Female Genital Mutilation: Rites and Wrongs Een schending van de mensenrechten versus een recht op cultuur.
Catch 22: Is de afschaffing van vrouwelijke genitale verminking een schending van mensenrechten op zich?
Stel je voor dat alle mogelijke mensenrechtenbewegingen ter wereld een praktijk verbieden; een praktijk die een belangrijk overgangsritueel in jouw puberteit symboliseert. Het is een ritueel waar jouw gemeenschap al honderden jaren gebruik van maakt en die ervoor zorgt dat je door je vrienden en familie, maar ook door je toekomstige aanstaande als échte vrouw wordt gezien.
Wat is vrouwelijke genitale verminking?
De term ‘vrouwelijke genitale verminking’ verwijst naar alle ingrepen waarbij de vrouwelijke genitaliën geheel of gedeeltelijk worden verwijderd of waarbij schade wordt aangericht aan de genitaliën om niet-therapeutische redenen. Het is een cultureel ritueel dat wijdverspreid is in heel wat Afrikaanse bevolkingsgroepen. Zowel hygiënische, economische als traditionele motieven liggen aan de basis van dit fenomeen; er is een diepe culturele verankering van VGV.
Veroordeling van het gebruik: terecht?
Sinds eind jaren ’70 is hieromtrent veel aandacht ontstaan op het internationale toneel. Door velen – vooral westerlingen – wordt de praktijk beschouwd als een grove schending van verschillende vrouwen- en kinderrechten. Er bestaat dan ook al veel wetgeving die pleit voor de afschaffing van deze praktijk. Ondanks de internationale veroordeling van VGV blijft de traditie bestaan. Het gebruik verdwijnt niet zomaar omdat de praktiserende gemeenschappen een groot deel van hun identiteit ontlenen aan dergelijke gebruiken die reeds eeuwenlang voorkomen en die zij overgeleverd kregen van hun voorouders. Zij hebben dan ook een recht op culturele identiteit, zoals omschreven in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens.
De Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens werd ontwikkeld in navolging van twee Wereldoorlogen, met het oog op de bescherming van fundamentele waarden en normen van alle mensen. Bij het opstellen van deze Verklaring werd echter hoofdzakelijk het westerse gedachtegoed in het achterhoofd gehouden. Bijgevolg lijkt deze Verklaring in het huidige maatschappelijke leven de titel ‘universeel’ onwaardig. De mensenrechten die dit instrument omvat, sluiten immers niet altijd even goed aan bij niet-westerse culturen.
Iedereen heeft een recht op cultuur
Deze problematiek ligt aan de basis van de kritiek die culturele relativisten de laatste jaren steeds meer tot uiting brengen. Culturele relativisten zijn aanhangers van de visie dat iedere cultuur een eigen identiteit heeft. Mensenrechten moeten dus steeds worden ingevuld afhankelijk van de context waarin zij tot uiting komen. Niet alle culturen dragen immers dezelfde waarden en normen even hoog in het vaandel.
Binnen verschillende Afrikaanse culturen heeft vrouwelijke genitale verminking een centrale rol in het gemeenschapsleven. Bij vrouwelijke genitale verminking wordt het vrouwelijke geslachtsdeel geheel of gedeeltelijk verwijderd. Dit gebeurt zowel om culturele als religieuze en niet-therapeutische redenen. VGV vormt een culturele traditie die tot op heden stand houdt. Vele Afrikaanse bevolkingsgroepen ontlenen namelijk een groot deel van hun identiteit aan dergelijke eeuwenoude tradities.
In de gemeenschappen waar VGV wordt toegepast, bestaat er een groot risico om uitgesloten te worden indien men de deelname aan deze traditie weigert. De vrouw wordt als onrein beschouwd, zij zal niet in aanmerking komen om te huwen en zal dus ook geen bruidsschat kunnen afleveren. Op deze manier brengt zij haar hele familie ten schande.
Deze redenen zorgen ervoor dat vrouwelijke genitale verminking nog steeds vaak voor komt, niet alleen in Afrikaanse landen, maar ook steeds meer in westerse landen, omwille van de toenemende migratiestroom.
Afweging: mensenrecht vs. recht op cultuur
Enerzijds bestaat er dus een sterke overtuiging om deze praktijk te verbannen en anderzijds pleiten culturele relativisten voor een recht op culturele identiteit voor de gemeenschappen die VGV praktiseren. Het doel is dus om tot een oplossing te komen waar beide partijen zich in kunnen vinden.
Met betrekking tot het vraagstuk omtrent de ‘universaliteit’ van mensenrechten, kwam professor Eva Brems van UGent naar voren met het idee van de inclusieve universaliteit van mensenrechten. Het gaat om een mensenrechtenconcept dat rekening houdt met de verscheidenheid van levensomstandigheden en culturen. De universaliteit moet bovendien onvoorwaardelijk zijn en in alle situaties en omstandigheden onverminderd blijven gelden. Om het concept ook effectief inclusief te kunnen noemen, moet rekening gehouden worden met diversiteit zodat alle mensen onder dit begrip vallen.
Gehoor geven aan de universalisten en tevens respect voor culturele tradities behouden, is niet zo’n evidente opgave. Als buitenstaander is het eenvoudig om een bepaald gebruik te bekritiseren als dit niet is ingebed in de persoonlijke tradities van diens cultuur. Als lid van een gemeenschap die dit gebruik al jarenlang toepast, is dat daarentegen minder voor de hand liggend.
Op zoek naar een gulden middenweg
Het bespreekbaar maken van deze materie is de eerste stap in het proces om tot een oplossing te komen. Door de dialoog aan te gaan met alle betrokken partijen kunnen er nieuwe invalshoeken duidelijk worden die niet aan bod komen wanneer het debat zich binnen één bepaald discours afspeelt. Om dit debat zo productief mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat alle partijen over voldoende correcte informatie beschikken. Een uitweg vinden uit deze impasse zal dus vooral inzet vragen op het vlak van communicatie en educatie.
Afrikaans Verdrag inzake de rechten en welzijn van het Kind, 1999.
Het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten van 27 juni 1981.
Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, Istanbul, 2016.
Facultatief Protocol bij het Internationale Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten, 2008.
Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten, 1966.
Internationale Conferentie van de Verenigde Naties voor Bevolking en Ontwikkeling, 1994.
Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, 1989.
Herziene Europees Sociaal Handvest van 3 mei 1996, BS 10 mei 2004.
Ontwerpresolutie over de strijd tegen seksuele verminking van vrouwen in de EU, Parl.St. Europese parlement 2009, nr. A6-0054/2009, 4.
Tweede Aanvullend Protocol bij het Europees Sociaal Handvest van 9 november 1995 over de collectieve klachtenprocedure, BS 24 juli 2003.
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950, BS 19 augustus 1955.
Verdrag van de Verenigde Naties ter Eliminatie van alle Vormen van Discriminatie van de Vrouw (CEDAW), 1981.
Verdrag van de Rechten van Kind, 1990.
Verklaring van de Verenigde Naties over de Eliminatie van Geweld tegen Vrouwen, 1993.
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 10 december 1948.
World Conference on Human Rights, Vienna Declaration and Programme of Action, Vienna, 25 juni 1993.
Protocol bij het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten van 10 juni 1998 ter oprichting van een Afrikaans Hof inzake Mensen- en Volkenrechten.
Protocol bij het Afrikaans Handvest inzake Mensen- en Volkenrechten van 11 juli 2003 over de Rechten van de Vrouw in Afrika.
Verslag over verminking van geslachtsorganen bij vrouwen, Parl. St. Europese Parlement 2001, nr. A5-0285/2001, 12-14.
Verslag over verminking van geslachtsorganen bij vrouwen, Parl. St. Europese Parlement 2001, nr. A5-0285/2001, 12-14.
Ontwerpresolutie over verminking van geslachtsorganen bij vrouwen, Parl.St. Europees Parlement 2001, nr. A5-0285/2001, 18.
