Inclusief competent: exploratief onderzoek naar de competenties van leraren voor een inclusieve praktijk in het secundair onderwijs.

Dorien Van Weyenberg
Persbericht

Inclusief de leraar

Inclusief de leraar

Met de komst van het M-decreet is inclusief onderwijs in Vlaanderen actueel. Het onderwijs staat hierdoor voor de uitdaging om kwaliteitsvol onderwijs te bieden aan alle leerlingen, ook aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Het M-decreet wil elk kind, ongeacht zijn beperking, een plaats bieden in het reguliere onderwijs. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor leraren; zij staan in voor het al dan niet slagen van inclusief onderwijs. Maar bezitten zij de nodige competenties om dit te verwezenlijken?

Het M-decreet in een notendop

In maart 2014 werd het decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, kortweg het M-decreet, goedgekeurd door het Vlaamse Parlement. Dit decreet houdt in dat leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, mits redelijke aanpassingen, het gemeenschappelijk curriculum kunnen volgen.

De term specifieke onderwijsbehoeften verwijst naar wat een bepaalde leerling nodig heeft om volwaardig te kunnen deelnemen aan het onderwijs. Redelijke aanpassingen kunnen omschreven worden als noodzakelijke aanpassingen om een leerling met specifieke onderwijsbehoeften de lessen te laten volgen en te laten participeren in een gewone school. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het mondeling afleggen van een examen in plaats van schriftelijk.

Daarnaast is het ook de taak van scholen om een zorgcontinuüm uit te bouwen. Dit betekent dat de gewone school samen met het CLB en de ouders enkele stappen doorlopen om de gepaste zorg voor leerlingen te vinden.

Competenties voor een inclusieve praktijk

Doordat er steeds meer kinderen met diverse noden in het regulier onderwijs terechtkomen, wordt er van leraren verwacht al deze leerlingen te ondersteunen. Dit kan een veeleisende en ingewikkelde opdracht zijn, die uitdagingen stelt aan de professionaliteit van leraren en schoolteams. Leraren voelen zich vaak niet competent en onvoldoende voorbereid om les te geven aan deze leerlingen. Toch blijkt uit onderzoek dat zij al beschikken over de nodige competenties om inclusief onderwijs te realiseren.

In mijn onderzoek, waar de focus ligt op leraren uit het secundair onderwijs, wordt aan de hand van een kwalitatief interview nagegaan hoe zij de ‘Basiscompetenties voor Inclusie’ toepassen in de praktijk. Dit zijn geen nieuwe competenties, maar een andere invulling van de al bestaande basiscompetenties, die bij het beroepsprofiel van de leraar secundair onderwijs horen.

De ‘Basiscompetenties voor Inclusie’ kunnen onderverdeeld worden in vijf clusters. De eerste cluster is zorgen voor het welbevinden van alle leerlingen. Deze verwijst naar de leraar als rolmodel in het omgaan met diversiteit en zijn of haar rol in het bevorderen van de sociale participatie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Dit kan door zelf het goede voorbeeld te geven of door tussen te komen bij onaanvaardbaar gedrag tegenover een leerling met een beperking.

De tweede cluster benadrukt het belang van differentiatie. Dit betekent dat de leraar oog heeft voor verschillen tussen leerlingen, denkt vanuit de onderwijsbehoefte van de leerling en hierop inspeelt. Ook het gebruik van verschillende werkvormen kan hieraan gelinkt worden. Een voorbeeld hiervan is coöperatief leren waarbij leerlingen samenwerken en zo het leren van zichzelf en van anderen maximaliseren.

Dieper overleg met ouders vormt de derde cluster. Deze cluster gaat over wederzijds respect en vertrouwen tussen de ouders en de leraar. Samen kunnen ze zorgen voor een volwaardige participatie van de leerling met specifieke onderwijsbehoeften binnen de klas. Niet enkel overleg met ouders is belangrijk, maar ook het betrekken van leerlingen is van belang. Dit  bevordert hun welbevinden en motivatie. Een voorbeeld is de leerling mee beslissingen laten nemen.

In cluster vier ligt de nadruk op samenwerking met externen (bvb. GON-begeleiding, CLB) en collega’s. Het uitwisselen van ervaringen, feedback en zelfreflectie zijn belangrijke aspecten. Daarnaast moet de leraar bereid zijn om ondersteund te worden en externen te verwelkomen in de klas.

Tot slot bevat cluster vijf een aantal attitudes: leergierigheid, kritische ingesteldheid, flexibiliteit en verantwoordelijkheidsgevoel. Deze zijn belangrijk om de eigen competenties te verbreden en verdiepen om zo een inclusieve setting tot stand te brengen.

Uitdagingen voor leraren én voor de overheid

Uit de praktijk blijkt dat leraren uit het secundair onderwijs de ‘Basiscompetenties voor Inclusie’ trachten toe te passen, maar dient er meer ingezet te worden op enkele elementen die aan de basis liggen van kwaliteitsvol onderwijs voor iedereen. Zo is een nauwere samenwerking met ouders en externen, maar ook met collega’s van belang. Hiervoor dient de leraar verder te reiken dan zijn of haar eigen vak zodat er sprake is van gedeelde verantwoordelijkheid.

Daarnaast dienen leraren meer en efficiënter te differentiëren om tegemoet te komen aan de leerbehoeften van alle leerlingen. Eveneens moet er nagedacht worden over een evaluatiebeleid in functie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften en moeten leraren zich er bewust van zijn dat ze een belangrijke rol hebben in het realiseren van een volwaardige participatie van alle leerlingen.

Verder is het cruciaal om te zorgen dat leraren positieve attitudes ontwikkelen over inclusief onderwijs. Positieve attitudes beïnvloeden de kennis en vaardigheden om dit te realiseren. Leraren handelen namelijk naargelang hun percepties over onderwijs.

Ten slotte dient de overheid meer in te zetten op de professionele ontwikkeling van leraren en is het vereist om meer middelen vrij te maken met betrekking tot inclusief onderwijs.

Enkel zo kunnen we dit realiteit maken: “One day we just talk about education” (Mitchell, 2015).

Bibliografie

Aelterman, A., Meysman, H., Troch, F., Vanlaer, O. & Verkens, A. (2008). Een nieuw profiel voor de leraar secundair onderwijs. Hoe worden leraren daartoe gevormd? Geraadpleegd via https://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/

Ainscow, M. & Miles, S. (2008). Making Education for All inclusive: where next? Prospects, 38, 15-34. doi:10.1007/s11125-008-9055-0

Angelides, P., Stylianou, T. & Gibbs, P. (2006). Preparing teachers for inclusive education in Cyprus. Teaching and Teacher Education, 22, 513–522. doi:10.1016/j.tate.2005.11.013

Avramidis, E. & Norwich, B. (2002). Teachers' attitudes towards integration/ inclusion: a review of the literature. European Journal of Special Needs Education, 17(2), 129-147. doi:10.1080/08856250210129056

Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., de Goede, M., Peters, V. & van der Velden, T. (2013). Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Bekkers, V., Noordegraaf, M., Waslander, S., & De Wit, B. (2011). Passend Onderwijs – passend beleid? Drie visies op beleidsvorming rondom Passend Onderwijs. Den Haag: ECPO.

Booth, T. (2005). Keeping the Future Alive: putting inclusive values into action. FORUM, 47(2), 151–158. doi:http://dx.doi.org/10.2304/forum.2005.47.2.4

Bossaert, G., Colpin, H., Pijl, S. J. & Petry, K. (2013). Truly included? A literature study focusing on the social dimension of inclusion in education. International Journal of Inclusive Education, 17, 60-79. doi:10.1080/13603116.2011.580464

Bossaert, G., de Boer, A., Frostad, P., Pijl, S. J. & Petry, K. (2015). Social participation of students with special educational needs in different educational systems. Irish Educational Studies, 34, 43-54. doi:10.1080/03323315.2015.1010703

Braun, V. & Clarke, V. (2013). Successful Qualitative Research: A Practical Guide

for Beginners. Londen: SAGE.

Broer, S. M., Doyle, M. B. & Giangreco, M. F. (2005). Perspectives of students with intellectual disabilities about their experiences with paraprofessional support. Execptional Children, 71(4), 415-430.

Brown, B. B. & Klute, C. (2003). Friendships, Cliques, and Crowds. In G. R. Adams & M. D. Berzonsky (Eds.), Blackwell Handbook of Adolescence (pp. 330–348). Malden, MA: Blackwell.

Can, D. D. & Ginsburg-Block, M. (2013). Peer Tutoring School-Age Children. In J. Hattie & E. M. Anderman (Eds.), International Guide to Student Achievement (pp. 375-378). New York, NY: Routledge.

Chiner, E. & Cardona, M. C. (2012). Inclusive education in Spain: how do skills, resources, and supports affect regular education teachers’ perceptions of inclusion? International Journal of Inclusive Education, 17, 526-541. doi:10.1080/13603116.2012.689864

Danforth, S. (Ed.). (2014). Becoming A Great Inclusive Educator. New York, NY: Peter Lang Publishing.

de Boer, A., Pijl, S. J. & Minnaert, A. (2011). Regular primary schoolteachers’ attitudes towards inclusive education: a review of the literature. International Journal of Inclusive Education, 15(3), 331-353. doi:10.1080/13603110903030089

De Schauwer, E., Vandekinderen, C. & Van de Putte, I. (2011). Voorbij de vraagtekens?! Perspectieven van leraren op inclusief onderwijs. Antwerpen- Appeldoorn: Garant.

De Schauwer, E., Van Hove, G., Mortier, K. & Loots, G. (2009). “I need help on Mondays. The other days I”m ok.’ Perspectives of disabled children on inclusive education. Children & Society, 23(2), 99–111. doi: 10.1111/j.1099-0860.2008.00159.x 

De Vroey, A. (2009). Inclusieve praktijk in de middelbare school. Een internationaal perspectief aan de hand van een literatuurstudie. Onderzoeksrapport PWO Inclusief de middelbare school, deel 1. Heverlee, KHLeuven.

Eagly, A. H. & Chaiken, S. (1993). The Psychology of Attitudes. Orlando, US: Harcourt Brace College Publishers.

Eldar, E., Talmor, R. & Wolf-Zukerman, T. (2010). Successes and difficulties in the individual inclusion of children with Autism Spectrum Disorder (ASD) in the eyes of their coordinators. International Journal of Inclusive Education, 14(1), 97-114. doi:10.1080/13603110802504150

European Agency for Development in Special Needs Education. (2004). Inclusive Education and Classroom Practice in Secondary Education: Literature Review. Geraadpleegd via https://www.european-agency.org/sites/default/files/inclusive- education-and-effective-classroom-practice_IECP-secondary-Literature- Review.pdf

European Agency for Development in Special Needs Education. (2012). Lerarenopleiding en inclusie. Profiel van inclusieve leraren. Geraadpleegd via https://www.european-agency.org

Florian, L. (2009). Towards Inclusive Pedagogy. In P. Hick, R. Kershner & P. Farrell (Eds.), Psychology for Inclusive Education: New Directions in Theory and Practice (pp. 38–51). London: Routledge/Falmer.

Florian, L. & Black-Hawkins, K. (2011). Exploring inclusive pedagogy. British Educational Research Journal, 37, 813–28. doi:10.1080/01411926.2010.501096

Florian, L. & Linklater, H. (2010). Preparing teachers for inclusive education: using inclusive pedagogy to enhance teaching and learning for all. Cambridge Journal of Education, 40(4), 369-386. doi:10.1080/0305764X.2010.526588

Gall, M. D., Borg, W., R. & Gall, J. P. (1996). Educational Research: An Introduction (6de druk). New York: Longman Publishers.

Howitt, D. (2011a). Qualitative Interviewing. In G. Van Hove & L. Claeys (red.),

Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 77-108). Pearson Education: Harlow.

Howitt, D. (2011b). Thematic analysis. In G. Van Hove & L. Claeys (red.),

Qualitative research and educational sciences: A reader about useful strategies and tools (pp. 179-202). Pearson Education: Harlow.

Idol, L. (2006). Toward Inclusion of Special Education Students in General Education. Remedial and Special Education, 27(2), 77-94.

Johnson, D. W. & Johnson, R. T. (2013). Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning Environments. In J. Hattie & E. M. Anderman (Eds.), International Guide to Student Achievement (pp. 372-374). New York, NY: Routledge.

Jordan, A., Schwartz, E. & McGhie-Richmond, D. (2009). Preparing teachers for inclusive classrooms. Teaching and Teacher Education, 25(4), 535–542. doi:10.1016/j.tate.2009.02.010

Katz, J. (2013). The Three Block Model of Universal Design for Learning (UDL): Engaging students in inclusive education. Canadian Journal of Education, 36(1), 153-194.

Katz, J. & Porath, M. (2011). Teaching to diversity: Creating compassionate learning communities for diverse elementary school communities. International Journal of Special Education, 26(2), 1-13.

Koster, M., Nakken, H., Pijl, S. J. & van Houten, E. (2009). Being part of the peer group: a literature study focusing on the social dimension of inclusion in education. International Journal of Inclusive Education, 13(2), 117-140. doi:10.1080/13603110701284680

Koutrouba, K., Vamvakari, M. & Theodoropoulos, H. (2008). SEN students' inclusion in Greece: Factors influencing Greek teachers' stance. European Journal of Special Needs Education, 23(4), 413-421. doi:10.1080/08856250802387422 

Kunter, M., Baumert, J. & Köller, O. (2007). Effective classroom management and the development of subject-related interest. Learning and Instruction, 17(5), 494–509. doi: 10.1016/j.learninstruc.2007.09.002

Kurniawati, F., de Boer, A., Minnaert, A. E. M. G. & Mangunsong, F. (2014). Characteristics of primary teacher training programmes on inclusion: a literature focus. Educational Research, 56, 310-326. doi: 10.1080/00131881.2014.934555

Leatherman, J. & Niemeyer, J. (2005). Teachers’ Attitudes Toward Inclusion: Factors Influencing Classroom Practice. Journal of Early Childhood Teacher Education, 26, 23–36. doi: 10.1080/109010205909189792

Lindsay, S., Proulx, M., Scott, H. & Thomson, N. (2014). Exploring teachers' strategies for including children with autism spectrum disorder in mainstream classrooms. International Journal of Inclusive Education, 18(2), 101-122. doi:10.1080/13603116.2012.758320

Lodewijks, J. G. L. C. (1993). De kick van het kunnen: over arrangement en engagement bij het leren [Inaugurele rede Nijmegen en Tilburg]. Tilburg: MesoConsult.

Merchie, E., Tuytens, M., Devos, G. & Vanderlinde, R. (2016). Hoe kan je de impact van professionalisering voor leraren in kaart brengen? Brussel: Departement Onderwijs en Vorming.

Meirsschaut, M., Monsecour, F. & Wilssens, M. (15 december 2013). Klaar voor redelijke aanpassingen. Een leidraad. Geraadpleegd via http://buozrl.weebly.com/uploads/2/4/0/1/24012203/klaar_voor_redelijke_… singen_een_leidraad.pdf

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs. (2007). Van handelingsplanning tot handelingsplan in het buitengewoon onderwijs. Geraadpleegd via http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/buitengewoon- onderwijs/handelingsplan/webinfo_handplan_2007_09.pdf 

Mitchell, D. (2015). An Evidence-Based Approach for Enhancing Learning: 10 Key Strategies [Powerpoint Slides]. Geraadpleegd via http://minerva.ugent.be Mitchell, D. (2015). Inclusive education is a multi-faceted concept [Powerpoint Slides]. Geraadpleegd via http://minerva.ugent.be

Mortelmans, M. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven: Acco.

Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (4de druk). Leuven: Acco.

Mortier, K. (2011). Het creëren van ondersteuning voor kinderen met een beperking in klassen van het reguliere onderwijs: van een expertmodel naar een partnerschapsmodel. Orthopedagogische Reeks Gent, 36, 1-48.

Mortier, K., Hunt, P., Desimpel, L. & Van Hove, G. (2012). Participatie van kinderen met een beperking en hun ouders in de realisatie van inclusief onderwijs. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 51, 319-330.

Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3de druk). Thousand Oaks/ London/ New Delhi: Sage.

Panerai, S., Zingale, M., Trubia, G., Finocchiaro, M., Zuccarello, R., Ferri, R. & Elia, M. (2009). Special Education Versus Inclusive Education: The Role of the TEACCH Program. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39(6), 874-882. doi:10.1007/s10803-009-0696-5

Pijl, S. J. (2010). Preparing teachers for inclusive education: Some reflections from the Netherlands. Journal of Research in Special Educational Needs, 10, 197– 201. doi:10.1111/j.1471-3802.2010.01165.x

Prodia. (22 januari 2015). Algemeen Diagnostisch Protocol. Geraadpleegd via http://www.prodiagnostiek.be/sites/default/files/ADP%20versie%202016.pdf

Rieser, R. (2008). Implementing inclusive education, a commonwealth guide to implementing article 24 of the UN convention on the rights of people with a disability. London: Commonwealth Secretariat. 

Rubin, K. H., Bukowski, W. M. & Parker, J. G. (2006). Peer Interactions, Relationships and Groups. In N. Eisenberg (Ed.), Social, Emotional and Personal Development. Hoboken, NJ: Wiley.

Sierens, S. (2007). Leren voor diversiteit - Leren in diversiteit. Burgerschapsvorming en gelijke leerkansen in een pluriforme samenleving. Een referentiekader. Universiteit Gent: Steunpunt Diversiteit & Leren.

Slee, R. (2011). The irregular school: Exclusion, schooling, and inclusive education. Oxon, UK: Routledge.

Smaling, A. (2009). Generaliseerbaarheid in kwalitatief onderzoek. KWALON, 14(3), 5-12.

Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs [SIHO]. (2012). UDL. Geraadpleegd via http://siho.pxl.be/udl

Steunpunt Recht en Onderwijs (2009). Advies over de specifieke bepalingen met betrekking tot onderwijs in het VN-verdrag van 13 december 2006 inzake de rechten van personen met een handicap. Geraadpleegd via http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/VN/…- verdrag-advies.pdf

Symes, W. & Humphrey, N. (2011). The Deployment, Training and Teacher Relationships of Teaching Assistants Supporting Pupils with Autistic Spectrum Disorders (ASD) in Mainstream Secondary Schools. British Journal of Special Education, 38, 57–64. doi:10.1111/j.1467- 8578.2011.00499.x

Van Acker, L. (31 augustus 2013). Project competentieontwikkeling in het kader van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Zorg voor alle leerlingen door zorg voor elke leraar. Met verbindende competentieontwikkeling naar een meer inclusieve school. Geraadpleegd via http://www.lucvanacker.net/

Van Acker, S., Van Buynder, G. & Van de Putte, I. (2007). Blijvend werken aan een andere zienswijze rond heterogeniteit en inclusie. Kwalitatief onderzoek naar de competenties van leraren lager onderwijs binnen inclusief onderwijs (Ongepubliceerd onderzoek).

Van de Putte, I., David, R., Vandevelde, S., De Wilde, J. & Van den Abbeele, G. (2009). Zoektocht naar een begeleidingsmanier ter ondersteuning van leraren in klassen met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Impuls, 40, 27-37.

Valcke, M. (2007). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Academia Press: Gent.

Van Avermaet, P. & Sierens, S. (2010). Diversiteit is de norm: er mee leren omgaan de uitdaging: een referentiekader voor omgaan met diversiteit in onderwijs. In Handboek beleidvoerend vermogen. Geraadpleegd via http://lib.ugent.be/nl/catalog/pug01:4262758?i=0&q=diversiteit+is+de+no…

van Tartwijk, J. & Hammerness, K. (2011). The neglected role of classroom management in teacher education. Teaching Education, 22(2), 109-112. doi:10.1080/10476210.2011.567836

Varcoe, L. & Boyle, C. (2014). Pre-service primary teachers’ attitudes towards inclusive education. Educational Psychology, 34(3), 323–337. doi:10.1080/01443410.2013.785061

Vlaamse Overheid. (2013). Denken, handelen en professionele ontwikkeling van Vlaamse leraren en schoolleiders. Eerste resultaten van de Teaching And Learning International Survey (T ALIS). Geraadpleegd via http://www.ond.vlaanderen.be/obpwo/links/talis/T ALIS_2013_Vlaams_Rapport _Webversie.pdf

Vlaams Parlement. (21 november 2013). Ontwerp van decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Geraadpleegd via http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2013-2014/g2290-1.pdf 

Vlaamse Regering. (4 juni 2013). Masterplan hervorming S.O. Geraadpleegd via https://www.vlaamsparlement.be/bestanden/Documenten/Masterplan- Hervorming-SO.pdf

Waitoller, F. R. & Artiles, A. J. (2013). A Decade of Professional Development Research for Inclusive Education: A Critical Review and Notes for a Research Program. Review of Educational Research, 83(3), 319-356. doi:10.3102/0034654313483905

Zulfija, M., Indira, O. & Elmira, U. (2013). The Professional Competence of Teachers in Inclusive Education. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 89, 549–554. doi:10.1016/j.sbspro.2013.08.892 

Universiteit of Hogeschool
Master of Science in de Pedagogische Wetenschappen, afstudeerrichting Pedagogiek en onderwijskunde
Publicatiejaar
2016
Promotor(en)
Dr. Elisabeth De Schauwer
Kernwoorden
Share this on: