Platform (VOOP). Naast opleidingen voor startende directies organiseren de koepels ook andere ontwikkelingsmogelijkheden, evenzeer voor meer ervaren schooldirecteurs.
Uit interviews met medewerkers van de pedagogische begeleidingsdiensten blijkt dat ze deze opleidingen inrichten en organiseren op basis van feedback die betrokkenen bij de activiteiten geven, op basis van wetenschappelijk onderzoek over opleiden en bijscholen van directies, en op basis van instructies die de diensten hierrond krijgen bijvoorbeeld via decreten.
Vraag vs. aanbod
In interviews gaven de medewerkers van de betrokken pedagogische begeleidingsdiensten een inzicht in de inhouden die ze aanbieden en welke leeractiviteiten (dus op welke manier de inhouden worden aangeboden) ze hanteren. Daarnaast werden schooldirecties gevraagd naar inhouden waarover ze ontwikkelingsactiviteiten wensen of waar ze die missen, en naar de manier waarop ze hun kennen en kunnen liefst uitbreiden. De antwoorden van alle respondenten, dus de aangegeven inhouden en leeractiviteiten, werden in twee schoolleiderschapsmodellen geplaatst: het Leadership for Learning Model van Murphy, Elliot, Goldring en Porter (2007) en ook het model van Kelchtermans en Piot (2010).
In de eerste kolom van Tabel 2 staat een opsomming van de verschillende categorieën van de twee schoolleiderschapsmodellen. De kolom opleidingsinhouden geeft aan de hand van een plusje weer dat pedagogische begeleidingsdiensten inhouden uit deze categorie opnemen in hun aanbod, een dubbele plus betekent dat inhouden in deze categorie zeer sterk benadrukt werden. De plusjes onder opleidingsnoden hebben een gelijke betekenis: een enkele plus wil zeggen dat de directies een nood ervaren in deze categorie, een dubbele plus betekent dat de directies in deze categorie sterker benadrukten opleiding en begeleiding te missen.
Bij de vergelijking van vraag door directies en aanbod door de koepels, komt dit onderzoek tot een merkwaardige conclusie. In Tabel 2 te zien, zijn de opleidingsinhouden die de koepels voorzien en de noden die directies ervaren naar inhouden grotendeels in dezelfde categorieën terug te vinden. De meest aangehaalde categorieën betreffen inhouden als veiligheidsbeleid, schoolorganisatie, relaties met externen/ouders, wetgeving, financieel management, participatief beleid en communicatieve vaardigheden.
Daarnaast komt het aanbod van de koepels ook wat betreft leeractiviteiten sterk overeen met de voorkeuren van de bevraagde directies. Hier ligt de nadruk vooral op intervisie- en netwerkmogelijkheden, meer persoonlijke begeleiding of een coach, praktijkgerichte sessies en jobshadowing. Deze conclusie wekt de vraag waarom directies aangeven in sommige domeinen een nood te ervaren gezien het aanbod klaarblijkelijk sterk overeenstemt met de vraag en dat zowel voor opleidingsinhoud als –activiteiten.
En wat nu?
Gegeven de overeenstemming tussen vraag en aanbod, alsook het onderbouwen van de inrichting van de directeursopleidingen aan de hand van feedback, wetenschappelijk onderzoek en instructies, is het merkwaardig dat de vraag naar en zelfs nood aan professionele ontwikkeling bij schooldirecties blijft bestaan. Ze blijft zelfs in die mate bestaan dat directies in sommige domeinen bijna radeloos tegenover de uitdagingen in het onderwijs staan.
Dit onderzoek hoopt een hulp te zijn voor de pedagogische begeleidingsdiensten van de onderwijskoepels in het eventuele bijsturen en hervormen van hun aanbod. Maar het hoopt ook een aanzet te zijn voor verder onderzoek naar het vroege afhaken van Vlaamse schooldirecteurs. Waarom gebeurt dit? Waarom blijft de vraag bestaan? Wat zijn hiervoor specifieke redenen? Hangt dit sterk samen met de opleidingen en professionele ontwikkeling die ze al dan niet volgden? Kan het wegwerken van deze contradictie van gelijke vraag en aanbod waar de vraag toch blijft bestaan, het vroeg afhaken van directies voorkomen? Hoe zit het met lager onderwijs? En hoger onderwijs? Dit zijn belangrijke vragen die een antwoord nodig hebben omdat schoolleiders een aanzienlijke invloed hebben op de prestaties van de leerlingen in hun scholen. Zij werken mee aan de generaties van morgen.
