Refugee Existence in Lawrence Hill's 'The Illegal'

Lena Raeymaekers
Persbericht

The Illegal van Lawrence Hill: Hoe literatuur mee naar oplossingen zoekt voor de vluchtelingencrisis

Meer dan 50 miljoen ontheemden. Nooit waren er sinds de Tweede Wereldoorlog zoveel mensen op de vlucht als in 2015, en dit had ook zijn gevolgen voor Europa. Niet onverwacht zagen we hoe de Europese krantenkoppen in dat jaar gedomineerd werden door de vluchtelingencrisis. Niettemin, zoals de toenmalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon stelde, is de vluchtelingencrisis niet zozeer een crisis van grote aantallen, maar eerder een “solidariteitscrisis” waardoor xenofobie in het westen nu zegeviert.

We kennen de beelden: duizenden vluchtelingen die in fragiele bootjes de Middellandse Zee oversteken, lichamen van kinderen die aanspoelen, grenzen van prikkeldraad die opgetrokken worden in Centraal-Europa, onmenselijke omstandigheden in de Jungle van Calais, en de opmars van populistische partijleiders als LePen en Trump die xenofobische en discriminerende retoriek hanteren. Het is ook duidelijk dat het westen zich vooral bezig houdt met het op afstand houden van de vluchtelingen.

Uiteraard bestaat er geen eenduidig antwoord op de vraag hoe solidariteit met migranten kan worden bevorderd en xenofobie kan worden tegengegaan. Wat wel vrijwel zeker is, is dat literatuur (fictie) hierbij een belangrijke rol kan spelen. Fictie heeft immers een belangrijke sociale functie: het is bij machte begrip en identificatie met anderen te bevorderen bij het aankaarten van sociale mistoestanden.

Dystopische literatuur

Niettemin bestaan er bepaalde genres van fictie die deze functie heel bewust als doel nemen. In de dystopische roman bijvoorbeeld, schetst de auteur een denkbeeldige samenleving met louter negatieve en angstaanjagende kenmerken. Deze kenmerken zijn een extrapolatie en intensifiëring van werkelijke kenmerken van onze eigen samenleving die wij door te hoge gewenning vaak als vanzelfsprekend zijn gaan beschouwen. Door deze kenmerken te extrapoleren naar een denkbeeldige samenleving maakt de auteur gebruik van een bekende literaire techniek – het zogenaamde ‘vervreemdingseffect’ - waarmee de lezer gedwongen wordt met frisse ogen naar die maatschappelijke kenmerken te kijken, en vervolgens te concluderen dat sociale verandering noodzakelijk en wenselijk is. Zo schudt de auteur de lezer wakker en probeert hij hem te waarschuwen tegen de door hem geschetste samenleving. Beroemde klassiekers als 1984 van George Orwell en The Handmaid’s Tale van Margret Atwood, spelen zich af in zulke imaginaire, beangstigende toekomstige maatschappijen, en leverden daarmee belangrijke bijdragen aan de strijd tegen onderdrukking van minderheden en totalitaire regimes.

Een moderne dystopische roman

Op eenzelfde manier hoopt de hedendaagse Canadese auteur Lawrence Hill met zijn dystopische roman The Illegal (2015) meer begrip teweeg te brengen voor het lot van vluchtelingen, en bij te dragen aan de strijd tegen xenofobie.  The Illegal vertelt het nodeloos wrede verhaal van een jonge Keita die zich in een nabije toekomst gedwongen ziet zijn fictieve vaderland Zantoroland om politieke redenen per boot te ontvluchten voor het even fictieve land Freedom State.  Als ‘illegaal’ moet hij daar onderduiken en wordt hij geconfronteerd met een onmenselijk anti-immigratiebeleid, populisme, xenofobie, en discriminatie. Zo krijgt de rechtschapen Keita niet alleen in Zantoroland maar ook in Freedom State te maken met een amalgaam van de ergste schendingen van mensenrechten die in onze moderne tijd gelinkt zijn aan de vluchtelingencrisis en dwingt Hill de lezer kritisch na te denken over hun eigen samenleving en over hun eigen rol in dat geheel. 

De grond van het probleem

De xenofobie die als reactie op de toestroming van vluchtelingen in het fictieve westerse land van Freedom State zegeviert, spiegelt dat van onze werkelijke samenleving. Maar The Illegal dwingt de lezer echter niet alleen om over dat alles kritisch na te denken, maar biedt ook een leidraad voor een nieuwe, positieve en inclusieve maatschappij. 

Een grondige analyse van de kleurrijke figuren waarmee Keita te maken krijgt in Freedom State, maakt duidelijk dat Hill de lezers oproept om niet langer en verkeerdelijk te geloven in het bestaan van zogenaamde culturele homogeniteit.  In The Illegal delven namelijk alle figuren die zich met één bepaalde cultuur identificeren op basis van geografische afkomst of raciale kenmerken uiteindelijk serieus het onderspit.  Alle figuren die zich kosmopolitisch opstellen, zich losmaken van een vermeende culturele identiteit, en op zoek gaan naar wat individuen met elkaar verbindt, trekken uiteindelijk aan het langste eind.

Hill bepleit hiermee om de identiteit niet langer op één vermeende cultuur te baseren. Een identiteit die geworteld is in een collectieve cultuur is vandaag de dag achterhaald. De toenemende globalisering maakt dat we steeds meer deel uitmaken van hybride samenlevingen die niet meer kunnen worden opgesplitst in aparte en homogene culturen. De grenzen van culturen vervagen immers, en gaan elkaar steeds meer overlappen. Vasthouden aan een culturele identiteit is bovendien gevaarlijk – want de samenhorigheid van een groep steunt op differentiatie en op het afwijzen van ‘anderen’ - en ligt daarmee aan de basis van radicalisering en fundamentalisme. 

We moeten dan ook erkennen dat wij allen kenmerken delen van verschillende overlappende culturen, dat we inherent kosmopolitisch zijn, en dat we ons ook zo moeten opstellen.  Het gaat erom onszelf los te koppelen van een vermeende cultuur (en de bijhorende kenmerken ervan) en ons te richten op wat ons vormt en drijft als individu in verbinding met andere individuen.

Opmerkelijk vooral is dat niet alleen westerlingen maar ook heel wat vluchtelingen in de roman zich schuldig maken aan identificatie met een vermeende collectieve identiteit en daarvan de negatieve gevolgen moeten dragen. Sociaal isolement, mislukte integratie, en radicalisering blijken volgens Hill dan ook niet enkel te wijten aan de westerling, maar ook aan de migrant zelf, die zich eveneens niet kan loskoppelen van zijn vermeende cultuur. 

Van dystopie naar utopie

Paradoxaal genoeg wordt hiermee gesteld dat individualisme tot meer solidariteit zal leiden.  Zodra wij gaan erkennen dat we onze identiteit niet langer aan een cultuur mogen verbinden gaan we onszelf en anderen immers nog enkel als individu beschouwen. Zodoende zal ook het vermeende verschil tussen ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ wegvallen, en zullen de oneindige overlappingen die ons tegelijkertijd verschillend maken en verbinden duidelijk worden.  Alleen dan, althans volgens Hill, kunnen we in het westen het geheel van xenofobie en gebrek aan solidariteit met vluchtelingen te boven komen.

Bibliografie

“About the Author.” Lawrence Hill, Visual Creative, www.lawrencehill.com/the-author. Accessed 17 Apr. 2017.

Amnesty International, Amnesty International Annual Report 2016/2017: Part 1 Foreword and Regional Overviews, 2017, pp. 11-55.

---. “People on the Move.” Amnesty International, www.amnesty.org/en/what-we-do/people-on-the-move/. Accessed 5 May 2017.

---. “The State of the World: A Global Pushback Against Human Rights.” Amnesty International, www.amnesty.org/en/latest/research/2017/02/amnesty-international-annual….  Accessed 9 May 2017.

---. “What We Do.” Amnesty International, https://www.amnesty.org/en/what-we-do/. Accessed 17 April 2017.

Ashenburg, Katherine. "Seeing Black." Toronto Life, vol. 43, no. 12, 2009, pp. 62-65, 68, 70.

Baccolini, Raffaella and Tom Moylan, editors. Dark Horizons: Science Fiction and the Dystopian Imagination. Routledge, 2003.

BBC. “Refugees at highest ever level, reaching 65m, says UN.” BBC World News, 20 June 2016, www.bbc.com/news/world-36573082. Accessed 24 May 2017.

Booker, M. Keith. The Dystopian Impulse in Modern Literature: Fiction as Social Criticism. Greenwood, 1994.

Bresnick, Adam. "The Paradox of Bildung: Balzac's Illusions Perdues." MLN, vol. 113, no.4, 1998, pp. 823-50.

Castrillo, Pablo, and Pablo Echart. "Towards a Narrative Definition of the American Political Thriller Film." Comunicación Y Sociedad, vol. 28, no. 4, 2015, pp. 109-23.

Damböck, Elisabeth. “Beyond Trauma: From Diaspora to Transmigration in South-Asian Canadian Literature.” Migration and Fiction: Narratives of Migration in Contemporary Canadian Literature, edited by Maria            Löschnigg and Martin Löschnigg, Winter, 2009, pp. 73-89. 

Davis, Avi. “2016: A look at Europe’s ongoing migrant crisis” France 24, 22 Dec. 2016, www.france24.com/en/20161222-2016-year-europe-ongoing-migrant-crisis. Accessed 24 May 2017.

Donawerth, Jane. “Genre Blending and the Critical Dystopia.” Dark Horizons: Science Fiction and the Dystopian Imagination, edited by Raffaella Baccolini and Tom Moylan, Routledge, 2003, pp. 29-44.

Goodwin, Matthew. “Migrants and the Dystopian State.” Alien Imaginations: Science Fiction and Tales of Transnationalism, edited by Ulrike Küchler et al, Bloomsbury Academic, 2015, pp. 129-139.

Gross, Konrad. “Grammar of Silence – Beyond Silence: The Road of Canadian Migrant Fiction from Multi-ethnicity via Multiculturalism to Transculturalism.” Migration and Fiction: Narratives of Migration in Contemporary Canadian Literature, edited by Maria Löschnigg and Martin Löschnigg, Winter, 2009, pp.45-58.

Hill, Lawrence. The Illegal: A Novel. W.W. Norton & Company, 2016.

Hollinshead, Keith. "Tourism, Hybridity, and Ambiguity: The Relevance of Bhabha's 'Third Space' Cultures." Journal of Leisure Research, vol. 30, no. 1, 1998, pp. 121-156.

Kalua, Fetson. “Homi Bhabha’s Third Space and African Heritage.” Journal of African Cultural Studies, vol. 21, no. 1, 2009, pp. 23-32.

King, Russell, et al. Writing across Worlds: Literature and Migration. Routledge, 2003.

Krampe, Christian J. “Lawrence Hill’s Factional Narratives.” The past Is Present: The African-Canadian Experience in Lawrence Hill's Fiction. Lang, 2012.

Löschnigg, Maria, and Martin Löschnigg, editors. Migration and Fiction: Narratives of Migration in Contemporary Canadian Literature. Winter, 2009.

Murphy, Patrick D. "Reducing the Dystopian Distance: Pseudo-Documentary Framing in Near-Future Fiction." Science Fiction Studies, vol. 17, no.1, 1990, pp. 25-40.

Nelson, Camilla. "You Can't Write a Social Novel After September 11." New Writing, vol. 5, no.1, 2008, pp. 50-64.

Nussbaum, Martha. "Exactly and Responsibly: A Defense of Ethical Criticism." Philosophy and Literature, vol. 22, no. 2, 1998, pp. 343-65.

Robb, Peter. "Ripped from the Headlines: Refugee Story Tells Timely Tale." Edmonton Journal [Edmonton, Alta.], 09 Sept. 2015, p. D.1.

United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR Global Trends: Forced Displacement 2015, 20 June 2016.

Varsam, Maria. “Concrete Dystopia: Slavery and Its Others.” Dark Horizons: Science Fiction and the Dystopian Imagination, edited by Raffaella Baccolini and Tom Moylan, Routledge, 2003, pp. 203-22.

White, Paul. “Geography, Literature and Migration.” Writing across Worlds: Literature and Migration, edited by Russell King et al, Routledge, 2003, pp. 1-16.

Williams, Raymond. “Realism and the Contemporary Novel.” The Long Revolution. Penguin, 1971, pp. 300-16.

Wolfe, Tom. "Stalking the Billion-footed Beast: A Literary Manifesto for the New Social Novel." Harper's Magazine, vol. 279, no.167, 1989, pp.45-56.

Yeager, D. M. "‘Art For Humanity’s Sake’: The Social Novel as a Mode of Moral Discourse." Journal of Religious Ethics, vol. 33, no. 3, 2005, pp. 445-85.

Universiteit of Hogeschool
Master of Western Literature
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Hilde Staels
Share this on: