‘I knew you in this dark’: Wilfred Owen’s Encounter with the Enemy

Nicolas De Keyser
Persbericht

De ontmoeting met de vijand

I am the enemy you killed, my friend.”

Met deze woorden eindigt het beroemde 'Strange Meeting' van de Engelse soldaat-poëet Wilfred Owen, een gedicht over een gesneuvelde strijder die geconfronteerd wordt door een vijand die hij voordien zelf doodde in de loopgraven. Literaire werken uit de Eerste Wereldoorlog stellen de gruwelijkheid van dat conflict vaak doeltreffend tentoon, wat hun aanhoudende populariteit tot op heden verklaart. Voor de meesten onder ons lijkt hun boodschap vandaag echter vanzelfsprekend: oorlog is verschrikkelijk, dat weet toch iedereen? Er bestaat toch amper iemand die oorlog toejuicht zonder zich bewust te zijn van de kost?

Alleen was dit niet altijd het geval.

Dulce et Decorum Est Pro Patria Mori

Doorheen de geschiedenis van de mensheid was het zelfs meestal zo dat dichters de beweegredenen voor oorlog aanmoedigden. Concepten zoals eergevoel, glorie en vaderland werden deels door poëzie in het leven geroepen, in stand gehouden en verspreid. Oorlogsdichters gebruikten bovendien verbloemende taal om het krijgsgebeuren te verfraaien. 17e-eeuwse poëten beschreven bijvoorbeeld zonder schroom soldaten nog steeds als hoffelijke ridders met schild, zwaard en harnas. Ook al zouden deze als kluchten uit de toon gevallen zijn in een wereld waar de reële vernietigende kracht van kanonnen reeds het slagveld teisterde.

Zulke 'heroïsche', 'ridderlijke' verzen, zoals ze worden genoemd, drukten een ideaal uit dat de realiteit van moderne oorlogsvoering ontkende. En dit om de werkelijkheid acceptabeler te maken voor de mannen die hun leven moesten riskeren. Sterven voor het vaderland (pro patria mori) werd met andere woorden dichterlijk gepromoot, in navolging van de spreuk van de Romeinse dichter Horatius, als iets aangenaam (dulce) en fatsoenlijk (decorum).

Deze tendens veranderde echter in het zog van de Groote Oorlog.

Oude leugens

Wilfred Owen, en schrijvers die zijn overtuiging deelden, ondermijnden de poëtische veronderstellingen over conflicten. In het bekende 'Dulce et Decorum Est' beschrijft de dichter een plotse gasaanval, een wrede tactiek tijdens de Eerste Wereldoorlog, en hoe een soldaat die te laat naar zijn gasmasker grijpt op een akelige manier omkomt. De laatste versregels van dat gedicht zijn aan de propagandamakers thuis gericht, die de 'old lie' verkondigen aan naïevelingen op zoek naar glorie. Zijn boodschap: als jullie zouden kunnen zien wat ik zie, zouden jullie niet beweren dat sterven op een slagveld 'aangenaam' of 'fatsoenlijk' is. Deze onwetendheid en onverschilligheid van het thuisfront vormen zodoende een belangrijke rode draad bij Owen.

De voornaamste vertegenwoordigers van de thuisblijvers waren voor hem strenge vaderfiguren en harteloze vrouwen. Terwijl God in de Bijbel aan Abraham opdraagt om Isaak aan hem te offeren, op het laatste moment ingrijpt en een ram in de plaats vraagt, kiest Owens Abraham niettemin om toch zijn zoon te doden, evenals "half the seed of Europe, one by one". In een ander gedicht bezwijkt een soldaat onder de druk van de verwachtingen van zijn ouders, wiens eer hij hoog moet houden, en van de doodsangsten die hij voelt in de loopgraven, waardoor hij zelfmoord pleegt. De geliefden van de frontstrijders dan, zoals in 'Disabled', overtuigen jonge mannen om in dienst te gaan, maar deinzen ongevoelig van hen terug wanneer ze verminkt terugkomen.

Kameraden

De nadruk die Owen legde op de scheiding tussen militairen en de onwetende burgers vaak verantwoordelijk voor hun lijden, bouwt enigszins voort op een oud poëtisch concept. Oorlogsdichters die heroïsche verzen schreven, gebruikten de sterke band die kan ontstaan tussen soldaten ook als motivatie om te (blijven) vechten. Voor Owen was dit niet anders. Door het sterven voor broeders als waardig te bestempelen, en mooier dan traditionele, burgerlijke schoonheid, spreekt hij zichzelf echter tegen. Hij valt ten prooi aan het soort stimulans dat hij elders ontkracht.

Daarnaast zou de poëet kunnen verweten worden dat hij vooral de schuld doorschuift naar anderen. De courante voorstelling van soldaten als Jezusfiguren in de literatuur van de Eerste Wereldoorlog onderschrijft dit buitensporige (zelf)medelijden waarvan men schrijvers kan betichten (wat onder andere de befaamde W. B. Yeats deed). Desondanks het feit dat er een grote culturele verwachting was om ten strijde te trekken, ging het tenslotte dikwijls om een vrijwillige keuze. Owen keerde bijvoorbeeld vanwege zijn manschappen terug na een ziekenhuisverblijf. Zonder militaire bereidwilligheid zou de oorlog niet gevochten kunnen zijn.

Kruisiging

Het genie van Owen bevindt zich echter precies in de uitbreiding van oude ideeën: kameraden zijn ook diegenen in de tegenoverliggende loopgraven. Ook zij zijn lijdende Jezusfiguren. Maar niet alleen het medelijden van de dichter verruimt: er is evenzeer een erkenning van schuld. In 'Strange Meeting' ontmoet de ik-figuur, een moordenaar, zijn slachtoffer in de hel. Het spookachtige kadaver vertoont gelijkenissen met Christus, wat de bezoeker die zijn borst doorboorde, zoals de Romeinse soldaat in de Bijbel, onomwonden moreel verwerpelijk maakt. Zijn slachtoffer doet evenzo boete in de onderwereld, ongetwijfeld verantwoordelijk voor vroegere soortgelijke moorden.

De twee figuren in het gedicht zijn dubbelgangers, want alle strijders ondergaan hetzelfde lot, en plegen dezelfde misdrijven. De dode vijand, bijgevolg ook een dichter, beschrijft het verbloemende poëtische werk dat hij zou hebben gedaan, mocht hij niet tot inzicht zijn gekomen. Over sommige daden kan men niet verbloemend schrijven, meent hij: iemand koelbloedig ombrengen die jouw verwachtingen en dromen deelt, kan niet als heldhaftigheid worden goedgepraat.

Wat Owen zo innovatief maakt is dus de erkenning van de Andere, het slachtoffer, het eigen kwaad. Dit besef kon in latere oorlogspoëzie niet meer worden weggedacht en beëindigde de ridderlijke fase van het genre. Tijdens de Groote Oorlog zelf was deze nieuwe soort gedichten echter nog in de minderheid. Hun achteraf gezien grotere invloed drong pas erna door.

Vreemd genoeg worden schoolvoorbeelden van de toenmalig geliefdere strekking soms nog opgehaald. Het feit dat het populaire 'In Flanders Fields' het weinig vredelievende "Take up our quarrel with the foe" bevat, wordt bijvoorbeeld over het hoofd gezien.

In een wereld die vaak onzekerder lijkt te worden, blijft het belangrijk dat pijnlijkere werken en hun ernstige waarschuwingen niet in vergetelheid raken. Zo kunnen conflicten zoals de Groote Oorlog, waarin ook Wilfred Owen vroegtijdig het leven liet, in de toekomst misschien overtuigender afgewend worden.

Bibliografie

Asquith, Herbert Henry. “The Volunteer.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 166. Print.

Bäckman, Sven. Tradition Transformed: Studies in the Poetry of Wilfred Owen. C W K Gleerup: Lund, 1979. Print.

Bergonzi, Bernard. Heroes’ Twilight: A Study of the Literature of the Great War. London: Constable, 1965. Print.

“Be whistling in the dark.” Def.1. Ldoceonline.com. Longman Dictionary of Contemporary English Online. Web. 24 May. 2017.

Brooke, Rupert. “The Soldier.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 169. Print.

Caesar, Adrian. Taking it like a Man: Suffering, Sexuality and the War Poets. Manchester: Manchester UP, 1993. Print.

Campbell, James. “Combat Gnosticism: The Ideology of First World War Poetry Criticism.” New Literary History Winter (1999): 203-215. Print.

Campbell, Matthew. “Poetry and War.” A Companion to Twentieth-Century Poetry. Ed. Neil Roberts. Oxford: Black Publishing Ltd., 64-75. 2003. Print.

Das, Santanu, ed. Race, Empire and First World War Writing. Cambridge: Cambridge UP, 2011. Print

Douglas, Keith. “Vergissmeinnicht.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 299. Print.

Eberhart, Richard, and Selden Rodman, eds. War and the Poet: An Anthology of Poetry Expressing Man's Attitudes to War from Ancient Times to the Present. Westport, CT: Greenwood Press, 1974.

Evans, Robert C. Perspectives on World War I Poetry. Bloomsbury Academic: London, 2014. Print.

“England expects that every man will do his duty” Naval Marine Archive, 31 Mar. 2012. Web. 24 May. 2017.

Fenton, James. The Strength of Poetry. Oxford: Oxford UP, 2003. Print.

Ferguson, John, ed. War and the Creative Arts: An Anthology. London: The Macmillan Press Ltd., 1972. Print.

Fussell, Paul. The Great War and Modern Memory. Oxford: Oxford UP, 1975 Print.

Giddings, Robert. Echoes of War: Portraits of War from the Fall of Troy to the Gulf War. London: Bloomsbury Publishing Ltd., 1992. Print

Goldensohn, Lorrie. Dismantling Glory: Twentieth-Century Soldier Poetry. New York: Columbia UP, 2003. Print.

Hardy, Thomas. “Drummer Hodge.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 154. Print.

Hardy, Thomas. “The Man He Killed.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 155. Print.

“Heraclitus of Ephesus” Classic Persuasion. Web. 24 May. 2017.

Hibberd, Dominic. Owen the Poet. London: The Macmillian Press, 1989. Print.

Hipp, Daniel W. The Poetry of Shell Shock: Wartime Trauma and Healing in Wilfred Owen, Ivor Gurney and Siegfried Sassoon. Jefferson: McFardland & Company, Inc., 2005. Print.

Kerr, Douglas. Wilfred Owen’s Voices: Language and Community. Oxford: Oxford UP, 1993. Print.

Levinas, Emmanuel. Ethics and Infinity: Conversations with Philippe Nemo. Duquesne: Duquesne UP, 1995. Print.

Levinas, Emmanuel. Totality and Infinity: An Essay on Exteriority. Pittsburgh: Duquesne UP, 1969 Print.

Longley, Edna. “The Great War, History, and the English Lyric.“ The Cambridge Companion

to the Literature of the First World War. Ed. Vincent Sherry. Cambridge: Cambridge UP, 57-84. 2005. Print.

Marcus, Laura B. “Swann's Way” The Modernism Lab. Yale University. Web. 24 May. 2017.

McLoughlin, Kate. Authoring War. Cambridge: Cambridge UP, 2012. Print.

Meyer, Jessica. Men of War: Masculinity and the First World War in Britain. London: Palgrave MacMillan, 2009. Print.

Owen, Wilfred. The Complete Poems and Fragments. Ed. Jon Stallworthy. London: Random House UK, 2013. Print.

Pyszczynski, Tom, et al. "Whistling in the dark: Exaggerated consensus estimates in response to incidental reminders of mortality." Psychological Science. 7 (1996): 332–336. Pint.

Reed, John R. “The Victorians and War.” The Cambridge Companion to War Writing. Ed. Kate Mcloughin. Cambridge: Cambridge UP, 197-211. 2009. Print.

Roy, Pinaki. The Scarlet Critique: A Critical Anthology of War Poetry. New Delhi: Sarup Book Publishers Pvt. Ltd., 2010. Print.

Romm, Cari. “A Prehistoric Mass Grave Suggests Hunter-Gatherers Weren't So Peaceful” The Atlantic. Atlantic Monthly Group, 20 Jan. 2016. Web. 24 May. 2017.

Rowland, Antony. Poetry as Testimony: Witnessing and Memory in Twentieth-Century Poems. New York: Routledge, 2014. Print.

Sassoon, Siegfried. “On Passing The New Mening Gate” Poemhunter.com. Web. 24 May. 2017.

Scannell, Vernon. “The Great War.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 245. Print.

Sherry, Vincent, ed. The Cambridge Companion to the Literature of the First World War. Cambridge: Cambridge UP, 2005. Print

Silkin, John. Out of Battle: The Poetry of the Great War. London: Macmillan, 1998. Print.

Johnston, John H. English Poetry of the First World War: A Study in the Evolution of Lyric and Narrative Form. Princeton: Princeton UP, 1964. Print

Stallworthy, Jon. Survivors' Songs: from Maldon to the Somme. Cambridge: Cambridge UP, 2008. Print.

---, ed. The New Oxford Book of War Poetry. Oxford: Oxford UP, 2014. Print

Tennyson, Alred. “Charge of the Light Brigade.” The New Oxford Book of War Poetry. Ed. Jon Stallworthy. Oxford: Oxford UP, 2014. 119. Print.

The Bible. Authorized King James Version, Oxford UP, 2008.

Turner, Michael R., ed. Favorite Parlour Poetry: An Annotated Anthology. North Chelmsford: Courier Corportation, 1992. Print. 154-159

van Wyck Smith, Malvern. Drummer Hodge: The Poetry of the Anglo-Boer War. Oxford: Oxford UP, 1978. Print.

Welland, Dennis. Wilfred Owen: A Critical Study. London: Chatto & Windus, 1978. Print.

White, Gertrude M. Wilfred Owen. New York: Twayne Publishers Inc., 1969. Print.

Winn, James Anderson. Poetry of War. Cambridge: Cambridge UP, 2008. Print.

Woods, Gregory. Articulate Flesh: Male Homo-Eroticism and Modern Poetry. London: Yale UP, 1987. Print.

Universiteit of Hogeschool
Multilingual Master in Linguistics and Literary Studies: English-German
Publicatiejaar
2017
Promotor(en)
Professor dr. Christophe Collard
Kernwoorden
Share this on: