Tussen Lange Wapper en Ringland: het stadsactivisme van burgerbewegingen in Antwerpen

Mattias Vansteenkiste
Persbericht

Tussen Lange Wapper en Ringland: Het stadsactivisme van burgerbewegingen in Antwerpen

Tussen Lange Wapper en Ringland

het stadsactivisme van burgerbewegingen in Antwerpen

 

 

Het is nog niet zover, maar alles wijst erop dat dit najaar de fameuze eerste schup dan toch zijn weg naar de Oosterweelgrond zal weten te vinden. Tegelijkertijd werkt intendant Alexander D’Hooghe samen met honderden architecten, ingenieurs, ruimtelijk planners, burgerbewegingen, andere specialisten en niet te vergeten, elke geïnteresseerde Antwerpenaar, aan een adembenemend ringlandplan. Tussen Lange Wapper en Ringland schetst het verhaal dat eind vorige eeuw begon met de droom van Antwerps gouverneur Camille Paulus en dankzij de volharding van burgerbewegingen stRaten-generaal, Ademloos en Ringland naar geheel nieuwe dimensies werd gekatapulteerd.

 

De Oosterweelverbinding

In 1995 postuleerde het VAWV, het Vlaamse Agentschap voor Wegen en Verkeer, dat het rondmaken van de Antwerpse ring topprioriteit was om een grootschalig verkeersinfarct te vermijden. De ideale gelegenheid om de eeuwenoude Sinjorendroom van een Scheldebrug werkelijkheid te laten worden. Het verbinden van de Antwerpse Linker- en Rechteroever bleek na grondig studiewerk echter technisch niet haalbaar. Al snel werd een andere plaats gevonden voor de brug, of juister, het viaduct. Het architecturale icoon zou zonder twijfel Antwerpen opnieuw op de wereldkaart zetten. Aan ijltempo werden plannen uitgetekend voor de Oosterweelverbinding, die via een Scheldetunnel en de Lange Wapper  de stedelijke oevers met elkaar zou verbinden. De verbinding, met een derde Scheldekruising, zou door het Sint-Annabos en het Noordkasteel lopen, langs het Eilandje, om finaal aan te sluiten op het viaduct van Merksem.  Het Oosterweelmonster, kwelgeest der Antwerpenaren, snelweg door de stad, zou resulteren in één van de grootste maatschappelijk-ruimtelijke conflicten uit de Vlaamse geschiedenis.

 

De Antwerpse politiek

Antwerpen was op alle vlakken het ideale decor voor een conflictescalatie van ongeziene omvang. Zowel de ruimtelijke als politieke context werkten protest van onderuit sterk in de hand. In 1991 ontstond op het Schoon Verdiep een regenboogcoalitie als reactie op het electoraal succes van het Vlaams-nationalistische Vlaams blok, op een dag die voortaan bekend zou staan als zwarte zondag. Het beleid in de Vlaamse metropool smoorde koste wat kost elke interne onvrede in de kiem uit angst zichtzelf te schaden, en liet Brussel, pseudoniem voor de Vlaamse Regering, al te vaak zijn gang gaan. Bovenop een historisch geladen relatie tussen de Belgische hoofdstad en de Vlaamse nummer één, lijkt de kraai naar autonomie het Antwerpse DNA überhaupt te kenmerken. Theorieën van Tom Coppens leggen uit hoe conflictescalatie bij ruimtelijke strategische projecten gemeten kan worden aan de hand van de projectkarakteristieken, organisatiecapaciteit en politieke context. De latente woede van de Antwerpenaren en  politieke vervreemding vormden de voedingsbodem voor het Oosterweelprotest. Bovenop dit alles kent de Scheldestad ook nog eens een ingewikkelde ruimtelijke situatie.

 

Een nederlaag voor de slagvaardigheid van ons kleine land is tegelijk een overwinning voor de democratie. Een van de meest iconische stadsprojecten uit de Vlaamse geschiedenis werd begraven, onmiddellijk werd het pad geëffend voor een onvoorstelbaar veel mooier project. Laat ons daar maar even voor in de file staan.

 

Ruimtelijke context

De geografische ligging van het voormalige Andouerpis verklaart waarom de stad al sinds de bloei van het Romeinse rijk een sleutelrol speelt op militair en economisch vlak. Onder andere de Franse generaal Napoleon koesterde de stad als het strategische sluitstuk van zijn rijk. Op de sporen van de Spaanse omwalling en de Brialmontomwalling strekken zich vandaag de leien, de Singel en de Antwerpse Ring uit. Deze belangrijke verkeersaders zijn onderdeel van het netwerk dat Koning Auto ruim 50 jaar geleden razendsnel begon te veroveren. Vandaag zijn de vervuilende verbrandingsmotoren vijand nummer één in de strijd van de actiegroepen. Het claimen van de stad door voetgangers, fietsers, openbaar vervoer, natuur en de ringlanddroom zijn synoniem voor het verdringen van de auto. Ook de relatie van de binnenstad met de haven, het economische hart van Antwerpen, is er één onder spanning. De haven en de stad komen elkaar tegen in de Oosterweelzone,  het niemandsland waar architecturale overblijfselen de herinneringen aan de polderdorpjes levend moeten houden. Polderdorpjes die plaats moesten ruimen voor  een haven die vanuit een soort manische, blinde gulzigheid morst met de openbare ruimte. Laat het streven naar hoogwaardige open ruimte, mobiliteit en democratische vormgeving van het publieke landschap nu net de inzet zijn van de actiegroepen achter het Oosterweelverhaal.  

 

 

 

Het actieplan

De wortels van de onvrede van de Antwerpenaren zijn te vinden in een gebrek aan waardering voor hun mening, de vox populi zo u wilt. Klassieke inspraakprocedures rond ruimtelijke projecten zijn voor de beleidsmakers veelal formaliteiten, waarbij de contouren van besliste plannen nauwelijks nog voor wijziging vatbaar zijn. In het Oosterweeldossier slaagde de regering er deze keer niet in de emergentie en ontwikkeling van  protest in de kiem te smoren. Op alle fronten streden burgerbewegingen, onder aanvoer van stRaten-generaal, voor de toekomst van Antwerpen. Juridische veldslagen, alternatieve tracévoorstellen, diepgaande expertise, infoavonden, studiereizen, een indrukwekkend schrijversoffensief, de ontketening van een beeldenoorlog, citizen science en talloze straatacties kleuren het maatschappelijk draagvlak dat zich onder impuls van de activisten ontwikkelde. Vandaag kunnen we spreken van een burgeracademie. Deze dwong haar plaats aan de onderhandelingstafel af, waar ze allicht de komende decennia ook nog zal zitten. Voor een uitgebreide bloemlezing van het Oosterweelactivisme verwijzen we u door naar de thesis zelf.

 

Over burgerparticipatie en stadsactivisme

 

Een bestuur geeft links of rechts een soort ideologische richting aan, maar daaronder zit een veel grotere richting die door het middenveld, de bestaande bewegingen en burgers, opiniemakers, experten en administratie wordt geduwd. Het is een soort underwave, undertone, die veel sterker is dan de stroming die boven golven maakt.

- Manu Claeys -

 

De impact die de Antwerpse burgerbewegingen hebben op de manier van werken bij strategische projecten valt niet te onderschatten. Begrippen als maatschappelijk draagvlak, sociale complexiteit en participatie hebben een prominente plaats gekregen op de stedenbouwkundige agenda. Het succes van de burgerbewegingen onderstreept het belang van inhoudelijk overleg met de samenleving en de waarde van lokale, sociale expertise en het belang van democratische besluitvorming. Verschillende protagonisten van het Oosterweelprotest onderstrepen het belang van een langetermijnvisie die de politiek overschrijdt. Een witboek van en voor de maatschappij. Voor een betere wereld. • MV

Bibliografie

Boeken

 

Boudry, L., Loeckx, A., Van den Broeck, J., Coppens, T., Patteeuw, V., and Schreurs, J. (2006). Inzet/opzet/voorzet: stadsprojecten in Vlaanderen. Garant. Antwerpen.

 

Castells, M. (1996). The information age: Economy, society and culture. Volume 1: The rise of the network society. Blackwell Publishers. Oxford.

 

Claeys, Manu. (2013). Stilstand. Over Machtspolitiek, Betweterbestuur en Achterkamerdemocratie. Van Halewyck. Leuven. E-book.

 

De Cauter, Lieven. (2015). Metamoderniteit voor beginners. Filosofische memo’s voor het nieuwe millennium. Uitgeverij Vantilt. Nijmegen. 256pp. p175.

 

De Cauter, L., De Roo, R., en Vanhaesebrouck, K. (2011). Art and activism in the age of globalization. Nai Publishers. Reflect #8. Rotterdam. 334pp.

 

Elchardus, M., Huyse, L. en Hooghe, M. (2000). Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. VUBpress. Brussel. 253pp.

 

Fukuyama, Francis. (1992). The end of history and the last man. The Free Press. New York. 320pp.

 

Gómez-Peña, Guillermo en Tim Miller. After 9/11: Two Veteran Performance Artists Swap Stories on Flying in Times of War. In  De Cauter, Lieven et al. (2011). Art and activism in the age of globalization. 334pp.

 

Heynen, Hilde. Intervention in the relations of productions, or sublimation of contradictions? On commitment then and now. In New Commitment: In Architecture, Art and Design. Lancksweerdt, Eric. (2009). Handboek burgerparticipatie. Brugge: Die Keure.

 

Leysen, Christian. (2003). Antwerpen – onvoltooide stad. Lannoo nv. Tielt, België. 207pp.

 

Meadows Dennis L. et al. (1972). The limits to growth. A report for The Club of Rome’s project on the Predicament of Mankind. Potomac Associates. New York. 205pp.

 

Medina, Cuauhtémoc. (2008). ‘the 21st century has just begun’…beyond the poetic and political divide. In Debbaut, Jan et al. (eds.). Out of the studio! Z33. 198pp.

 

Just, R. E., Hueth, D. L., and Schmitz, A. (2004). The welfare economics of public policy: a practical approach to project and policy evaluation. Edward Elgar Publishing. Chalmers. 712pp.

 

Mouffe, Chantal. (1993). The Return of the Political. Verso. London and New York. 94pp.

 

Schram, Anne et al. (2015). Stadsperspectieven – Europese tradities in de stedenbouw. Vantilt. Nijmegen. 318pp.

 

Susskind, L. and Field, P. (1996). Dealing with an angry public: the mutual gains approach to resolving disputes. Free Press. New York.

 

Swyngedouw, Erik. (2007). The post-Political City. In BAVO (eds.). Urban Politics now! Re-Imagining Democracy in the Neoliberal City. Reflect #6. NAi Publishers. Rotterdam. 240pp.

 

Verwaest, Jean-Charles. (2009). Bang voor de brug – Verder kijken dan de Wapper lang is. Uitgeverij Lannoo. Tielt, België. 189pp.

 

Viganó, Paola. Les territoires de l’urbanisme. (2012). Le projet comme producteur de connaissances. Metis Presses. Genève. Zoals geciteerd door  Dehaene, Michiel in Stedenbouw als verstedelijkingskunde in Stadsperspectieven – Europese tradities in de stedenbouw. Vantilt. (2015). 309pp.

 

Artikels & Wetenschappelijk Onderzoek

 

Aerts, Ben. (2014). Dromen van een groene gordel – De invloed van Stad aan de Stroom op de latere ontwikkelingen van het Antwerpse ringgebied. Masterthesis. Universiteit Antwerpen. Faculteit Ontwerpwetenschappen, departement Architectuurwetenschappen. 84pp.

 

Arnstein, S.R. (1969). A Ladder Of Citizen Participation. Journal of the American Planning Association 35 (4): pp.216-224.

 

Bekaert, Geert. (2009). Stad aan de Stroom, in: Dewitteraaf, Nergens blijven. (2009). Verzamelde opstellen Deel 6, Gent. WZW Editions & Productions.

 

Candry, Elise. (2014). Episodes of Urban Activism in Brussels. From civil disobedience to architectural practice. Brussels citizens challenging the conventional urban space. Masterproef KU Leuven. 214pp.

 

Claeys, Manu en Verhaeghe, Peter. (juni 2010). Van knelpunten naar knooppunten – Over mobiliteit en stadsontwikkeling in Antwerpen – Een toekomstvisie. Studieopdracht Forum 2020. 137pp.

 

Coppens, Tom. (2011). Conflict and conflict management in strategic urban projects. KU Leuven, Groep Wetenschap & Technologie, Arenberg doctoraatsschool. Heverlee, België. 336pp.

 

De Cauter, Lieven. (2015). Kunst en activisme. Dossier Verzetje hoger. in Rekto Verso, tijdschrift voor cultuur en kritiek. Nr.67.

 

De Rynck, Filip, et al. (2009). Burgerparticipatie in Vlaamse Steden; Naar een innoverend participatiebeleid. Brussel: Vlaamse Overheid.

 

De Ceulaer, Joël. (21 oktober 2009). Het parlement speelt de rol van notaris. Gesprekken over de democratie (aflevering 4/5). Knack.

 

Downton, Paul. ‘Ecocities for a Greenhouse World’. www.urbanecology.org.au/articles/citiesforgreenhouse/index.html (november 2016)

 

Engels, Dirk en Corthout, Ruben. (1 september 2016). PlanMER A102-R11bis. Rapport voor: Agentschap Wegen en Verkeer Antwerpen. Antwerpen. 331pp.

 

Geib, Jon. (2013). The challenges of urban activism in the new neoliberal context. Chalmers University of Technology. Department of Architecture. Göteborg. Zweden. pps 490-504.

 

Mayer, Margit. (maart 2003). The Onward Sweep of Social Capital: Causes and Consequences for Understanding Cities, Communities and Urban Movements. International Journal of Urban and Regional Research. Volume 27.1. Joint Editors and Blackwell Publishing Ltd. Oxford, UK. pps.110-132.

 

Neutelings, Willem Jan. (1988). De Ringcultuur – een studie naar het Ringmechanisme. Vlees en Beton, nr. 10.  pp. 5-24. Gent. Laat-XXe-eeuwse genootschap voor architectuur en stedenbouw vzw.

 

Milward, H.B., and K.G. Provan. (2000). Governing the hollow state. Journal of Public Administration Research and Theory 10 (2): pp.359-380.

 

OECD. (2001). Citizens as partners – OECD handbook on information, consultation and public participation in policymaking. 113pp.

 

Tops, P. (2006). Stedelijk activisme in Vlaanderen en Nederland. Drie opgaven om de stad van iedereen te maken. In de reeks ‘De Gentse lezingen – The Ghent Lectures’. 22pp.

 

Van Dooren, Wouter. (maart 2010). Na Oosterweel: participatie onder hoogspanning, Sampol. pps29-37.

 

Vermeulen, Peter. (februari 2009). Oh, Duurzaam Antwerpen - Naar een Strategisch Masterplan Duurzame Mobiliteit en Dynamische Stadsontwikkeling voor de regio Antwerpen. CityLabo. Antwerpen. 91pp.

 

Interviews

 

Blondia, Matthias. Interview 3/10/2016. Antwerpen.  (Bijlage)

 

Claeys, Manu. Interview 10/10/2016. Antwerpen. (Bijlage)

 

Rogiers, Hella. Interview 13/12/2016. Antwerpen. (Bijlage)

 

Schiltz, Willem-Frederik. Interview 4/10/2016. Vlaams Parlement, Brussel. (Bijlage)

 

Van Dooren, Wouter & Wolf, Eva. Interview 09/11/2016. Antwerpen.

 

Van Rensbergen, Jan. Interview 5/10/2016. Antwerpen.

 

Vermeulen, Peter. Interview 19/10/2016. Antwerpen. (Bijlage)

 

 

 

 

Lezingen & Conferenties

 

Cultureel Ontmoetingscentrum Sint-Andries. Antwerpse legendes. Brochure Tentoonstelling van 14 tot 30 november 2005. p.32

 

Mayer, Margit. (18 juni 2012). Urban activism today. Keynote. 22nd International Network for Urban Research and Action. Tallinn, Estonia. https://inura2012tallinn.files.wordpress.com/2011/04/mayer2012_tallinn-… (september 2016)

 

Mayer, Margit. (10 oktober 2013). Whose City? Contradictions and Challenges in Neoliberal Urbanism. Presentation. City University of Hong Kong.

 

Kranten & Tijdschriften

 

DEMORGEN. (3 oktober 2013). Europa bekijkt Oosterweel ten laatste in novemberhttp://www.gva.be/cnt/aid1464631/europa-bekijkt-oosterweel-ten-laatste-… (december 2016)

 

DE NIEUWE GAZET. (1 september 2009). Actiecomité Ademloos stelt campagne voor referendum voor. http://www.ademloos.be/nieuws/videoclip-tegen-lange-wapper (december 2016)

 

DE NIEUWE GAZET. (8 september 2009). Cartoons hakken in op Lange Wapperhttp://www.ademloos.be/nieuws/cartoons-hakken-op-lange-wapper (december 2016)

 

DE STANDAARD. (27 juni 2009). Natuurlijk zal nooit iemand onder die brug wonen. http://www.ademloos.be/nieuws/natuurlijk-zal-nooit-iemand-onder-die-bru… (december 2016)

 

DE STANDAARD. (27 juni 2009). De Lange Wapper: De architecten spreken. http://www.standaard.be/cnt/c72c1u2j (november 2016)

 

DE STANDAARD. Moenaert, Patrick. (6 juli 2009). Bouwen op een tijdbom.

http://www.ademloos.be/nieuws/bouwen-op-een-tijdbom (december 2016)

 

DE STANDAARD. Vandermeersch, Peter. (9 juli 2009). http://www.ademloos.be/nieuws/when-will-we-walk (december 2016)

 

DE STANDAARD. (10 juli 2009). Nimby. p.23 http://www.standaard.be/cnt/5s2cguul (december 2016)

 

DE STANDAARD. Slangen, Noël. (21 oktober 2009). Groep C. http://www.ademloos.be/nieuws/groep-c (december 2016)

 

DE STANDAARD. (28 oktober 2009). Antwerpen zegt ‘neen’ tegen Lange Wapper. http://www.standaard.be/cnt/dmf20091018_016 (december 2016)  

 

DE STANDAARD. Woussen, Wouter. (14 mei 2014). ‘Bedoelt u baanvakken of rijstroken?’ http://www.ademloos.be/nieuws/algemeen/bedoelt-u-baanvakken-rijstroken (oktober 2016)

 

DE STANDAARD. (24 mei 2014). Ringland doet wave in Antwerpen, http://www.ademloos.be/nieuws/ringland-doet-wave-antwerpen (december 2016)

 

DE STANDAARD. (26 september 2015). Oosterweel aan de wurgpaal. Van geruisloos infrastructuurproject naar politieke thriller. http://www.standaard.be/ (december 2016)

 

DE STANDAARD. Van Reybroeck, David. (14 november 2015). Hoe België de spannendste democratie ter wereld kan worden.

 

DE STANDAARD. (5 november 2016). Bijen lusten geen Château Keizersberg. p.39

 

DE TIJD. Janssens, Patrick. Interview. (25 september 2010). http://archief.ademloos .be/nieuws/jammer-dat-men-elkaar-het-licht-de-ogen-niet-gunt (november 2016)

 

GAZETVANANTWERPEN. Claeys, Manu. (10 mei 2007). Interview. In gesprek met bewonersgroepen De Ploeg, De Bilzen en ’t Schijntje. http://www.gva.be/cnt/aid569513/in-gesprek-met-bewonersgroepen-de-ploeg… (november 2016)

 

GAZETVANANTWERPEN. Van Peel, Marc. (7 oktober 2010). Chatsessie Gazet Van Antwerpen. http://www.gva.be/cnt/aid867066/chat-op-maandag-5-10-met-marc-van-peel-… (november 2016)

 

GAZETVANANTWERPEN. (23 juni 2011). Gevangenis Beveren zou pal op Meccanotracé komen. http://www.gva.be/cnt/aid1058458/gevangenis-beveren-zou-pal-op-meccano-… (januari 2016)

 

GAZET VAN ANTWERPEN. Vanheusden Karin in Cita – Bijlage bij Gazet van Antwerpen. (7 maart 2015).  p.22-26. Noordkasteel in het vizier – eerste fotoboek over natuurgebied dat bedreigd wordt door Oosterweelverbinding.  http://www.ademloos.be/nieuws/gezondheid-milieu/noordkasteel-het-vizier… (november 2016)

 

GAZET VAN ANTWERPEN. Vanheusden, Karin. (8 augustus 2015). Ringland zit in het collectief geheugen van Antwerpen. p.20-21 http://www.ademloos.be/nieuws/milieu/ringland-zit-het-collectief-geheug… (december 2016)

 

GAZETVANANTWERPEN. (7 juni 2016). Actiegroepen kondigen nieuw referendum over Oosterweel aan. http://www.gva.be/cnt/dmf20160607_02327574/actiegroepen-kondigen-nieuw-… (oktober 2016)

 

GAZET VAN ANTWERPEN. (28 september 2016). Sint-Annabos is gered. p.8.  http://www.ademloos.be/nieuws/sint-annabos-gered (december 2016)

 

HET NIEUWSBLAD. (26 juni 2009). Ruim 17.000 bezwaarschriften tegen Oosterweelverbinding. http://www.ademloos.be/nieuws/ruim-17000-bezwaarschriften-tegen-oosterw… (december 2016)

 

HLN. (20 juni 2008).  Leerlingen Sint-Jozef protesteren tegen komst Lange Wapper. http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/320799/2008/06/2… (december 2016)

 

HLN. (24 mei 2014). Ringland organiseert vandaag grote wave op 10 bruggen over de ring. http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-antwerpen/ringland-organiseert-vanda… (december 2016)

 

HLN. (12 maart 2015). Fotoboek over Noordkasteelhttp://www.ademloos.be/nieuws/gezondheid-milieu/fotoboek-over-noordkast… (december 2016)

 

HLN. (4 juni 2016). Vermeulen, Peter in een interview met Het Laatste Nieuws. http://www.ademloos.be/nieuws/mobiliteit/als-mensen-iets-beweging-zette… (november 2016)

 

HLN. (12 oktober 2016). Lizen, Dieter. Red graansilo’s van de sloop. http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-antwerpen/-red-graansilo-s-van-de-sl… (december 2016)

 

HUMO. Peeters, Kris. Interview in Humo 3735. (24 april 2012). p.20. http://www.ademloos.be/nieuws/kris-peeters-1 (december 2016)

 

KNACK. (25 januari 2012). ‘Ik vrees dat ik te dicht bij de waarheid kwam’. Tormans, Stijn. Interview met Peter Verhaeghe. http://www.ademloos.be/nieuws/ik-vrees-dat-ik-te-dicht-bij-de-waarheid-… (oktober 2016) 

 

KNACK. Beyers, Jean-Christophe. (8 september 2014). Het ‘decreet complexe projecten’: te ingewikkelde wetgeving schiet doel voorbij. Knack.  http://ikgabouwen.knack.be/bouwen-renovatie/nieuws/het-decreet-complexe… (december 2016)

 

MO. (4 december 2016). Dossier RIP Liberale Wereldorde? http://www.mo.be/analyse/het-verengen-van-burgerschap-tot-kiezerschap-f… (december 2016)

 

Websites

 

AARDRIJKSKUNDE DBZ. Antwerpen: ontwikkeling van stad en haven. http://aardrijkskunde.dbz.be/graad3/ruimtelijke_ordening/antwerpen_west… (oktober 2016)

 

ADEMLOOS. ATV. (11 juli 2011). http://www.ademloos.be/nieuws/big-jump-noordkasteel (december 2016)

 

ADEMLOOS. (31 juli 2016). Vlagplanting voor de Ringlandoverkapping. (december 2016). http://www.ademloos.be/evenementen/vlagplanting-voor-de-ringland-overka…

 

ADEMLOOS. Ademloos. http://www.ademloos.be/gezonde-stad/ademloos (november 2016)

 

ADEMLOOS. Persbericht stRaten-generaal. (29 januari 2013). De Groene Wapper aka ’t Groen Verdiep. http://www.ademloos.be/persberichten/de-groene-wapper-aka-t-groen-verdi… (december 2016)

 

ADEMLOOS. 20ste HORTA infoavond http://www.ademloos.be/evenementen/20ste-horta-infoavond (december 2016)

 

ADEMLOOS. Persbericht stRaten-generaal. (1 juli 2009). stRaten-generaal vraagt intrekken van bouwaanvraag voor Lange Wapper. http://www.ademloos.be/persberichten/straten-generaal-vraagt-intrekken-… (november 2016)

 

ARCHITECTURA. (13 oktober 2009). Bavo misnoegd over onwettige escalatieprocedure Oosterweelverbinding. http://www.architectura.be/nl/nieuws/370/ bavo-misnoegd-over-onwettige-escalatieprocedure-oosterweelverbinding (november 2016)

 

BAM. Dading tussen BAM en Noriant treedt in werking. http://www.bamnv.be/?p=1422 (oktober 2016)

 

BAVO. (28 september 2009). De Lange Wapper: een aannemersbrug. http://www.bavo.biz/texts/view/239?CAKEPHP=b3c0b6f8ccd6e0f97dbd90cec1e9… (september 2016)

 

BBDO. (20 oktober 20120). Wim Van Hees krijgt Lifetime Achitevement Award van Stichting Marketinghttps://press.bbdo.be/wim-van-hees-krijgt-lifetime-achievement-award-va… (november 2016)

 

BELGISCH STAATSBLAD. Belgische Staatsblad. (26 augustus 2003). Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel nv. Publieke oprichting.   http://www.afibelbvba.be/Staatsblad.html (september 2016)

 

BRUZZ. (7 januari 2015). Stadsactivist Gwenaël Brees: ‘Liever libertair dan anarchist.’ http://www.bruzz.be/nl/nieuws/stadsactivist-gwenael-brees-liever-libert… (december 2016)

 

BRUZZ. (13 september 2016). Raad van State verwerpt protest van omwonenden Uplace. http://www.bruzz.be/nl/actua/raad-van-state-verwerpt-protest-van-omwone… (december 2016)

 

CITYSOIL. Urban agriculture is rooted in City Soil. http://citysoil.org/ (december 2016)

 

CODEX VLAANDEREN. Decreet betreffende complexe projecten. (01/03/2015). Hoofdstuk 1, Artikel 2, tweede lid.  https://codex.vlaanderen.be/Portals/Codex/documenten/1024468.html#H1066…

 

DEARCHITECT. (24 mei 2011). Madrid Rio door West 8. http://www.dearchitect.nl/nieuws/2011/05/24/madrid-rio.html (november 2016)

 

DEREDACTIE. De Roy, Luc. (24 april 2014). Oosterweelverbinding kost 1,7 miljard euro meer. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/antwerpen/2.31834 (september 2016)

 

DEREDACTIE. (6 oktober 2016). ‘Studie vernietigend voor Ringland: meer files en sluipverkeer.’ http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/antwerpen/2.31834 (november 2016)

 

DEREDACTIE. (29 augustus 2013). Brussel en Antwerpen wereldkampioen filerijden. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.1715712 (december 2016)

 

DEREDACTIE. (14 mei 2014). BAM: “Maximaal 18 rijstroken op breedste punt ring”. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/antwerpen/1.1966584 (december 2016)

 

DEREDACTIE. (1 juni 2016). Stappen Chinezen in energienetwerkbeheerder Eandis? http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/2.46902 (december 2016)

 

DEWERELDMORGEN. Interview Van Hees, Wim en Claeys, Manu. De Grote Lange Wapper Mystificatie. http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/07/22/de-grote-lange-wapper-… (november 2016)

 

DEWERELDMORGEN. DeWereldMorgen. (11 juni 2012). Actiegroepen laken bouw gevangenis op Meccano-tracé. http://www.dewereldmorgen.be/foto/2012/06/11/actiegroepen-laken-bouw-ge… (januari 2016)

 

DEWERELDMORGEN. (27 mei 2008). Open brief: School in het verweer tegen “brug der schande” http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2008/05/27/open-brief-school-in-h… (december 2016)

 

DEWERELDMORGEN. Andree, Norman. Op De Wereld Morgen. (7 juni 2013). Wat is er werkelijk aan de hand in Turkije? Het verhaal achter de rellen van Gezi-park. http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/06/07/wat-er-werkelijk-aan-d… (december 2016)

 

DEWITTERAAF. (maart-april 2009). De stad is dood. Antwerpen en de vzw Stad aan de Stroom. http://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/3398 (november 2016)

 

DUURZAMEHAVENVANANTWERPEN. Totale tewerkstelling. http://www.duurzamehavenvanantwerpen.be/nl/content/tewerkstelling/total… (november 2016)

 

EJUSTICE. http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl? language=nl&la=N&cn=1994041151&table_name=wet (december 2016)

 

ELCKER-IK. Over ons. http://www.elcker-ik.be/InformCMS/preview/index.php?sit_id=17 (december 2016)

 

EUROPA NU. Europa-nu.nl. Klimaatconferentie Parijs 2015 (COP21). https://www.europa-nu.nl/id/vjmhg41ub7pp/klimaatconferentie_parijs_2015… (oktober 2016)

 

FACEBOOK. BorgerhouDt van Mensen. Story. https://www.facebook.com/BorgerhouDt-van-Mensen-962310427136790/about/ (november 2016)

 

GOODREADS. Keynes, M.J. https://www.goodreads.com/author/quotes/159357.John_Maynard_Keynes (december 2016)

 

GROEN. (17 november 2016). Tien maatregelen om fossiele brandstoffen naar het verleden te bannen. https://www.groen.be/nieuws/tien-maatregelen-om-fossiele-energie-naar-h… (november 2016)

 

GROEN. (20 mei 2016). Bewijs geleverd: volledige overkapping én Ringland zijn niet combineerbaar met Oosterweel. http://groenantwerpen.be/bewijs_geleverd_volledige_ overkapping_%C3%A9n_ringland_zijn_niet_combineerbaar_met_oosterweel (december 2016)

 

GROEPSDYNAMIEK. Acht symptomen van groepsdenken http://www.groepsdynamiek.nl/groepsdenken.html (november 2016)

 

GUERILLAGARDENING. http://www.guerrillagardening.be/ (december 2016)

 

HANNAHARENDTCENTER. Berkowitz, Roger. (9 maart 2012). Jacques Rancière and Hannah Arendt on Democratic Politics. http://www.hannaharendtcenter.org/jacques-ranciere-and-hannah-arendt-on… (januari 2016)

 

HGBTF. http://www.hgbtf.net/viewtopic.php?t=5709&start=75 (december 2016)

 

ILOVEFLANDERS. Slag bij Oosterweel (1567). http://iloveflanders.com/site/slag-bij-oosterweel-1567/ (oktober 2016)

 

INVENTARISONROERENDERFGOED. Antwerpen – Stadsuitbreiding tot aan de 16de-eeuwse Spaanse Vesten. Inventaris bouwkundig erfgoed. https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122213 (oktober 2016)

 

KIEVITSNEST WORDPRESS. Goderis, Patsy. Kroniek van Dominicanenkerk en klooster: tweede reanimatie van het hart van de Kievitwijk. https://kievitsnest.wordpress.com/red-het-kievitsnest/kroniek-van-domin… (november 2016)

 

LIBERALES. (6 februari 2004). Antwerpen, onvoltooide stad. http://www.liberales.be/boeken/leysen (december 2016)

 

MANU CLAEYS. Biografie. http://www.manuclaeys.be/index.php/Biografie/Biografie (november 2016)

 

MIJNWOORDENBOEK. http://mijnwoordenboek.info/conflictmodel (december 2016)

 

MINDERHEDENFORUM. Wie zijn wij. http://www.minderhedenforum.be/wie-zijn-wij (november 2016)

 

MOVEMENT X. Actions and activities. http://www.movementx.org/actions-and-activities.html (december 2016)

 

OPENBAARHEIDVANBESTUUR WORDPRESS. Openbaarheidvanbestuur – lijst met openbare besturen, https://openbaarheidvanbestuur.wordpress.com/hoe-wobben/lijst-met-openb… (december 2016)

 

OVERDERING. Ambitienotahttp://www.overdering.be/ambitienota/ (december 2016)

 

PARLIAMENT UK. Chruchill, Winston zoals geciteerd door parliament.uk. Churchill and the Commons Chamber. following the destruction of the Commons Chamber by incendiary bombs during the Blitz. (Oktober 1943).

http://www.parliament.uk/about/living-heritage/building/palace/architec… (november 2016)

 

PORTOFROTTERDAM. Port of Rotterdam.  (2015). Top 20 Havens van Europa. https://www.portofrotterdam.com/nl/de-haven/haven-feiten-en-cijfers/and… (oktober 2016)

 

PROJECTGRENZELOOSGROEP18 WORDPRESS. Transgressie en regressie. Duinkerketransgressies. https://projectgrenzeloosgroep18.wordpress.com/duinkerke-transgressies/ (november 2016)

 

RINGLAND. Van bierkaartje naar burgerbeweging. http://ringland.be/over-ringland/van-bierkaartje-naar-burgerbeweging/ (november 2016)

 

RINGLAND. CurieuzeNeuzen. http://ringland.be/academie/curieuzeneuzen/overzicht/ (december 2016)

 

RINGPARK DE KNOOP. Claeys, Manu. Herwonnen stad – Over het project ‘Ringpark De Knoop’ in Borgerhout. 5 februari 2014. http://www.ringparkdeknoop.be/herwonnen-stad (november 2016)

 

SENATE. De Belgische Grondwet. Artikel 32. http://www.senate.be/doc/const_nl.html (december 2016)

 

STADSDICHTER JOKE VAN LEEUWEN. (2009). Na het Arup-rapport. & http://www.stadsdichterjokevanleeuwen.be/ (december 2016)

 

STADSDICHTER JOKE VAN LEEUWEN. Hier. http://www.stadsdichterjokevanleeuwen.be/ (december 2016)

 

STADSDICHTER JOKE VAN LEEUWEN. (2009). Elfhonderd meter gedicht. http://www.stadsdichterjokevanleeuwen.be/ (december 2016).

 

STAMPMEDIA. (3 juli 2008).  55 scholen in gevaar door Oosterweelverbinding. http://www.stampmedia.be/2008/07/55-scholen-in-gevaar-door-oosterweelve… (december 2016)

 

STOCKHOLM SE. Sustainable efforts. http://international.stockholm.se/city-development/sustainable-efforts/ (december 2016)

 

STRATEN-GENERAAL. stRaten-generaal: een hefboom. http://www.stratengeneraal.be/ (november 2016)

 

STRATEN-GENERAAL. Congres democratie vandaag. https://stratengeneraal.wordpress.com/activiteiten-en-projecten/congres… (december 2016)

 

STUDIEDIENST VLAAMSE REGERING. Studiedienst Vlaamse Regering. Statistieken. filezwaarte op het snelwegennet, in kilometeruren. 2015. http://www4dar.vlaanderen.be/sites/svr/Cijfers/Pages/Excel.aspx (november 2016)

 

TELENET. Verhulst, Adriaan in De Stad Antwerpen van de romeinse tijd tot de 17de eeuw, Topografische studie rond het plan van Vergilius Bononiensis 1565http://users.telenet.be/historysite/antwerp1.html (december 2016)

 

VOLKSRAADPLEGING BAMTRACÉ. Teken mee voor Ringland en haventracé. http://www.volksraadpleging-bamtrace.be/ (oktober 2016)

 

WIKIPEDIA. Oosterweel - Demografische ontwikkeling. Bron: NIS. https://nl.wikipedia.org/wiki/Oosterweel (september 2016)

 

WIKIPEDIA. Oosterweelverbinding. https://nl.wikipedia.org/wiki/Oosterweelverbinding (september 2016)

 

WIKIPEDIA. E-routenetwerk. https://nl.wikipedia.org/wiki/E-routenetwerk (november 2016)

 

WIKIPEDIA. Internetzeepbel. https://nl.wikipedia.org/wiki/Internetzeepbel (december 2016)

 

YOUTUBE. (3 juni 2014). Ringland Wave Film. https://www.youtube.com/watch?v=UGSH_e71j1s (december 2016)

Universiteit of Hogeschool
Master in de ingenieurswetenschappen: architectuur
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Lieven De Cauter
Kernwoorden
Share this on: