Between the Lines: Reconsidering Gender Relations in Mary Shelley's 'Lodore'

Melanie Asselmans
Persbericht

Lezen tussen de regels door: Mary Shelley’s literaire strijd tegen negentiende-eeuwse genderrollen

2018 is nu al omgedoopt tot een jaar van feministisch activisme. Vrouwen (en anderen) van over de hele wereld laten hun stem luid en duidelijk weerklinken in de strijd tegen seksisme. Dit is natuurlijk geen nieuw fenomeen; ook in de negentiende eeuw, waar de maatschappelijke positie van de vrouw en de invulling van het concept vrouwelijkheid veelbesproken discussiepunten waren, bekritiseerden steeds meer en meer vrouwen hun ondergeschikt lot. Maar hoe uit je als vrouw kritiek op een seksistische maatschappij wanneer je levendigheid zowaar afhangt van het al dan niet conformeren aan diezelfde maatschappij – iets dat in negentiende-eeuws Groot-Brittannië alles behalve een uitzondering op de regel was? In mijn thesis, kijk ik vanuit een literaire invalshoek naar deze vraag. Ik focus me hierbij op Mary Shelley (1797-1851), een Britse schrijfster uit de Romantiek (en auteur van Frankenstein), en argumenteer dat haar voorlaatste roman Lodore (1835) deel uitmaakt van het ‘literaire feminisme’ – een fase van sociale kritiek tussen ongeveer 1830 en 1860 waarbij de discussie rond genderrelaties en de rol van vrouwen plaatsvond in belangrijke romans. Met andere woorden, aan de hand van haar roman uit Shelley kritiek op de ondergeschikte positie van vrouwen. Zoals de thesis echter ook aantoont, is de auteur zich bewust van de risico’s die aan haar opvattingen verbonden zijn in een tijd van groeiend conservatisme en dat manifesteert zich in haar subtiele benadering van het onderwerp.

 

Wat maakt Shelley’s Lodore zo speciaal?

 

Kort samengevat zijn er drie redenen waarom Mary Shelley’s voorlaatste roman net zo interessant is om te onderzoeken: de maatschappelijke kijk op genderrollen, het leven van de auteur, en het literaire klimaat ten tijde van publicatie. Door middel van een literatuurstudie zet ik in vier hoofdstukken uiteen wat die drie aspecten net inhouden en wat dit uiteindelijk wil zeggen met betrekking tot Shelley’s kijk op genderrollen en –relaties.

Hoofdstuk een introduceert kort enkele concepten die noodzakelijk zijn om ideeën achter mijn onderzoeksvraag te begrijpen. Vervolgens, brengt hoofdstuk twee de toenmalige maatschappij in kaart. Op basis van twee literaire werken – Mary Wollstonecrafts “A Vindication of the Rights of Woman” (1792) en Percy Bysshe Shelley’s vertaling van Plato’s “Symposium” (1818) – schets ik wat er zich op socio-politiek en literair vlak afspeelde in de nasleep van de Franse Revolutie. De inhoud van de teksten is tevens van belang voor mijn tekstuele analyse van Lodore. Zo pleit Wollstonecraft in haar tekst dat de ondergeschiktheid van vrouwen een gevolg is van cultuur en niet natuur (nature/nurture-debat n.v.d.r.), toen een radicale uitspraak. P.B. Shelley kweekte dan weer controverse met zijn vertaling, mede omwille van de homo-erotische tint in Plato’s filosofisch betoog over liefde. Voorts zijn de auteurs achter de werken ook boeiend in hun relatie tot Shelley zelf. Beide auteurs waren niet alleen invloedrijke figuren, – Wollstonecraft als boegbeeld voor de latere feministische beweging en P. B. Shelley als sleutelfiguur van de Romantiek– ze hadden ook een persoonlijke connectie met Mary Shelley. De invloed van respectievelijk Shelley’s moeder en Shelley’s echtgenoot dient tot op zekere hoogte als argument voor Shelley’s eigen socio-politieke kritiek en enige connectie met de inhoud van beide auteurs’ werken wordt regelmatig aangehaald in de argumentatie van deze thesis.