Adriaensen, L., (Retie, 15 December 2017). Onderwijslandschap Vlaanderen; Paper voor vak Onderwijsgemeenschap Thomas More Vorselaar. [Personal communication, L. Adriaensen].
Alexander, G. C. (1996). Translating superintendent and principal perceptions of needed leadership skills in to pre-service pedagogy. Journal of Adult Education, 24(2), 12–21. Retrieved from https://search.proquest.com/docview/204583041?accountid=17215
Bednall, T. C., & Sanders, K. (2017). Do opportunities for formal learning stimulate follow-up participation in informal learning? A three-wave study. Human Resource Management, 56(5), 803–820. https://doi.org/10.1002/hrm
Blaiki, N. (2005). Designing social research: the logic of anticipation. Cambridge: Polity Press.
Bolhuis, S. (2002). Professioneel leren: wat is het en hoe bevorderen we het? Tijdschrift Voor Medisch Onderwijs, 21(4), 173–182. https://doi.org/10.1007/BF03056566
Bush, T., & Glover, D. (2003). School Leadership : Concepts and evidence. Oxford. Retrieved from http://dera.ioe.ac.uk/5119/14/dok217-eng-School_Leadership_Concepts_and…
Bush, T., & Glover, D. (2005). Leadership development for early headship: The New Visions experience. School Leadership and Management, 25(3), 217–239. https://doi.org/10.1080/13634230500116314
Bush, T., & Glover, D. (2014). School leadership models: What do we know? School Leadership and Management, 34(5), 553–571. https://doi.org/10.1080/13632434.2014.928680
Centra voor Leerlingenbegeleiding. (n.d.). Wat is het verschil tussen GO!, OVSG, POV,...? Retrieved April 9, 2018, from https://jongerengids.be/vraag/wat-het-verschil-tussen-go-ovsg-pov
Clement, M., & Staessens, K. (1993). The Professional Development of Primary School Teachers and the Tension between Autonomy and Collegiality. In F. K. Kievit & R. Vandenberghe (Eds.), School culture, school improvement, and teacher development (pp. 129–152). Leiden: DSWO Press, Leiden University.
Crevits, H. (2014). Beleidsnota 2014-2019 Onderwijs (No. stuk 133). Brussel. Retrieved from https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-o…
Daresh, J. C. (1997). Improving principal preparation: A review of common strategies. NASSP Bulletin, 81(585), 3–8. https://doi.org/10.1177/019263659708158503
Daresh, J. C. (1998). Professional development for school leadership : The impact of U.S. educational reform. International Journal of Educational Research, 29(4), 323–333. https://doi.org/10.1016/S0883-0355(98)00036-6
Daresh, J. C., & Playko, M. A. (1992). Induction Programs: Meeting the Needs of Beginning Administrators. NASSP Bulletin, 76(546), 81–83. https://doi.org/10.1177/019263659207654614
Day, D. V. (2000). Leadership Development: a review in context. Leadership Quarterly, 11(4), 581–613. https://doi.org/10.1016/S1048-9843(00)00061-8
Day, D. V, Fleenor, J. W., Atwater, L. E., Sturm, R. E., & McKee, R. A. (2014). Advances in leader and leadership development : A review of 25 years of research and theory. The Leadership Quarterly, 25(1), 63–82. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2013.11.004
de Laat, M., Poell, R., Simons, R.-J., & van der Krogt, F. (2001). Organiseren van leren op de werkplek. In A. Wald & J. van der Linden (Eds.), Leren in perspectief (pp. 69–84). Leuven: Garant.
Eagerton, G. (2000). Building Leaders: How Successful Companies Develop the Next Generation. Surgical Services Management, 6(8), 53–54. Retrieved from https://search.proquest.com/docview/237195822?accountid=17215
Ellström, P. (2001). Integrating Learning and Work : Problems and Prospects. Human Resource Development Quarterly, 12(4), 421–435. https://doi.org/10.1002/hrdq.1006
European Commission/EACEA/Euridyce. (2013). Key Data on Teachers and School Leaders in Europe. 2013 Edition. Euridyce Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://doi.org/doi:10.2797/17407
Gibbs, P. (2015). Transdisciplinary Professional Learning and Practice. (P. Gibbs, Ed.). Springer International Publishing Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-319-11590-0
GO! Pro. (n.d.-a). Nascholingen. Retrieved December 18, 2017, from http://pro.g-o.be/nascholing-en-opleiding/nascholingen
GO! Pro. (n.d.-b). Opleidingen voor selectie- en bevorderingsambten. Retrieved December 18, 2017, from http://pro.g-o.be/nascholing-en-opleiding/opleidingen-voor-selectie-en-…
Groenez, S., Nicaise, I., & De Rick, K. (2009). De ongelijke weg door het onderwijs. In L. Vanderleyden, M. Callens, & J. Noppe (Eds.), De sociale staat van Vlaanderen (pp. 33–69). Sint-Niklaas: Studiedienst van de Vlaamse Regering. Retrieved from https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/266985/2/R1272.pdf
Gurr, D. (2015). A Model of Successful School Leadership from the International Successful School Principalship Project. Societies, 5(1), 136–150. https://doi.org/10.3390/soc5010136
Hallinger, P. (2003). Leading Educational Change: reflections on the practice of instructional and transformational leadership. Cambridge Journal of Education, 33(3), 329–352. https://doi.org/10.1080/0305764032000122005
Hallinger, P. (2009). Leadership for 21st Century Schools: From Instructional Leadership to Leadership for Learning. Hong Kong. Retrieved from http://repository.lib.ied.edu.hk/jspui/handle/2260.2/9921
Hallinger, P., & Heck, R. H. (1996). Reassessing the Principal’s Role in School Effectiveness: A Review of Empirical Research, 1980-1995. Educational Administration Quarterly, 32(1), 5–44. https://doi.org/10.1177/0013161X96032001002
Hallinger, P., Wang, W. C., Chen, C. W., & Li, D. (2015). Assessing instructional leadership with the principal instructional management rating scale. Assessing Instructional Leadership with the Principal Instructional Management Rating Scale. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-15533-3
Harris, A. (2009). Distributed Leadership. (A. Harris, Ed.). Dordrecht: Springer.
Heck, R. H., & Hallinger, P. (1999). Conceptual models, methodology, and methods for studying school leadership. In J. Murphy & K. Seashore-Louis (Eds.), The 2nd handbook of research in educational administration (pp. 141–162). San Francisco: Jossey-Bass.
Hondeghem, A. (2010). Leiderschap in de overheid. In A. Hondeghem, G. Bouckaert, J. Voets, E. Cautaert, & S. Op de Beeck (Eds.), Overheidsmanagement (pp. 67–96). Brugge: Vanden Broele.
Informatie Vlaanderen. (n.d.). Officieel en vrij onderwijs, onderwijsnetten en koepels. Retrieved April 9, 2018, from https://www.vlaanderen.be/nl/onderwijs-en-wetenschap/onderwijsaanbod/of…
Johnston, W., Kaufman, J., & Thompson, L. (2016). Support for Instructional Leadership: Supervision, Mentoring, and Professional Development for U.S. School Leaders: Findings from the American School Leader Panel. Support for Instructional Leadership. RAND Corporation. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/10.7249/j.ctt1d41d7b.1
Kabinet Vlaams minister van Onderwijs. (2015, October 8). Capaciteitsmonitor schoolinfrastructuur brengt vraag en aanbod basis- en secundair onderwijs in kaart. Onderwijs.Vlaanderen.Be. Retrieved from http://onderwijs.vlaanderen.be/nl/capaciteitsmonitor-schoolinfrastructu…
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (n.d.). Trajecten voor leidinggevenden. Retrieved December 18, 2017, from http://katholiekonderwijs.vlaanderen/trajecten-voor-leidinggevenden
Kelchtermans, G., & Piot, L. (2010). Schoolleiderschap aangekaart en in kaart gebracht. Leuven: Acco.
Kinsambwe, R. (2016). Leadership Styles and Performance of Academic Staff in Public Universities in Uganda. In S. S. Erçetin (Ed.), Chaos, Complexity and Leadership (pp. 251–260). Springer International Publishing Switzerland. https://doi.org/10.1007/978-3-319-18693-1
Kouali, G. (2017). The instructional practice of school principals and its effect on teachers’ job satisfaction. International Journal of Educational Management, 31(7), 958–972. https://doi.org/https:// doi.org/10.1108/IJEM-11-2016-0253
Kyndt, E., Dochy, F., & Nijs, H. (2009). Learning conditions for non‐formal and informal workplace learning. Journal of Workplace Learning, 21(5), 369–383. https://doi.org/10.1108/13665620910966785
Kyndt, E., Donche, V., Gijbels, D., & Van Petegem, P. (2014). Workplace learning within teacher education: the role of job characteristics and goal orientation. Educational Studies, 40(5), 515–532. https://doi.org/10.1080/03055698.2014.936829
Kyndt, E., Gijbels, D., Grosemans, I., & Donche, V. (2016). Teachers Everyday Professional Development: Mapping Informal Learning Activities, Antecedents, and Learning Outcomes. Review of Educational Research, 86(4), 1111–1150. https://doi.org/10.3102/0034654315627864
Leithwood, K., Harris, A., & Hopkins, D. (2008). Seven strong claims about successful school leadership. School Leadership and Management, 28(1), 27–42. https://doi.org/10.1080/13632430701800060
Leithwood, K., Louis, K. S., Anderson, S., & Wahlstrom, K. (2004). Review of research: How leadership influences student learning. New York. https://doi.org/10.1007/978-90-481-2660-6
Leithwood, K., Sun, J., & Pollock, K. (2017). How School Leaders Contribute to Student Success. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-50980-8
Lodders, N. (2013). Teachers Learning and Innovating Together: exploring collective learning and its relationship to individual learning, transformational leadership and team performance in higher vocational education. [PhD Thesis]. Universiteit Twente, Enschede. https://doi.org/10.3990/1.9789036534956
Luo, Y., Wang, Z., Zhang, H., & Chen, A. (2016). The Influence of Family Socio-economic Status on Learning Burnout in Adolescents: Mediating and Moderating Effects. Journal of Child and Family Studies, 25(7), 2111–2119. https://doi.org/10.1007/s10826-016-0400-2
MacBeath, J. (1998). Effective School Leadership: responding to change. London: Chapman.
Marsh, D. D. (1992). Enhancing Instructional Leadership. Education and Urban Society, 24(3), 386–409. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.1177/0013124592024003006
McCauley, C. D., Moxley, R. S., & Van Velsor, E. (1998). The Center for Creative Leadership handbook of leadership development (1st ed.). San Francisco: Jossey-Bass.
Murphy, J., Elliott, S. N., Goldring, E., & Porter, A. C. (2007). Leadership for learning: A research-based model and taxonomy of behaviors. School Leadership and Management, 27(2), 179–201. https://doi.org/10.1080/13632430701237420
Northouse, P. G. (2015). Leadership: theory and practice (7th ed.). Thousand Oaks (California): Sage.
Onderwijsinspectie Vlaanderen. (2014). Het referentiekader voor onderwijskwaliteit: kwaliteitsverwachtingen en kwaliteitsbeelden, 24. Retrieved from http://www.onderwijsinspectie.be/sites/default/files/atoms/files/OK-mag…
Onguko, B. B., Abdalla, M., & Webber, C. F. (2012). Walking in unfamiliar territory: Headteachers’ preparation and first-year experiences in tanzania. Educational Administration Quarterly, 48(1), 86–115. https://doi.org/10.1177/0013161X11423391
OVSG vzw. (2018). Nascholing Secundair Onderwijs Directie en middenkader. Retrieved April 8, 2018, from https://www.ovsg.be/nascholing/secundair-onderwijs/directie-en-middenka…
POV. (n.d.). Professionalisering. Retrieved December 18, 2017, from http://www.pov.be/site/index.php/onze-diensten
Richter, D., Kunter, M., Klusmann, U., Lüdtke, O., & Baumert, J. (2011). Professional development across the teaching career: Teachers’ uptake of formal and informal learning opportunities. Teaching and Teacher Education, 27(1), 116–126. https://doi.org/10.1016/j.tate.2010.07.008
Roose, H., & Meuleman, B. (2014). Methodologie van de sociale wetenschappen. Een inleiding. Gent: Academia Press.
Salo, P., Nylund, J., & Stjernstrøm, E. (2015). On the practice architectures of instructional leadership. Educational Management Administration and Leadership, 43(4), 490–506. https://doi.org/10.1177/1741143214523010
Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2004). Methoden en technieken van onderzoek (3rd ed.). Amsterdam: Pearson Education Benelux.
Schulz, M., & Roßnagel, C. S. (2010). Informal workplace learning: An exploration of age differences in learning competence. Learning and Instruction, 20(5), 383–399. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2009.03.003
Simkins, T. (2012). Understanding School Leadership and Management Development in England. Educational Management Administration & Leadership, 40(5), 621–640. https://doi.org/10.1177/1741143212451172
Spillane, J. P., Halverson, R., & Diamond, J. B. (2004). Towards a theory of leadership practice : a distributed perspective. Journal of Curriculum Studies, 36(1), 3–34. https://doi.org/10.1080/0022027032000106726
Staelens, E. (2014). Opleidingsnoden van Beginnende Directeurs. [Research Internship]. Departement Onderwijs en Vorming & Universiteit Gent, Gent. Retrieved from http://www.bellon.ugent.be/nieuws/nieuws2015/Opleidingsnoden_van_beginn…
Stogdill, R. M. (1974). Handbook of Leadership: a survey of theory and research. New York: Free Press.
Townsend, A. (2015). Leading school networks. Educational Management Administration & Leadership, 43(5), 719–737. https://doi.org/10.1177/1741143214543205
Tynjälä, P. (2008). Perspectives into learning at the workplace. Educational Research Review, 3(2), 130–154. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2007.12.001
van Thiel, S. (2010). Bestuurskundig onderzoek: Een methodologische inleiding. (2nd ed.). Bussum: Coutinho.
van Woerkom, M. (2004). Kritisch reflectief werkgedrag. De verbinding tussen individueel leren en organisatieleren. Tijdschrift Voor HRM, 3, 67–82. Retrieved from https://tijdschriftvoorhrm.nl/database/
Vandenberghe, R. (1998). Thinking about principals: How they cope with external pressures and internal redefinition of their role. International Journal of Educational Research, 29(4), 371–380. https://doi.org/10.1016/S0883-0355(98)00040-8
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (n.d.-a). Grote lijnen van het M-decreet. Retrieved December 10, 2017, from https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/grote-lijnen-van-het-m-decreet
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (n.d.-b). Officieel en vrij onderwijs, onderwijsnetten en koepels. Retrieved April 9, 2018, from http://onderwijs.vlaanderen.be/nl/officieel-en-vrij-onderwijs-onderwijs…
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, & Stafdienst Onderwijs en Vorming. (2017). Vlaams onderwijs in cijfers 2016-2017. Brussel. https://doi.org/D/2016/3241/174
Vlaamse Overheid. (2009, August 28). Artt. 14-15, 30 Decreet betreffende kwaliteit van onderwijs. Belgisch Staatsblad, p. 58982. Retrieved from www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_n.htm
Vlaamse Overheid, & Universiteit Antwerpen. (2014). TALIS: Denken, handelen en professionele ontwikkeling van Vlaamse leraren en schoolleiders. Retrieved from https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/denken-handelen-en-prof…
Walker, A., Bryant, D., & Lee, M. (2013). International Patterns in Principal Preparation: Commonalities and Variations in Pre-service Programmes. Educational Management Administration and Leadership, 41(4), 405–434. https://doi.org/10.1177/1741143213485466
Wildy, H., Clarke, S., Styles, I., & Beycioglu, K. (2010). Preparing novice principals in Australia and Turkey: How similar are their needs? Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 22(4), 307–326. https://doi.org/10.1007/s11092-010-9106-y
Woulfin, S. L. (2017). Fusing Organizational Theory, Policy, and Leadership: A Depiction of Policy Learning Activities in a Principal Preparation Program. Journal of Research on Leadership Education, 12(2), 166–175. https://doi.org/10.1177/1942775116659461
Wuffli, P. A. (2016). Inclusive leadership: a Framework for the Global Era. Cham: Springer.
Yukl, G. (2013). Leadership in organizations (8th ed.). Harlow: Pearson Education.