Strafwetboek van 8 juni 1867, BS 9 juni 1867. Hoofdstuk 2. Rechtspraak
International Court of Justice, Legal Consequences for states of the continued presence of South Africa in Namibia (South West Africa) nothwithstanding Security Council Resolution 276 (1970) (Advisory Opinion, 21 juni 1971), ICJ Reports 1971, 16.
ABADEER, A. S. Z., Norms and Gender Discrimination in the Arab World, Berlijn, Springer, 2015, 300.
ABDEL-AZIM, S., “Psychosocial and sexual aspects of female circumcision”, African Journal of Urology 2013, 141-142.
ABDULCADIR, J., SAY, L. en PALLITTO, C., “What do we know about assessing healthcare students and professionals’ knowledge, attitude and practice regarding female genital mutilation? A systematic review”, Reproductive Health 2017, 1-13.
ABUSHARAF, R. M., Female Circumcision: Multicultural Perspectives, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2013, 296.
ADDO, M. K., “Practice of the United Nations human rights treaty bodies in the reconciliation of cultural diversity with universal respect of human rights”, HRQ 2010, 601-664.
AFKHAMI, M. en FRIEDL, E., Muslim Women and the Politics of Participation, Syracuse, Syracuse University Press, 1997, 187.
AFKHAMI, M., “Women, Gender, and Human Rights: A Global Perspective” in AGOSIN, M., Gender Apartheid, Cultural Relativism, and Women’s Human Rights in Muslim Societies, New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press, 2001, 234-245.
AGOSIN, M., Women, Gender, and Human Rights: A Global Perspective, New Brunswick, Rutgers, 2002, 340.
AHMED, H. M., KAREEM, M. S., SHABILA, N. P. en MZORI, B. Q., “Knowledge and perspectives of female genital cutting among the local religious leaders in Erbil governorate, Iraqi Kurdistan region”, Reproductive Health 2018,1-14.
AKINSULURE-SMITH, A. M. en CHU, T., “Knowledge and attitudes toward female genital cutting among West African male immigrants in New York City”, Health Care for Women International 2017, 463.
AKOKPARI, J. EN ZIMBLER, D.S. (eds.), Africa’s Human Rights Architecture, Zuid-Afrika, Fanele, 2008, xix+300.
AL-ALI, N., Secularism, Gender and the State in the Middle East, Cambridge, Cambridge University Press, 2000, 284.
ALFREDSSON, G. en EIDE, A., The Universal Declaration of Human Rights: A Common Standard of Achievement, Den Haag, Martinus Nijhoff Publishers, 1999, 775.
ALI, A. A. A., “Knowledge and attitudes of female genital mutilation among midwives in Eastern Sudan”, Reproductive Health 2012, 1-4.
ALIE, M., “Les mutilations genitals féminies: De l’incriminalisation aux poursuites. 2tat des liex en Belgique et regards européens” INTACT 2014, 54.
ALLDRIDGE, P. en BRANTS, C., Personal Autonomy, the Private Sphere and Criminal Law: A Comparative Study, Londen, Bloomsbury Publishing, 2001, 304.
ALSTON, P. en GOODMAN, R., International Human Rights in Context: Law, Politics, Morals, Oxford, Oxford University Press, 2007, 1492.
ALSTON, P., “A Third Generation of Solidarity Rights: Progressive Development or Obfuscation of International Human Rights Law?” Netherlands International Law Review 1982, 307-322.
ALSTON, P., “The best interests principle; towards a reconciliation of culture and human rights”, International Journal of Law, Policy and the Family 1994, 1-25.
ALSTON, P., en ROBINSON, M., “The challenges of ensuring the mutuality of human rights and development endeavours”, in ALSTON, P. en ROBINSON, M., Human rights and development: towards mutual reinforcement, Oxford, Oxford University Press, 2005, 475.
AMERICAN ANTHROPOLOGICAL ASSOCIA TION, THE EXECUTIVE BOARD, “Statement on Human Rights”, American Anthropologist 1947, 539-543.
AMNESTY INTERNATIONAL, Factsheet Vrouwelijke Genitale Verminking, https://www.amnesty- international.be/sites/default/files/bijlagen/Vrouwelijke_Genitale_Verminking_versiejul08.pdf. (consultatie 18 april 2017).
AN-NA’IM, A. A. (ed.), Cultural transformation and human rights in Africa, Londen, Zed Books Ltd, 2002, x+269p.
AN-NA’IM, A. A. (ed.), Human rights in cross-cultural perspectives: a quest for consensus, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1992, vii+479.
AN-NA’IM, A. A. (ed.), Human Rights under African Constitutions: Realizing the Promise for Ourselves, Philadephia, University of Pennsylvania Press, 2003, x+434.
AN-NA’IM, A. A. EN DENG, F. M. (eds.), Human Rights in Africa: cross-cultural perspectives, Washington D.C., The Brookings institution, 1990, xv+399.
ARAT, Z. F., Democracy and Human Rights in Developing Countries, Boulder, Lynne Rienner Publishers, 2003, 191.
ARVANITOPOULOU, G., Methods to Prevent Female Gential Mutilation: A case study from Babati District, Tanzania, Bachelors degree, Södertörn University, Stockholm, 2010.
BADRAN M., Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, Londen, Oneworld Publications, 2013, 368.
BADRI, B. en TRIPP, A. M., Women's Activism in Africa: Struggles for Rights and Representation, Londen, Zed Books, 256.
BAER, M. en BRYSK, A., “New Rights for Private Wrongs: Female Genital Mutilation and Global Dialogues” in C. BOB, The International Struggle for New Human Rights, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2011, 208.
BALDWIN, J. R., FAULKNER, S. L. en HECHT, M. L., “A moving target: the illusive definition of culture” in BALDWIN, J. R., FAULKNER, S. L., HECHT, M. L. en LINDSLEY, S. L., Redefining Culture: Perspectives Across the Disciplines, New Jersey, Lawrence Erlbaum Associate Publishers, 2006, 253.
BAMCHARAN, B. G. “How Universal are Human Rights?”, Internationale Politik und Gesellschaft 1998, 423-438.
BANCHOFF, T. en WUTHNOW, R., Religion and the Global Politics of Human Rights, Oxford, Oxford University Press, 2011, 146.
BANDA, F., “Blazing a trail: the African Protocol on Women’s rights comes into force”, Journal of African Law 2006, 72.
BANDA, F., Women, law and Human Rights, Oxford, Hart Publishing, 2005, xlv+407. BARRETO, J.-M., Human Rights from a Third World Perspective: Critique, History and
International Law, Cambridge, Cambridge Scholars Publishing, 2014, 4.
BARTELS, E., “Vrouwenbesnijdenis en spreekplicht” Tijdschrift voor Vrouwenstudies 1994,
jaargang 15, nr. 1, 114-122.
BARTELS, E., MEUWESE, S., VAN DER KWAAK, A. en DE VRIES, F., Strategieën ter voorkoming van besnijdenis bij meisjes, ‘s-Gravenhage, Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, 2003, 176.
BASOGLU, M., Torture and It’s Definition In International Law: An Interdisciplinary Approach, Oxford, Oxford University Press, 2017, 560.
BASSILI ASSAAD, M., “Female circumcision in Egypt: Social implications, current research, and prospects for change,” Studies in Family Planning 1980, 8.
BAUMEISTER, R. F. en TWENGE, J. M. “Cultural suppression of female sexuality,” Review of General Psychology 2002, 182–183.
BEIJER, A., EELMAN, J-M., KNOOPS, G.G.J., KOOL, R.S.B. en VAN DRUMPT, C.F.,
Vrouwelijke genitale verminking in juridisch perspectief. Onderzoek naar de juridische mogelijkheden ter voorkoming en bestrijding van vrouwelijke genitale verminking, Zoetermeer, Commissie Bestrijding Vrouwelijke Genitale Verminking, 2005.
BELGIAN CHAMBER OF REPRESENTATIVES, Written Questions and answers, (058), 19 January 2016, Question nr.696 Fabienne Winckel to the minster of Justice, <https://www.dekamer.be/QRVA/pdf/54/54K0058.pdf>.
BELGIAN SENATE, Genital Mutilation in Belgium, 27 March 2014, https://www.senate.be/www/webdriver?MItabObj=pdf&MIcolObj=pdf&MInamObj=… ItypeObj=application/pdf &MIvalObj=83891970.
BERG, R. C. en DENISON, E., “A Tradition in Transition: Factors Perpetuating and Hindering the Continuance of Female Genital Mutilation/Cutting (FGM/C) Summarized in a Systematic Review”, Health Care for Women International 2013, 837-895.
BERNARD, C. en HARRIS, P., Safeguarding Black Children: Good Practice in Child Protection, Londen, Jessica Kingsley Publishers, 2016, 288.
BIRN, A.-E., PILLAY, Y. en HOLTZ, T. H., Textbook of International Health: Global Health in a Dynamic World: Edition 3, Oxford, Oxford University Press, 2009, 806.
BOB, C., The International Struggle for New Human Rights, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2011, 208.
BODDY, J., Wombs and alien spirits. Women, men and the Zar cult in Northern Sudan, Wisconsin, Madison: University of Wisconsin Press, 1989, 58.
BOULWARE-MILLER, K., “Female circumcision: challenges to the practice as a human rights violation”, Harvard Women’s Law Review 1985, 172-173.
BRADLEY, T. (ed.), Women, Violence and Tradition: Taking FGM and Other Practices to a Secular State, Londen, Zed Books, 2013, 224.
BREMS, E. EN ADEKOYA, C.O., “Human rights enforcement by people living in poverty: access to justice in Nigeria”, Journal of African Law 2010, 258-282.
BREMS, E. en DESMET E., “Mensenrechten: universaliteit is geen uniformiteit”, in CARLIER, J., VANHOUTE, E. en PARKER, C, De hermaakbare wereld? Essays over globalisering, Gent, Academia Press, 2016, 143-156.
BREMS, E., “Culturele diversiteit en universele mensenrechten” in WOUTERS, J. en RYNGAERT, C. (RED.), Mensenrechten: Actuele Brandpunten, Leuven, Acco, 2008, 303.
BREMS, E., “De Preambule. Grondslagen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens” in DEWULF, S. en PACQUÉE, D.(EDS.), 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 1948-2008, Antwerpen, Intersentia, 2008, 270.
BREMS, E., “Enemies or Allies? Feminism and Cultural Relativism as Dissident Voices in Human Rights Discourse”, HRQ 1997, 136-164.
BREMS, E., “Inclusieve universaliteit: een theoretisch en methodologisch kader om inzake mensenrechten universaliteit te verzoenen met diversiteit”, R&R 2003, 139-161.
BREMS, E., Human Rights: Universality and Diversity, Nederland, Martinus Nijhoff Publishers, 2001, XV + 579.
BREMS, E., Human Rights: Universality and Diversity, onuitg doctoraatsthesis Rechten K.U. Leuven, 1999, xii + 658.
BRIGGS, P. en ROBERTS, A., Uganda, Guilford, The Globe Pequot Press, 2016, 572. BROWN, G., The Universal Declaration of Human Rights in the 21st Century: A Living
Document in a Changing World, Cambridge, Open Book Publishers, 2016, 146.
BRYM, R. J. en LIE, J., Sociology: Pop Culture to Social Structure, Belmont, Wadsworth,
2012, 353.
BRYSK, A., Speaking Rights to Power: Constructing Political Will, Oxford, Oxford University Press, 2013, 272.
BURRAGE, H., Eradicating Female Genital Mutilation: A UK Perspective, Londen, Routledge, 2016, 360.
CARLIER, J., VANHAUTE, E. en PARKER C., De hermaakbare wereld? Essays over globalisering, Gent, Academia Press, 2016, 202.
CASSANITI, J. L. en MENON, U., Universalism without Uniformity: Explorations in Mind and Culture, Chicaco, University of Chicago Press, 2017, 336.
CASTLEDINE, J., Female Genital Mutilation: An Issue of Cultural Relativism or Human Rights?, Mount Holyoke College, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/jc.htm.
CENTRE FOR HUMAN RIGHTS, Celebrating the African Charter at 30: A guide to the African Human Rights System, Pretoria, Faculty of Law University of Pretoria, 2011, 65p.
CHAMBERS, C., Sex, Culture and Justice: the Limits of Choice, Pennsylvania, Pennsylvania University Press, 2007, 285.
CHAVKIN, W. en CHESLER, E., Where Human Rights Begin: Health, Sexuality, and Women in the New Millennium, New Brunswick, Rutgers University Press, 2005, 295.
CHIRWA, D. M., “Reclaiming (WO)Manity: The Merits and Demerits of the African Protocol on Women’s rights”, NILR 2006, 63-96.
CHITONGE, H., Beyond Parliament: Human Rights and the Politics of Social Change in the Global South, Leiden, Brill Neihoff, 2015, 262.
CHRISLER, J. C., Reproductive Justice: a Global Cocern, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2012, 318.
CLOWARD, K., When Norms Collide: Local Responses to Activism against Female Genital Mutilation and Early Marriage, Oxford, Oxford University Press, 2016, 272.
COHEN, S. J. D., Why Aren't Jewish Women Circumcised?: Gender and Covenant in Judaism, California, University of California Press, 2005, 334.
COLLINET, P., SABBAN, F., LUCOT, J. P., BOUKERROU, M., STIEN, L. en LEROY, J. L., “Management of type III female genital mutilation”, Journal de Gynecologie, Obstetrique et Biologie de la Reproduction 2004, 720-724.
CONNOLLY, A. en BRITTON, A., Women's Health in Primary Care, Cambridge, Cambridge University Press, 2017, 283.
COUNCIL OF EUROPE en AMNESTY INTERNATIONAL, Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence, A tool to end female genital mutilation, November 2014.
COX, F. D., Human Intimacy: Marriage, The Family, And Its Meaning, Boston, Cengage Learning, 2008, 594
D. L. RICHARDS, R. D. GELLENY en D. H. SACKO, “Money with a Mean Streak? Foreign Economic Penetration and Government Respect for Human Rights in Developing Countries”, International Studies Quarterly 2001, 219-239.
DAVIS, K., “The Emperor is Still Naked: Why the Protocol on the Rights of Women in Africa leaves Women Exposed to More Discrimination”, Vanderbilt Journal of Transnational Law 2009, 949-992.
DAWSON, A., TURKMANI, S., FRAY, S., NANAYAKKARA, S., VAROL N. en HOMER, C., “Evidence to inform education, training and supportive work environments for midwives involved in the care of women with female genital mutilation: A review of global experience”, Midwifery 2015, 229.
DE BROUWERE, M., RICHARD, F. en DIELEMAN, M., Stratégies Concertées de lutte contre les mutilations génitales féminines. Un cadre de référence pour l’analyse et l’action en Fédération Wallonie-Bruxelles, Brussel, GAMS België, 2013.
DE BRUYN, M., “Discussion paper: socio-cultural aspects of female genital cutting”, in LEYE, E., DE BRUYN, M. en MEUWESE, S. (eds.), proceedings of the Expert Meeting on female genital mutilation, Gent, 1998, (68) 71-76.
DE FEYTER, K., “Lang zal ze leven. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: verleden en heden” in DEWULF, S. EN PACQUÉE, D.(EDS.), 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 1948-2008, Antwerpen, Intersentia, 2008, 303.
DE KEYSER, A. “8600 meisjes in België lopen risico op genitale verminking”, De Standaard 03/03/2018.
DE KEYSER, A., “De strijd tegen vrouwenbesnijdenis, ‘mishandeling met goede bedoelingen’”, De Standaard, 3/03/2018.
DE SCHUTTER, O., The European Social Charter: A Social Constitution for Europe, Brussel, Bruylant, 2010, x + 192.
DEBOUVER, V., VERMOTE, A. en VERLEYSEN, M., “Seksuele/genitale verminking” in VERMEULEN, G. (ed.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen, Maklu, 2001, 699.
DEKKERS, W., HOFFER, C. en WILS, J-P., “Scientific Contribution. Bodily integrity and male and female circumcision”, Medicine, Health Care and Philosophy 2005, 180.
DELLENBORG, L., A reflection on the cultural meanings of female circumcision: experiences from fieldwork in Casamance, southern Senegal, Uppsala, Nordic Africa Institute, 2004, 198.
DELLER ROSS, S., Women's Human Rights: The international and Comparative Law Casebook, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2008, 461.
DENNISTON, G. C., MANSFIELD HODGES, F. en FAYRE MILOS, M., Male and Female Circumcision: Medical, Legal, and Ethical Considerations in Pediatric Practice, Berlijn, Springer, 2007, 547.
DENNISTON, G. C., MANSFIELD HODGES, F. en FAYRE MILOS, M., Understanding Circumcision: A Multi-Disciplinary Approach to a Multi-Dimensional Problem, Berlijn, Springer Science & Business Media, 2013, 404.
DIRIE, W., Brief aan mijn moeder, Amsterdam, Uitgeverij Rainbow, 2007, 190.
DONNELLY, J., “Human Rights and Human Dignity: An Analytic Critique of Non-Western
Conceptions of Human Rights”, American Political Science Review 2014, 303-316. DONNELLY, J., “Human rights: both universal and relative (A reply to Michael Goodhart)”,
HRQ 2008, 194-204.
DONNELLY, J., “Project MUSE The Relative Universality of Human Rights”, Human Rights
Quarterly Vol. 29, No. 2, 2007, 281-306.
DONNELLY, J., “The Relative Universality of Human Rights”, HRQ 2007, 281-306. DONNELLY, J., International Human Rights, Boulder, Westview Press, 1993, xvi + 206.
DONNELLY, J., Universal human rights in theory and practice, Ithaca, Cornell University Press, 1989, x + 295.
DONOHO, D.L., “Autonomy, self-governance, and the margin of appreciation: developing a jurisprudence of diversity within universal human rights”, Emory International Law Review 2001, 391-465.
DORKENOO, E., Cutting the Rose. Female genital mutilation: The practice and its prevention, Londen, Minority Rights Publications, 1995.
DORKENOO, E., Female Genital Mutilation: Politics and Prevention, New York, Columbia University Press, 2007, 272.
DUBOURG, D. en RICHARD, F., “Etude de prévalence des femmes excisées et des filles à risque d’excision en Belgique” FPS Public Health, Safety of the Food Chain and Environment 2014.
DUBOURG, D., RICHARD, F., LEYE, F., NDAME, S., ROMMENS, T. en MAES, S., “Estimating the number of women with Female genital mutilation in Belgium”, The European Journal of Contraception and Reproductive Health Care 2011, 248-257.
DUKUREH, J. en GARY, N., “Clitoraid; Clitoraid partners with 'Safe Hands for Girls' to provide clitoral repair surgery in the Gambia”, Medical Devices & Surgical Technology Week 2016, 116.
DUKUREH, J., Millions of girls are still being mutilated – let’s use International Women’s Day to talk about FGM, https://www.independent.co.uk/voices/international-women-s-day- fgm-safe-hands-for-girls-big-sister-movement-a8244026.html.
DUKUREH, J., We are all sister in the fight to end FGM, https://www.virgin.com/virgin- unite/we-are-all-sisters-fight-end-fgm.
DUROJAYE, E., Litigating the Right to Health in Africa: Challenges and Prospects, Londen, Routledge, 2016, 302.
EFFA, E., OJO, O., IHESIE, A. en MEREMIKWU, M. M., “Deinfibulation for treating urologic complications of type III female genital mutilation: A systematic review”, International Journal of Gynecology & Obstetrics 2017, 30.
EGESAH, O., Male Circumcision in Africa: Ethnographic Evidence from the Bukusu, Kenya, Saarbrücken, OmniScriptum, 2009, 184.
EHIRI, J., Maternal and Child Health: Global Challenges, Programs, and Policies, Berlijn, Springer Science & Business Media, 2009, 582.
ELIOT, T. S., Notes Towards the Definition of Culture, Londen, Faber & Faber, 2010, 15.
End FGM, “FGM and Migration, Factsheet 2 and 4”, http://www.medinstgenderstudies.org/wp-content/uploads/endFGM-factsheet….
ENGLE, K., “From skepticism to embrace: Human Rights and the American Anthropological Association from 1947-1999”, HRQ 2001, 536-559.
EUROPEAN INSTITUTE FOR GENDER EQUALITY, “Current situation of female genital mutilation in Belgium”, <http://eige.europa.eu/sites/default/files/documents/current_situation_a… enital_mutilation_in_belgi um_en.pdf>;
EVANS, E., The Politics of Third Wave Feminisms: Neoliberalism, Intersectionality, and the State in Britain and the US, Berlijn, Springer, 2015, 237.
EVANS, M. en MURRAY, R. (EDS.), The African Charter on Human and People’s Rights: The system in practice, 1986-2000, Cambridge, Cambridge University Press, 2002, xx+397p.
EVANS, M. en MURRAY, R. (EDS.), The African Charter on Human and People’s Rights: The system in practice, 1986-2006, Cambridge, Cambridge University Press, 2008, xxv+509.
FAGAN, A., “Philosophical Foundations of human rights” in CUSHMAN, T. (ED.), Handbook of Human Rights, Londen, Routledge, 2012, xxiii+744.
FEDORAK, S. A., Global Issues: a Cross-Cultural Perspective, Toronto, University of Toronto Press, 2014, 221.
FOBLETS, M.-C. en RENTELN, A. D., Multicultural Jurisprudence: Comparative Perspectives on the Cultural Defense, Londen, Bloomsbury Publishing, 2009, 392.
FOD: VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEDEN VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU, Studie over de prevalentie van en het risico op vrouwelijke genitale verminking in België, 2014, http://igvm- iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/prevalentie_genitale_verminking.pdf.
FORSYTHE, D. P., Encyclopedia of Human Rights, Volume 1: Afghanistan-Democracy and Right to Participation, Oxford, Oxford University Press, 2009, 427.
FRANCK, T. M. “Are Human Rights Universal?” Foreign Affairs 2001, 191-204.
FREEMAN, M., Children's Rights: New Issues, New Themes, New Perspectives, Leiden, Brill
Nijhoff, 2017, 291.
FULGHESU, A. M., Good Practice in Pediatric and Adolescent Gynecology, Berlijn, Springer, 2017, 259.
FULLER, L., African Women's Unique Vulnerabilities to HIV/AIDS: Communication Perspectives and Promises, Berlijn, Springer, 2008, 309.
GAMS België, Vrouwelijke verminking, een aantal mythes onder de loep, Brussel, 2016.
GEARON, L., The Human Rights Handbook: a global perspective for education, The United Kingdom, Trentham Books, 2003, viii+181.
GHANIM, D. The Virginity Trap in The Middle East, New York, Palgrave Macmillan, 2015, 200.
GHANIM, D., The Virginity Trap in the Middle East, Berlijn, Springer, 2016, 200.
GOLDMAN, M. B., TROISI, R. en REXRODE, K. M., Women and Health, Cambridge, Academic Press, 2012, 1632.
GRAHAM, L., Cultural Relativism and the Universality of Human Rights, The Human Rights Forum, 2013, https://thehumanrightsforum.wordpress.com/2013/09/06/cultural-relativis…- the-universality-of-human-rights/.
GRANT, R. W., Naming Evil, Judging Evil, Chicago, Chicago University Press, 2008, 232. GRAZIOTTIN, A. en MURINA, F., Vulvar Pain: From Childhood to Old Age, Berlijn, Springer, 2017, 252.
GRODIN, M., TARANTOLA, D., ANNAS, G. en GRUSKI, S., Health and Human Rights in a Changing World, Londen, Routledge, 2013, 644.
GRUENBAUM, E., The Female Circumcision Controversy: an anthropological perspective, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2001, 256.
GUDETA, T., “The Silent Shame”, in E. DORKENOO, Cutting the Rose. Female genital mutilation: The practice and its prevention, Londen, Minority Rights Publications, 1995.
GUINN, D. E., Faith on Trial: Communities of Faith, the First Amendment and the Theory of Deep Diversity, Lenham, Lexington Books, 2006, 227
HAFNER-BURTON, E. M., “Human Rights in a Globalizing World: The Paradox of Empty Promises”, American Journal of Sociology 2005, 1373-1411.
HAFNER-BURTON, E. M., HELFER, L. R. en FARISS, C. J., “Emergency and Escape: Explaining Derogations from Human Rights Treaties”, International Organization 2011, 673- 707.
HANSON, J., MATERSON, M. en SWANSON, J., Female Genital Cutting: Breaking the silence, enabling change, Washington, International Centre for Research on Women and the Centre for Development and Population Activities, 2000, 35.
HARRIS-SHORT, S., “Listening to ‘the other’: the Convention on the Rights of the Child”, Melbourne Journal of International Law 2001, 304-350.
HARRIS, D. M., Ethics in Health Services and Policy, a global approach, Hoboken, John Wiley & Sons, 2011, 304
HEGER BOYLE, E., Female Genital Cutting: Cultural Conflict in the Global Community, Baltimore, Johns Hopkins University Press, 2002, 208
HELLSTEN, S. K., “Rationalising circumcision, from tradition to fashion, from public health to individual freedom-critical notes on cultural persistence of the practice of genital mutilation,” Journal of Medical Ethics 2004, 249.
HERNÁNDEZ-TRUYOL, B. E., Moral Imperialism: A Critical Anthology, New York, New York University Press, 2002, 377.
HODGSON, D., Gender, Justice, and the Problem of Culture: From Customary Law to Human Rights in Tanzania, Bloomington, Indiana University Press, 2017, 179.
HODZIC, S., The Twilight of Cutting: African Activism and Life after NGOs, California, University of California Press, 2016, 416.
HOFF, L. A., Violence and Abuse Issues: Cross-Cultural Perspectives for Health and Social Services, Londen, Routledge, 2009, 244.
HOFFMAN, L. A., Circumcision and Gender in Rabbinic Judaism, Illinois, University of Chicago Press, 2005, 262.
HORNSTEIN, T. M. en SCHWERIN, J. L., Biology of Women, New York, Delmar Publishers, 2011, 467.
HOWARD, J.A. en GIBSON, M.A., “Frequency- dependent Female Genital Cutting behaviour confers evolutionary fitness benefits”, Nature Ecology & Evolution Vol. I, 2017.
HUSSEIN, S. en MANTHORPE, J. “Women from the Middle East and North Africa in Europe: Understanding Marriage and Family Dynamics,” European Journal of Social Work 2007, 471.
IBRAHIM, Z. M., AHMED, M. R. en SAYED AHMED, W. A., “Prevalence and risk factors for female sexual dysfunction among Egyptian women”, Archives of Gynecology and Obstetrics 2013, 1173–1180.
IFE, J., Human Rights and Social Work: Towards Rights-Based Practice, Cambridge, Cambridge University Press, 2012, 354.
INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, “Handleiding met goede praktijken voor de preventie en bescherming van meisjes en vrouwen die het slachtoffer zijn of dreigen te worden van vrouwelijke genitale verminking”, http://igvm- iefh.belgium.be/sites/default/files/downloads/intact_fiches_transversales_nl_web.pdf.
INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Nationaal actieplan ter bestrijding van alle vormen van gendergerelateerd geweld 2015-2019, gecoördineerd door het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, http://igvm- iefh.belgium.be/sites/default/files/nap_2015-2019.pdf.
INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE, Legal Consequences for states of the continued presence of South Africa in Namibia, F., International Human Rights Law in Africa, Oxford, Oxford University Press, 2012, xxxvi+622.
JAMES, S. M. en ROBERTSON, C. C., Genital Cutting and Transnational Sisterhood: Disputing U.S. Polemics, Chicago, University of Illinois Press, 2002, 165.
JASIENSKA, G., The Fragile Wisdom: An Evolutionary View on Women’s Biology and Health, Cambridge, Harvard University Press, 2013, 309
JOSEPH, S., Seeking Remedies for Torture Victims: A Handbook on the Individual Complaints of the UN Treaty Bodies, Geneve, World Organisation Against Torture, 2006, 499.
Journal of African Law 2006, 72-84.
KAAWA-MAFIGIRIEDDY, D. en WALAKIRA, J., Child Abuse and Neglect in Uganda, Berlijn, Springer, 2017, 328.
KANKO, A., De Tweede Helft: tijd voor een nieuw feminisme, Tielt, Lannoo Meulenhoff, 2015, 267.
KAPLAN, A. en ALIAGRA, N., “Socio-culturele betekenissen van het gebruik” in KAPLAN, A., GOMEZ, L., THILL, M., LEIRIAO, L. en SEOANE, N. (eds.), Multisectoriële, Academische Trainingsgids over “Vrouwelijke Genitale Verminking/ Vrouwenbesnijdenis”, Madrid, Dykinson, 2017, 190.
KAPLAN, A., HECHAVARRÍA, S., MARTÍN, M. en BONHOURE, I., “Health consequences of female genital mutilation/cutting in the Gambia, evidence into action”, Reproductive Health 2011, 1-6.
KARANJA, D. N., Female Genital Mutilation in Africa, Salem, Salem Publishing Solutions, 2003, 123.
KELLY, L., Moving in the Shadows: Violence in the Lives of Minority Women and Children, Londen, Routledge, 2016, 312.
KHADER, S. J., Adaptive Preferences and Women’s Empowerment, Oxford, Oxford University Press, 2011, 237.
KING, D. E. “The personal is patrilineal: Namus as sovereignty,” Identities 2008, 330.
KOITA, K., Verminkt, Antwerpen, The house of Books, 2006, 208.
KORFKER, D. G., REIS, R., RIJNDERS, M. L. E. B., MEIJER-VAN ASPEREN, S., READ, L., SANJUAN, M., HERSCHDERFER, K. en BUITENDIJK, S. E., “The lower prevalence of female genital mutilation in the Netherlands: a nationwide study in Dutch midwifery practices”, International Journal of Public Health 2012, 413-420.
KRAMER, M., DIJKEMA, P., JORIS, I., TICHELMAN, P. en VERHOEFF, A., Vrouwelijke genitale verminking nader bekeken: een onderzoek naar de aard, omvang en attitude onder professionals en risicogroep in Amsterdam en Tilburg, Zoetermeer, Commissie Bestrijding Vrouwelijke Genitale Verminking, 2005.
KURING, D., Diversity, Culture and International Law: Self -Determination in the Case of Harmful Traditional Practices, Duitsland, Epubli, 2014, 52.
LA BARBERA, M.-C., Multicentered Feminism: Revisiting the "Female Genital Mutilation" Discourse, Palermo, Compostampa, 2009, 281.
LAMPHIER, P. A. en WELCH, R., Women in American History: A Social, Political, and Cultural Encyclopedia and Document Collection, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2017, 1828.
LANSFORD, T., Political Handbook of the World 2016-2017, Washington DC, CQ Press, 2017, 1976.
LAX, R. F., “Socially sanctioned violence against women: Female genital mutilation is its most brutal form,” Clinical Social Work Journal 2000, 408.
LEVINE, S. B., RISEN, C. B. en ALTHOF, S. E., Handbook of Clinical Sexuality for Mental Health Professionals, Londen, Routledge, 2016, 400.
LEYE, E. “Vrouwenbesnijdenis in België. Een analyse van het Nationaal Actieplan”, Lief en Leed 3. Seks en relaties ander bekeken (Vol 3.), 2008.
LEYE, E. en DEBLONDE, J., Legislation in Europe regarding female genital mutilation and the implementation of the law in Belgium, France, Spain, Sweden and the UK, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2004, 52.
LEYE, E. en SABBE, A., Overview of legislation in the European union to address female genital mutilation: challenges and recommendations for the implementation of laws, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2009, 12.
LEYE, E. en SABBE, A., Responding to Female genital mutilation: A review of legislation striking the right balance in Europe between prosecution and prevention, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2009.
LEYE, E. en TEMMERMAN, M., Vrouwen onder druk, Tielt, Lannoo, 2010, 168.
LEYE, E., “Vrouwelijke genitale verminking in Europa” in Uitgelezen 2006, 6-9.
LEYE, E., BAUWENS, S. en BJÄLKANDER, O., Behaviour change towards female genital mutilation: lessons learned from Africa and Europe, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2005, 15.
LEYE, E., BJALKANDER, O. en BAUWENS, S., Behaviour change towards female genital mutilation: lessons learned from Africa and Europe, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2005, 28 p.
LEYE, E., DEBLONDE, J. en TEMMERMAN, M., “Vrouwenbesnijdenis in Europa: enkele knelpunten in de aanpak van de gezondheidszorg, wetgeving en preventie”, Ethiek en Maatschappij 2004, 42.
LEYE, E., DEBLONDE, J. en TEMMERMAN, M., Vrouwenbesnijdenis in Europa. Enkele knelpunten in de aanpak van gezondheidszorg, wetgeving en preventie, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2005, 22.
LEYE, E., Female Genital Mutilation - A study of health service and legislation in some countries of the European Union, Gent, International Centre for Reproductive Health, 2008, 183.
LEYE, E., MERGAERT, L., ARNAUT, C. en O'BRIEN GREEN, S., “Towards a better estimation of prevalence of female genital mutilation in the European Union: interpreting existing evidence in all EU Member States”, Genus 2014, 99-121.
LEYE, E., YSEBAERT, I., DEBLONDE, J., CLAEYS, P., VERMEULEN, G., JACQUEMYN, Y. en TEMMERMAN, M., “Female genital mutilation: knowledge, attitudes
and practices of Flemish gynaecologists”, The European Journal of Contraception and Reproductive Health Care 2008, afl. 13(2), 182-190.
LIEKENS, G., Het Vaginaboek, Amsterdam, Overamstel, 2017, 288.
LIGHTFOOT-KLEIN, H., “The sexual experience and marital adjustment of genitally
circumcised and infibulated females in the Sudan,” The Journal of Sex Research 1989, 375–92. LIGHTFOOT-KLEIN, H., Prisoners of Ritual. An Odyssey into Female Genital Circumcision
in Africa, New Jersey & London, The Haworth Press, 1989.
LILLICH, R. B., “The Paris Minimum Standards of Human Rights Norms in a State of
Emergency”, The American Journal of International Law 1985, 1072-1081.
LOCKHAT, H., Female Genital Mutilation: Treating the Tears, Londen, Middlesex University
Press, 2004, 198.
LONGMAN, C. en BRADLEY, T., Interrogating Harmful Cultural Practices: Gender,
Culture and Coercion, Londen, Routledge, 2016, 228
MALSTRÖM, M. F., The Politics of Female Circumcision in Egypt: Gender, Sexuality and the
Construction of Identity, Londen, I.B. Tauris, 2016, 256.
MARTINELLI, M. en OLLÉ-GOIG, J.E., “Female genital mutilation in Djibouti”, African
Health Sciences 2012, 412-415.
MAY, J. F., World Population Policies: Their Origin, Evolution and Impact, Berlijn, Springer, 2012, 340.
MCELMURRY, B. J., Annual Review of Women's Health, Illinois, Chicago University Press, 1996, 350.
MERON, T., “On the Inadequate Reach of Humanitarian and Human Rights Law and the Need for a New Instrument”, American Journal of International Law 1983, 589-606.
MERRY, S. E., Human Rights and Gender Violence: Translating International Law into Local Justice, Chicago, University of Chicago Press, 2006, 263.
MERRY, S.E., “Human rights and transnational culture: regulating gender violence through global law”, Osgoode Hall Law Journal 2006, 53-75.
MICKELSON, K., “How universal is the universal declaration?”, University of New Brunswick Law Journal 1998, 19-48.
Ministry of Health and the Antwerp Institute of Tropical Medicin, Study on the prevalence of FGM 2014, < http://www.reisgeneeskunde.be/itg/GeneralSite/Default.aspx?WPID=688&MII… 7&L=N>.
MOLD, A. en REUBI, D., Assembling Health Rights in Global Context: Genealogies and Anthropologies, Londen, Routledge, 2013, 190.
MOLLER OKIN, S., Is Multiculturalism Bad for Women?, Princeton, Princeton University Press, 1999, 152.
MOMOH, C., Female Genital Mutilation, Oxford, Radcliffe Publishing, 2005, 173.
MURRAY, R. en EVANS, M. (EDS.), Documents of the African Commission on Human and
People’s Rights, Oxford, Hart Publishing, 2009, x+1145p.
MUTHUMBI, J., SVANEMYR, J., SCOLARO, E., TEMMERMAN, M. en SAY, L., “Female Genital Mutilation: A literature review of the current status of legislation and policies in 27 African countries and Yemen”African Journal of Reproductive Health 2015, 32-39.
MUTUA, M., Human Rights NGOs in East Africa: Political and Normative Tensions, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2009, 389.
MUTUA, M., Human Rights: A political and cultural critique, USA, University of Pennsylvania Press, 2002, xi + 252p.
MWAIPOPO, S., The Law and Practice Relating to Female Genital Mutilation in Tanzania, ontuitg. masterscriptie Rechten Lund University, 2004, 115.
NALDI, G. J., “The African Union and the Regional Human Rights System” in EVANS, M. en MURRAY, R.(EDS.), The African Charter on Human and People’s Rights: The system in practice, 1986-2006, Cambridge, Cambridge University Press, 2008, 20-48.
NAUDTS, C., Vrouwelijke genitale verminking en de strafwet: Een verkennend onderzoek naar de houding bij personen van Somalische origine in Vlaanderen, onuitg. mastersciptie Criminologie KU Leuven, 2009-2010, 99.
NNAEMEKA, O., Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses, Westport, Praeger Publishers, 2005, 291.
NYAMU, C. I., “How Should Human Rights and Development Respond to Cultural Legitimization of Gender Hierarchy in Developing Countries Symposium: International Law and the Developing World: A Millennial Analysis”, Harvard International Law Journal 2000, 381-418.
NYANGWESO, M., Female Genital Cutting in Industrialized Countries: Mutilation or Cultural Tradition, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2014, 251.
O'CONNOR, D. B. en SILVERMAN, D. P., Ancient Egyptian Kingship, New York, E. J. Brill, 1995, 346.
O’NEILL, S., DUBOURG, D., FLORQUIN, S., BOS, M., ZEWOLDE, S. en RICHARD, F., “Men Speak Out Project, Research Men have a role to play but they don’t play it: a mixed methods study exploring men’s involvement in Female Genital Mutilation in Belgium, the Netherlands and the United Kingdom, Preliminary Results”, 8 December 2016, < http://forwarduk.org.uk/wp-content/uploads/2016/12/MSO-Study_final.pdf&…;.
OGUNSIJI, O. “Female Genital Mutilation (FGM): Australian Midwives’ Knowledge and Attitudes”, Health Care for Women International 2015, 1179.
OLDFIELD HAYES, R. “Female genital mutilation, fertility control, women’s role, and the patrilineage in modern Sudan: a functional analysis,” American Ethnologist 1975, 622.
OLOWU, D., “Protecting children’s rights in Africa: a critique of the African Charter on the rights and welfare of the child”, The International Journal of Children’s Rights 2002, 127-136.
OLTHUIS, J., Towards an Ethics Community: Negotiations of Difference in a Pluralist Society, Waterloo, Wilfrid Laurier University Press, 2006, 240.
ONUH, S. O., IGBERASE, G. O., UMEORA, J. O. U., OKOGBENIN, S. A., OTOIDE, V. O. en GHARORO, E. P., “Female genital mutilation: knowledge, attitude and practice among nurses”, Journal of the National Medical Association 2006, 409-414.
ORTIZ, E. T., “Female Genital Mutilation and Public Health: lessons from the British experience”, Health Care for Women International 1998, 119-129.
OSIATYNSKI, W., Human Rights and their limits, Cambridge, Cambridge University Press, 2009, 241p.
OTTO, J-M, DEKKER, A. en VAN SOEST-ZUURDEEG, L., Sharia en nationaal recht in twaalf moslimlanden, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006.
OUGUERGOUZ, F., The African Charter on Human and people’s rights: A comprehensive Agenda for Human Dignity and Sustainable Democracy in Africa, Den Haag, Martinus Nijhoff Publishers, 2003, xlvii + 1016.
PACKER, C., Using human rights to change tradition: traditional practices harmful to women’s reproductive health in Sub-Sahara Africa, Antwerpen, Intersentia, 2002, 262.
PANTER-BRICK, C., “Street Children, Human Rights, and Public Health: A Critique and Future Directions”, Annual Review of Anthropology 2002, 147-171.
PAPADOPOULOS, I., Transcultural Health and Social Care: Development of Culturally Competent Practitioners, Amsterdam, Elsevier Health Sciences, 2006, 216.
PAREKH, B., “Rethinking Multiculturalism: Cultural Diversity and Political Theory”, Ethnicities 2001, 109-117.
PARVANTA, C. F., NELSON, D. E. en HARNER, R. N., Public Health Communication, Burlington, Jones & Bartlett Learning, 2018, 528.
PATEL, V., MINAS, H., COHEN, A. en PRINCE, M. J., Global Mental Health: Principles and Practice, Oxford, Oxford University Press, 2013, 480.
PEGG, S. en DAVIES, A., Sexual Offences: Law and Context, Londen, Routledge, 2016, 218. PENNA, D.R. en CAMPBELL, P.J., “Human rights and culture: beyond universality and
relativism” Third World Quarterly 1998, 7-27.
PERRY, M. J., The idea of Human Rights: four inquiries, Oxford, Oxford University Press,
1998, 176.
PETERS, J. en WOLPER, A., Women's Rights, Human Rights: International Feminist
Perspectives, New York, Routledge, 1995, 367.
POGGE, T., World Poverty and Human Rights: Cosmopolitan Responsibilities and Reforms,
Cambridge, Polity Press, 2008, 328.
PRAH, M. (ed.), Insights Into Gender Equity, Equality and Power Relations in Sub-saharan
Africa, Kampala, Fountain Publishers, 2013, 381.
PREIS, A.-B. S., “Human Rights as Cultural Practice: An Anthropological Critique”, Human Rights Quarterly 1996, 286-315.
Protocol Kindermishandeling Justitie Welzijn 30 maart 2010, http://www.dsb- spc.be/doc/pdf/Protocol_Kindermishandeling_Justitie-Welzijn.pdf.
RAAD VOOR DE GELIJKE KANSEN VOOR MANNEN EN VROUWEN, Advies nr. 18 betreffende de genitale verminking, 1997.
RAHMAN, A., en TOUBIA, N., Female Genital Mutilation: A Practical Guide to Worldwide Laws & Policies, Londen, Zed Books, 2000, 245.
RAJAGOPAL, B., “Counter-hegemonic International Law: rethinking human rights and development as a Third World strategy”, Third World Quarterly 2007, 767-783.
RAO, A., “The politics of gender and culture in international human rights discourse”, in J. PETERS en A. WOLPER, Women's Rights, Human Rights: International Feminist Perspectives, Londen, Routledge, 1995, 367.
RATHJE, S., “The Definition of Culture: An Application-Oriented Overhaul”, Interculture Journal 2009, 35-60.
RAZACK, S. H., Looking White People in the Eye: Gender, Race, and Culture in Courtrooms and Classrooms, Toronto, Toronto University Press, 2001, 241.
REBOUCHÉ, R., “Labor, Land, and Women’s Rights in Africa: Challenges for the New Protocol on the Rights of Women”, Harvard Human Rights Journal 2006, 235-256.
REGAN, P. M. en HENDERSON, E. A., “Democracy, threats and political repression in developing countries: Are democracies internally less violent?”, Third World Quarterly 2010, 119-136.
REIG-ALCARAZ, M., SILES-GONZÁLEZ, J. en SOLANO-RUIZ, C., “A mixed-method synthesis of knowledge, experiences and attitudes of health professionals to Female Genital Mutilation”, Journal of Advanced Nursing 2016, 245.
REYCHLER, L. en VERTONGEN, N., Een wereld veilig voor conflict. Handboek Vredesonderzoek, Leuven, Garant, 1995, 325.
REYNERS, M. M. J., Het besnijden van meisjes. Een leven lang leed en pijn, Amsterdam, Boom, 1993, 51.
RICHARD, F. en FLAMAND, C., “Vrouwelijke Genitale Verminking”, Handboek familiaal geweld Afl. 6, 2013, 1-3.
ROBBINS, M., “Powerful states, customary law and the erosion of human rights through regional enforcement”, California Western School of Law 2005, 275-302.
ROGO, K., SUBAYI, T., TOUBIA, N. en SHARIEF, E. H., Female Genital Cutting, Women's Health, and Development: The Role of the World Bank, Washington DC, World Bank Publications, 2007, 44.
ROUX, C., Safe Spaces: Human Rights Education in Diverse Contexts, Berlijn, Springer, 2012, 274
SAITH, A., “From Universal Values to Millennium Development Goals: Lost in Translation”, Forum 2006, 1227-1246.
SAJÓ, A., Human Rights with Modesty: The Problem of Universalism, Berlijn, Springer, 2013, 382.
SALEM, N., The Impact of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women on the Domestic Legislation in Egypt, Leiden, Brill Nijhoff, 2018, 228.
SALHAN, S., Textbook of Gynecology, New Delhi, Jaypee Brothers Medical Publishers, 2011, 880.
SAWRIKAR, P., Working with Ethnic Minorities and Across Cultures in Western Child Protection Systems, Londen, Routledge, 2016, 250.
SEMUFUMU MUKASA, R., The African Women’s Protocol: Harnessing a Potential Force for Positive Change, Zuid- Afrika, Fanele, 2008, xv + 320.
SEROUR, G. I., “The issue of reinfibulation”, International Journal of Gynecology & Obstetrics 2010, 93-96.
SETHIA B., en KUMAR, P., Essentials of Global Health, Amsterdam, Elsevier Health Sciences, 2018, 480.
SHABILA, N. P., AHMED H. M. en SAFARI, K., “Knowledge, attitude, and experience of health professionals of female genital mutilation (FGM): A qualitative study in Iraqi Kurdistan Region”, Health Care for Women International 2017, 1202.
SHAW, S. M., STATON BARBOUR, N., DUNCAN, P., FREEHLING-BURTON, K. en NICHOLS, J., Women's Lives around the World: A Global Encyclopedia, Santa Barbara, ABC- CLIO, 2018, 1720.
SHEALY, C., Making Sense of Beliefs and Values: Theory, Research, and Practice, Berlijn, Springer Publishing Company, 2015, 710.
SHELL-DUNCAN, B. en HERNLUND, Y. (eds.), Female "circumcision" in Africa: Culture, Controversy, and Change, Boulder, Lynne Riener Publishers, 2001, 349.
SHELL-DUNCAN, B., “The medicalization of female ‘circumcision’: harm reduction or promotion of a dangerous practice?”, Social Sciene & Medecine, 2001, 1013-1028.
SHETTY, A., Our Shrinking Globe: Implications for Child Safety, An Issue of Pediatric Clinics of North America, Amsterdam, Elsevier Health Sciences, 2016, 220.
SHIYAL, C. R. T., Female Circumcision Female Genital Mutilation A Human Rights Violation A case Study of Ethiopia, India, GenNext Publications, 2015, 160.
SILVERMAN, E. K., From Abraham to America: A History of Jewish Circumcision, New York, Rowman & Littlefield, 2006, 336.
SKAINE, R., Female Genital Mutilation: Legal, Cultural, and Medical Issues, Jefferson, McFarland, 2005, 321.
SMIS, S., JANSSENS, C., MIRGAUX, S., en VAN LAETHEM, K., Handboek Mensenrechten, Antwerpen, Intersentia, 2011, 660.
SOOHOO, C., ALBISA, C. en DAVIS, M. F. (eds.), Bringing Human Rights Home: A History of Human Rights in the United States, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2007, 424.
SSENYONJO, M., International Human Rights Law: Six Decades after the UDHR and Beyond, Londen, Routledge, 2016, 588.
STANLEY, M. en ZINN, G., Female Exiles in Twentieth and Twenty-first Century Europe, Berlijn, Springer, 284.
STORKEY, E., Scars Across Humanity: Understanding And Overcoming Violence Against Women, Londen, Society for Promotion of Christian Knowledge, 2015, 224.
STORME, M.E., Culturele identiteit, welvaart, solidariteit, zingeving en democratie, Antwerpen, Universiteitspers, 2009.
Subcommissie vrouwelijke genitale verminking opgericht binnen het Vlaams Forum Kindermishandeling, 2012.
SWIATKOWSKI, A. M., Charter of Social Rights of the Council of Europe, Nederland, Kluwer, 2007, 414.
TALBOTT, W.J., Which Rights Should Be Universal?, Oxford, Oxford University Press, 2005, viii + 222.
TANGHE, F., “Mensenrechten en politiek: hoezo ?”, in DEWULF, S. EN PACQUÉE, D.(EDS.), 60 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 1948-2008, Antwerpen, Intersentia, 2008, 19-36.
TASIOULAS, J., “Human rights, universality and the values of personhood: retracing Griffin’s steps”, European Journal of Philosophy 2002, 79-100.
TEN HAVE, H., Global Bioethics: An introduction, Londen, Routledge, 2016, 272.
THAM, J., GARCIA, A. en MIRANDA, G., Religious Perspectives on Human Vulnerability in Bioethics, Berlijn, Spinger, 2014, 251.
THAROOR, S., “Are Human Rights Universal?”, World Policy Journal, 2000, 1-6.
The African Commission on Human and Peoples’ Rights, Special Rapporteur on Rights of Women, Mandate and Biographical Notes, 2013, http://www.achpr.org/mechanisms/rights-of- women/about/.
The Fourth World Conference on Women, Bejing Declaration and Platform for Action, Beijing, 4-15 September 1995.
The General Assembly of The United Nations, United Nations Millenium Declaration, A/RES/55/2, 8 september 2000.
The secretariat of the ESC, The right to health and the European Social Charter, maart 2009, http://www.coe.int/T/DGHL/Monitoring/SocialCharter/Theme%20factsheets/F… _en.pdf.
TOMUSCHAT, C., Human Rights. Between Idealism and Realism, Oxford, Oxford University Press, 2003, xlvi + 333.
TOUBIA, N. en IZETT, S., Female Genital Mutilation: An Overview, Geneve, World Health Organisation, 1998, 73.
TOUBIA, N. en SHARIEF, E.H., “Female genital mutilation: have we made progress?”, in UNAIDS, UNICEF, WHO, e.a., Eliminating female genital mutilation: an interagency statement, Geneva, World Health Organisation, 2008.
TOUBIA, N., “Female genital mutilation and the responsibility of reproductive health professionals”, International Journal of Gyneacology & Obstetrics 1994, 1995-1996.
TRACY, S. K., THOROGOOD, C., PINCOMBE, J. en PAIRMAN, S., Midwifery: Preparation for Practice, Amsterdam, Elsevier Health Sciences, 2011, 976.
UKOCKIS, G., Women's Issues for a New Generation: A Social Work Perspective, Oxford, Oxford University Press, 2016, 368.
UMAR A. S. en OCHE O. M., “Medicalization of female genital mutilation among professional health care workers in a referral hospital, north-western Nigeria”, Journal of Reproductive Biology and Health 2014, 2.
UNAIDS, UNDP, UNECA, UNESCO, UNFPA, UNHCHR, UNHCR, UNICEF, UNIFEM, WHO, Eliminating female genital mutilation: an interagency statement, Geneva, World Health Organization, 2008.
UNICEF, Female genital mutilation/cutting: a statistical exploration, New York, Unicef, 2005. UNICEF, The dynamics of social change: towards the abandonment of female genital
mutilation/cutting in five African countries, Florence, Innocenti Research Centre, 2010, 55. UNITED NATIONS CHILDREN’S FUND, Female Genital Mutilation/Cutting: A global
concern, UNICEF, New York, 2016.
UNITED NATIONS POPULATION FUND, “Health is key for sustainable development”, Oslo, 24 januari 2013, http://www.unfpa.org/public/home/news/pid/13044.
UNITED NATIONS, World Health Organization “Fact Sheet: Female Genital Mutilation” 2013, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs241/en/index.html.
United to End FGM, Country focus Belgium, 2017, < https://uefgm.org/wp- content/uploads/2016/11/COUNTRY-INFO-PAGES_BELGIUM_high-1.pdf>.
UTZ-BILLING, I. en KENTENICH, H.,“Female genital mutilation: an injury, physical and mental harm”, Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology 2008, 225-229.
VAN BOVEN, T., “Inleiding”, in NJCM, Universaliteit van mensenrechten: fundamenteel en controversieel, Den Haag, NJCM-Boekerij, 1992, 1.
VAN GEERTRUYEN, G., Vrouwelijke genitale verminking: de sociaal-culturele context, http://cas1.elis.rug.ac.be/avrug/vrouwel1.htm.
VERCOUTERE, A., TEMMERMAN, M. en LEYE, E., “Vrouwelijke genitale verminking, een ver-van-mijn-bedshow? Medische en ethicolegale aspecten van verminkte vrouwen in westerse landen”, Tijdschrift voor Geneeskunde 2011, 237-241.
VERMEULEN, K., De stilte doorbroken? De complexiteit van genitale verminking van vrouwen, Antwerpen, Humanistisch Vrijzinnige Dienst, 1995, 102.
WARNER, J. A., Battleground: Immigration, Santa Barbara, ABC-CLIO, 2008, 1032. WESTON, B. H., “Human Rights and nation building in cross-cultural settings”, Maine Law
Review 2008, 318-346.
WHO, Female Genital Mutilation, www.who.int/mediacentre/factsheets/fs241/en/ (consultatie 18 april 2017).
WHO, Female genital mutilation: a handbook for frontline workers, Geneva, Department of women’s health, family and community health, 2000.
WHO, Integrating the Prevention and the Management of the Health Complications into the curricula of nursing and midwifery. A Student’s Manuel, Geneva, World Health Organisation, 2001.
WHO, WHO guidelines on the management of health complications from female genital mutilation, 2016, 47.
WOUTERS, J. en RYNGAERT, C. (RED.), Mensenrechten: Actuele Brandpunten, Leuven, Acco, 2008, 303.
WOUTERS, J. en VIDAL, M., Mensenrechten en culturele diversiteit, https://www.law.kuleuven.be/iir/nl/onderzoek/opinies/cultdivcommunio.pdf.
X, African women mark Women’s Day with Big Sister Movement, http://www.punchng.com/african-women-mark-womens-day-with-big-sister-mo….
X, Guidelines on the prevention of Female Genital Mutilation, Copenhagen, Ministry of Foreign Affairs, 1996, 45.
X, Seksuele en reproductieve rechten, www.developit.be/vrouwenraad/oudesite/dossiers/2008/seks_reproductieve_… (consultatie 18 april 2017).
X, Underlying Reasons for the Persistence of Female Genital Mutilation. A Case Study in Babati, Tanzania, onuitg. verhandeling Universiteit van Stockholm, 23.
YEARWOOD, E. en HINES-MARTIN, V., Routledge Handbook of Global Mental Health Nursing: Evidence, Practice and Empowerment, Londen, Routledge, 2016, 492.
YOONG, W. C., SHAKYA, R., SANDERS, B. T. en LIND, J., “Clitoral inclusion cyst: a complication of type I female genital mutilation”, Journal of Obstetrics and Gynaecology 2009, 98-99.
ZAIDI, N., KHALIL, A., ROBERTS, C. en BROWNE, M., “Knowledge of female genital mutilation among healthcare professionals” 2009, 161-164.
ZAUNBRECHER, K.L., “When culture hurts: dispelling the myth of cultural justification for gender-based human rights violations”, Houston Journal of International Law 2011, 679-715.
ZURYNSKI, Y., SURESHKUMAR, P., PHU, A. en ELLIOTT, E., “Female genital mutilation and cutting: a systematic literature review of health professionals’ knowledge, attitudes and clinical practice”, BMC International Health and Human Rights 2015, 1-18.