Ook het literaire klimaat van toen legt enkele belangrijke zaken aan de dag. Lodore is namelijk geschreven aan het begin van wat nu het Victoriaans tijdperk werd genoemd, waarin een ideologie van huiselijkheid (domestic ideology n.v.d.r.) hoogtij vierde. De silver-fork roman, een populair genre dat toen opkwam, dompelde de lezer onder in de wereld van de elite en accentueerde de Victoriaanse moraliteit omtrent huwelijk en seksualiteit. De onderdanige rol van de vrouw als huismoeder en echtgenote werd als het voorbeeld van ideale vrouwelijkheid beschouwd. Ook Lodore behoort op het eerste gezicht tot dit genre. Wanneer we echter rekening houden met Shelley’s vroeger werk en de invloed van haar omgeving, lijkt dit gegeven nochtans een beetje paradoxaal. Waarom grijpt Shelley naar een genre dat helemaal lijkt in te druisen tegen alles waar ze voor staat? Neemt ze afstand van haar vroegere socio-politieke idealen en die van haar omgeving? En in welke mate zou haar eigen maatschappelijke positie als vrouw hier een invloed op hebben? Misschien zit er wel meer achter.

 

Niet alles is wat het lijkt.

 

Een uitspraak die voor velen vertrouwd in de oren klinkt is “lezen tussen de regels door”, of het nu bij het tekenen van een contract is of bij een toets begrijpend lezen. Ook in dit geval bevat de uitspraak een waarheid. In dat wat ogenschijnlijk een rechtdoorzee silver-fork verhaal moet voorstellen, schuilt als het ware een tweede laag. Verschillende elementen brengen bij tot een alternatieve, feministische kijk op Lodore, niet in het minst het personage Fanny Derham. Fanny vormt een ietwat vervreemdend element in de ogen van een Victoriaans leespubliek. Zo staat haar onafhankelijke en intellectuele opvoeding dwars tegenover de “seksuele” opvoeding van andere vrouwelijke personages in het verhaal die de “ideale” passieve vrouwelijkheid belichamen. Toch zijn ook die laatstgenoemden niet louter een evenbeeld van de maatschappelijke waarden en normen omtrent vrouwelijkheid, ook in hen verbergt Mary Shelley haar kritiek op deze gevestigde waarden.

 

En wat dan nog?

 

In vele opzichten is Mary Shelley’s kritische blik op genderrollen en –relaties vergelijkbaar met wat ook van vandaag de dag nog luid weerklinkt. Haar socio-politieke kritiek over de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen echoot die van bewegingen als #MeToo. Shelley was natuurlijk niet de enige die iets te zeggen had hierover, wat onderzoek omtrent gender in literatuur ook zo belangrijk maakt. Werken als Lodore leggen een verhaal bloot van aanhoudend feministisch verzet, verzet dat de stem van de volgende generaties telkens weer wat luider en meer vastbesloten liet klinken in de strijd tegen onrecht. Zoals Fanny Derham zelf aangeeft:

“Words have more power than anyone can guess; it is by words that the world’s great fight, now in these civilized times, is carried on; I never hesitated to use them, when I fought a battle for the miserable and opressed” (Lodore 316).

Bibliografie

Bennett, Betty T. “Shelley [née Godwin], Mary Wollstonecraft.” Oxford Dictionary of National Biography, 2004, pp. Oxford Dictionary of National Biography.

Carlier, Julie. “Les 2: Het vrouwenvraagstuk en de beweging voor vrouwenrechten (19e eeuw – WOI).” 6 Oct. 2017. Feminisime en diversiteit in transnationaal historich perspectief, Universiteit Gent.

 “Declaration of Independence.” Britannica Online Academic Edition, 2018, pp. Encyclopædia Britannica, Inc.

Deneckere, Gita. “Les 6: Geschiedenis van de arbeidersbeweging en het socialisme (19e eeuw – WOI).” Feminisme en diversiteit in transnational historisch perspectief, Universiteit Gent.

D’hoker, Elke et al. “Feminist Literary Criticism: Gilbert & Gubar.” 28 Oct. 2016. Gender, Literature and Theory, Katholieke Universiteit Leuven.

D’hoker, Elke et al. “The Feminist Critique Part 1.” 18 Nov. 2017. Concepts & Questions, Katholieke Universiteit Leuven.

D’hoker, Elke et al. “The Feminist Critique Part 2.” 2 Dec. 2017. Concepts & Questions, Katholieke Universiteit Leuven.

Eger, Elizabeth, et al. Women, Writing and the Public Sphere, 1700-1830. Cambridge University Press, 2001.

Faubert, Michelle. “Godwin, Frances [Fanny] [Known as Fanny Imlay] (1794-1816), Adopted Daughter of William Godwin.” Oxford Dictionary of National Biography, 2012, pp. Oxford Dictionary of National Biography.

Ghesquière, Rita. Literaire Verbeelding: Een geschiedenis van de Europese literatuur en cultuur vanaf 1750. Leuven, Uitgeverij Acco, 2006.

Gilbert, Sandra M, and Gubar, Susan. The Madwoman in the Attic: the Woman Writer and the Nineteenth-Century Literary Imagination. 2nd ed., Yale University Press, 2000.

Godwin, William. Memoirs of the Author of a Vindication of the Rights of Woman. Project Gutenberg, 2005.

Gonda, Caroline. “Lodore and Fanny Derham's Story [1].” Women's Writing, vol. 6, no. 3, 1999, pp. 329–344.

Greene, Gayle,  and Coppélia Kahn. “Feminist scholarship and the social construction of woman.” Making a Difference: Feminist Literary Criticism, Routledge, 1985, pp. 1-36.

Greenblatt, Stephen, editor. The Norton Anthology of English Literature: The Romantic Period (Volume D). 9th ed., New York, W.W. Norton &Amp; Co, 2012.

Grimes, Kelly. "'Queen Mab', the Law of Libel and the forms of Shelley's Politics." The Journal of English and Germanic Philology, vol. 94, no. 1, 1995, p. 1+. Literature Resource Center, http://link.galegroup.com.kuleuven.ezproxy.kuleuven.be/apps/doc/A168705…. Accessed 18 May 2018.

Hartnell, Elaine. “Nothing but Sweet and Womanly: A Hagiography of Patmore's Angel.” Victorian Poetry, vol. 34, no. 4, 1996, pp. 457–476.

Hopkins, Lisa. "'A Medea, in More Senses than the More Obvious One': Motherhood in Mary Shelley's Lodore and Falkner." Nineteenth-Century Literature Criticism, edited by Russel Whitaker and Kathy D. Darrow, vol. 176, Gale, 2007, pp. 383-405.

Hughes, Winifred. “Silver Fork Writers and Readers: Social Contexts of a Best Seller.” Novel: A Forum on Fiction, vol. 25, no. 3, 1992, pp. 328–47.

Kaplan, Sydney J. “Varieties of feminist criticism.” Making a Difference: Feminist Literary Criticism, Routledge, 1985, pp. 37-58.

Kelly, Gary. Women, Writing, and Revolution 1790-1827. Repr. ed., Clarendon, 1997.

Kendra, April. “Gendering the Silver Fork: Catherine Gore and the Society Novel.” Women's Writing, vol. 11, no. 1, 2004, pp. 25–38.

Kucich, John, and Jenny Borne Taylor, editors. The Nineteenth-Century Novel 1820-1880. Oxford University Press, 2012.

Langland, Elizabeth. “Chapter Six: Women’s writing and the domestic sphere.” Women and Literature in Britain: 1800-1900, edited by Joanne Shattock, Cambridge University Press, 2001, pp. 119-141.

Marcus, Sharon. “Chapter One: Friendship and the Play of the System.” Between Women: Friendship, Desire, and Marriage in Victorian England, Princeton University Press, 2009, Google Books, pp. 25-66, books.google.be/books?id=sFRWylXaAtAC&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_atb#v=onepage&q&f=false. Accessed 25 July 2018.

Marshall, Florence A. (Thomas). The Life and letters of Mary Wollstonecraft Shelley, Volume I (of 2). Project Gutenberg, 2011.

“Mary Wollstonecraft Shelley.” Poetry Foundation, www.poetryfoundation.org/poets/mary-wollstonecraft-shelley. Accessed 10 June 2018.

Mellor, Anne K. Romanticism & Gender. Routledge, 1993.

Moore, Natasha. “The Realism of the Angel in The House: Coventry Patmore’s Poem Reconsidered.” Vol. 43, no. 1, 2015, pp. 41–61.

Nelson, Stephanie. “Shelley and Plato's Symposium: the Poet's Revenge.” International Journal of the Classical Tradition, vol. 14, no. 1/2, 2007, pp. 100–129.

Notopoulos, James A. “Shelley and the ‘Symposium’ of Plato.” The Classical Weekly, vol. 42, no. 7, 1949, pp. 98–102. 

Offen, Karen. “Defining Feminism: A Comparative Historical Approach.” Signs, vol. 14, no. 1, 1988, pp. 119–157. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/3174664.

O'Neill, Michael. “Shelley, Percy Bysshe (1792-1822), Poet.” Oxford Dictionary of National Biography, 2004, pp. Oxford Dictionary of National Biography.

Paletschek, Sylvia, and Bianka Pietrow-Ennker. “Chapter 16: Women’s Emancipation Movements in Europe in the Long Nineteenth Century: Conclusions”. Women’s emancipation movements in the nineteenth century: a European perspective, Stanford University Press, 2004, pp. 301-333.

Patmore, Coventry. Angel in the House. Project Gutenberg, 2003.

“P. B. Shelley’s An Address to the Irish People.” British Library, www.bl.uk/collection-items/p-b-shelleys-address-to-the-irish-people. Accessed 18 May 2018.

Pennell, Elizabeth R. Mary Wollstonecraft. Project Gutenberg, 2007.

“Percy Bysshe Shelley.” Poetry Foundation. www.poetryfoundation.org/poets/percy-bysshe-shelley. Accessed 18 May 2018.

Philp, Mark. “William Godwin.” Stanford Encyclopedia of Philosophy, 16 Jan 2000, https://plato.stanford.edu/entries/godwin/. Accessed 18 May 2018.

Poovey, Mary. The Proper Lady and the Woman Writer: Ideology as Style in the Works of Mary Wollstonecraft, Mary Shelley, and Jane Austen. Chicago: U of Chicago P, 1984.

Reiman, Donald H. “Shelley, Percy Bysshe.” Britannica Online Academic Edition, 2018, pp. Encyclopædia Britannica, Inc.

Sadoff, Dianne F. “The Silver Fork Novel.” The Nineteenth-Century Novel 1820-1880, edited by John Kucich and Jenny Bourne Taylor, Oxford University Press, 2012, pp. 106-121.

Scott, Joan W. “Chapter 1: Rereading the History of Feminism.” Only Paradoxes to Offer: French feminists and the rights of man, Harvard University Press, 1996, pp. 1-18.

Shattock, Joan, editor. Women and Literature in Britain: 1800-1900. Cambridge University Press, 2001.

Shelley, Mary. Frankenstein. Penguin Books, 2003.

Shelley, Mary. Notes to The Complete Poetical Works of Percy Bysshe Shelley. Project Gutenberg, 2003.

Shelley, Percy B. A Defence of Poetry and Other Essays: Includes on Love, on Life, on a Future State, on the Punishment of Death, Speculations on Metaphysics and More. Project Gutenberg, 2009.

Sowerwine, Charles. “Chapter 13: Socialism, Feminism, and the Socialist Women’s Movement from the French Revolution to World War II.” Becoming Visible: Women in European History. Edited by Renate Bridenthal et al., Houghton Mifflin, 1997, pp. 357-387. 

Spencer, Jane. The Rise of the Woman Novelist: From Aphra Behn to Jane Austen. Blackwell, 1986.

Sustein, Emily. Mary Shelley: Romance and Reality. John Hopkins University Press, 1991, Google Books, https://books.google.be/books?id=S4Q0Yv_7tawC&printsec=frontcover&dq=Ma…. Accessed 25 July 2018.

Tong, Rosemarie. “Liberal feminism.” Feminist Thought: A More Comprehensive Introduction, Westview Press, 2009, pp. 11-47.

Vargo, Lisa. “Lodore and the “Novel of Society”” Women's Writing, vol. 6, no. 3, 1999, pp. 425–440.

Walling, William. Mary Shelley. Twayne Publishers Inc., 1972.

Whithaeckx, Sophie. “Les 2: Vrijheid, gelijkheid en verschil.” 11 Oct. 2017. Overzicht van het Feministisch Denken, Vrije Universiteit Brussel.

Whithaecks, Sophie. “Les 3: De langste revolutie: Socialisme en feminisme.” 17 Oct. 2017. Overzicht van het Feministisch Denken, Vrije Universiteit Brussel.

Williams, Nicholas M. “Angelic Realism: Domestic Idealization in Mary Shelley's Lodore.” Studies in the Novel, vol. 39, no. 4, 2007, pp. 397–415.

“Wollstonecraft, Mary.” Britannica Online Academic Edition, 2018, pp. Encyclopædia Britannica, Inc.

Wollstonecraft, Mary. “From A Vindication of the Rights of Woman.” Norton Anthology of English Literature, edited by Stephen Greenblatt et al., W. W. Norton & Company, 2012, pp. 211-239.

Wollstonecraft, Mary. “Of the Pernicious Effects which Arise from the Unnatural Distinctions Established in Society.” Feminist Theory. A Political Anthology, edited by Ann E. Cudd et al., Blackwell Publishing, pp. 11-17.

Wynne, Deborah. “Readers and Reading Practices.” The Nineteenth-Century Novel 1820-1880, edited by John Kucich and Jenny Bourne Taylor, Oxford University Press, 2012, pp. 22-36.

Universiteit of Hogeschool
Master of Arts in de westerse literatuur
Publicatiejaar
2018
Promotor(en)
Dr. Brecht de Groote
Kernwoorden
Share this on: