Relatie ruimtelijke planning & milieueffectrapportering bij de havenontwikkeling in Antwerpen & Genova.
Relatie ruimtelijke planning & milieueffectrapportering bij de havenontwikkeling in Antwerpen & Genova.
Genua-Antwerpen: op weg naar een kruisbestuiving?
Het is zondagochtend in Multedo (Genua, Italië). Je zou de hele dag in bed kunnen blijven liggen als je wil, maar de geur van foccacia en het geluid van de zee lokken je naar buiten. Je zoekt snel wat kleren bij mekaar, steekt je schoenen aan, bevestigt vlug de halsband rond de nek van je hond (deze stond uiteraard al ongeduldig te wachten), en slaat de deur open... Geen idyllisch beeld van de Ligurische kust spijtig genoeg, maar twee gigantische olietanks en verschillende loodsen en trucks.
Uit onderzoek is gebleken dat zowel in Antwerpen als in Genua de meerderheid van de havenactiviteiten op een bepaald moment verhuisde uit het oude havengebied. In en nabij de oude haven kwamen hierdoor uitgestrekte, verlaten gebieden vrij die smeekten om een invulling. Daarnaast bleek ook dat de constructie van nieuwe haveninfrastructuren voor de omgeving van beide steden een grote impact had. Omliggende dorpskernen, zoals Multedo in Genua en Berendrecht in Antwerpen, verloren hun relatie met het water en komen in conflict met de havenactiviteit.
De vergelijking van beide havensteden brengt nu aan het licht dat, terwijl men in Genua nog achterop hinkt en de havenactiviteit nog steeds de leefbaarheid van de omgeving aantast, men in Antwerpen op goede weg is. Zo ‘goed op weg’ zelfs, dat men Antwerpen als inspiratiebron zou kunnen gebruiken voor een toekomstige ontwikkeling in andere Europese havensteden.
Landmark als symbool van stadsvernieuwing
In beide steden verhuisde de havenactiviteit omwille van plaatsgebrek, maar ook omwille van milieuafwegingen, uit het oude havengebied. Daarnaast werd in beide steden, na het verdwijnen van de havenfunctie, een stedelijke omgeving gecreëerd. De manier waarop, met een mix van verschillende functies, is zeer vergelijkbaar tussen beide. Zo bieden zowel de Porto Antico (Genua) als het Eilandje (Antwerpen) plaats aan musea, restaurants en een jachthaven en hebben ze beide een nieuwe landmark die symbool staat voor de stadsvernieuwing. In Genua is dat de Grande Bigo terwijl dit voor het Eilandje het MAS (Museum Aan de Stroom) is. Het opladen van de gebieden met verschillende functies en de herinrichting van de publieke ruimte, zorgden ervoor dat ze terug deel gingen uitmaken van de binnenstad.
Oude haven als scharnierpunt vs. verzwakkende barrières
Terwijl in Antwerpen het Eilandje het belangrijkste scharnierpunt is tussen de haven en de binnenstad, blijkt dat in Genua vooral wordt gefocust op de as langsheen de havenboog. Een aantal barrières (zowel architecturale, infrastructurele als publieke ruimte als barrière), die vandaag in Genua nog steeds bestaan, verzwakken bovendien de relatie tussen het historisch centrum en de Porto Antico.
Multedo en Berendrecht: groene bufferzone
Door de haven uit de stad te bannen en de havenactiviteit te verschuiven is uiteraard ook het milieuprobleem verschoven. De haven komt nu in conflict met omliggende dorpen. In Antwerpen creëerde men een bufferzone van zodra de havengebieden werden geconstrueerd. Terwijl deze in het begin louter zandvlaktes waren, zijn deze vandaag een meerwaarde voor het dorp en omgeving. Een meerwaarde niet alleen op ecologisch vlak, maar ook een aantrekkelijke, recreatieve plek voor dorpsbewoners en havenbezoekers. Voor Multedo voorziet men twee mogelijke toekomstscenario’s: ofwel verplaatst men de havenactiviteit en voorziet men nieuwe verbindingen tussen haven en dorp, ofwel wordt deze behouden (doch ingeperkt) en wordt er een groene bufferzone gecreëerd tussen haven en dorp.
De haven als meerwaarde vs. aantasting leefbaarheid
Alhoewel Berendrecht en Multedo beide aan het water liggen, wordt er nauwelijks gebruik van gemaakt. Het water behoort vandaag de dag bijna volledig tot de wereld van de haven. In de toekomst wil men in Berendrecht het kanaal echter gebruiken voor personenvervoer waardoor er terug een relatie zou ontstaan tussen dorp en haven. Hierbij zou zich een aanmeerplaats aan het dorp bevinden die gekoppeld zou worden aan het fietsnetwerk.
In Multedo daarentegen is er louter sprake van een groene bufferzone tussen dorp en haven. Men ziet er niet onmiddellijk mogelijkheden om de meerwaarde van de aanwezigheid van de haven voor het dorp uit te buiten. Daarnaast zijn er, net als in de Porto Antico, enkele barrières die de relatie tussen het dorp en het water verzwakken en komt de leefbaarheid van het dorp sterk in gedrang door de hinder van de havenactiviteit.
Antwerpen als bron van inspiratie
Beide oude havens hadden in het verleden dus te maken met een aantal barrières tussen haven en stad. Terwijl door de stadsvernieuwing in Antwerpen het Eilandje terug volop deel begint uit te maken van de binnenstad, hinkt Genua nog achterop. De focus ligt vooral op de link tussen culturele activiteiten langs het water, maar de relatie tussen binnenstad en haven blijft op de achtergrond. De manier waarop in Antwerpen gelijkaardige barrières tussen stad en haven werden opgelost, kan echter een inspiratie zijn voor de Porto Antico van Genua. Zo zou, net als op het Eilandje, een publiek gebouw kunnen worden toegevoegd op de kruising van twee belangrijke assen. Dit gebouw zou, ook hier, kunnen functioneren als scharnierpunt en ontmoetingsplaats tussen verschillende wijken.
In Multedo daarentegen zou, net als in Berendrecht, het water kunnen gebruikt worden voor personenvervoer. Hierdoor zou een drukke verkeersweg, die in Multedo het dorp van de haven afsnijdt en de leefbaarheid ervan aantast, in de toekomst deels ontlast kunnen worden.
Planningsproces vs. inhoudelijke realisaties
Terwijl de inhoudelijke realisaties in Genua op zich laten wachten, lijkt het planningsproces voor de haven wel sterk op punt te staan. In tegenstelling tot Vlaanderen, waar havenplanning een taak is van het gewest, speelt havenplanning zich in Italië af op gemeentelijk niveau. Specifiek voor Genua vonden bij de opstelling van het havenplan maandelijkse bijeenkomsten plaats waar onder andere de burgemeester en studenten van de universiteit op aanwezig waren. De lokale betrokkenheid is hierdoor groot. Deze, maar ook vele andere, eigenschappen van hun havenplanning zouden zeker een inspiratie kunnen zijn voor de Vlaamse havenplanning. De samenstelling van de sterke punten van havenontwikkeling en –planning die volgden uit dit onderzoek leidde uiteindelijk tot een ‘mix van beloftevolle ingrediënten’, geïnspireerd én verkregen door een kruisbestuiving van beide steden.
AFDELING MILIEU-, NATUUR- EN ENERGIEBELEID, “Milieueffectrapport (MER)”, http://www.vlaanderen.be/nl/natuur-en-milieu/milieuhinder/milieueffectr… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 17/03/2015).
AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS, “Haven van Antwerpen”, http://www.natuurenbos.be/nl-BE/over-ons/projecten/scheldeproject/haven… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 20/05/2015).
ANIEUWS, “De geschiedenis van de Hanzestedenplaats”, http://www.anieuws.be/De-geschiedenis-van-de-Hanzestedenplaats-2011-06 (datum laatste aanpassing 13/05/2011; laatst geconsulteerd 05/05/2015).ANTEAGROUP, “Handleiding milderende maatregelen binnen het mer, met het oog op een verduidelijk en betere doorwerking ervan”, augustus 2012.
ANTOGNETTI, ELETTRA, “Ex Fonderie Ansaldo, Multedo: accantonata l’ipotesi ipermercato?”, http://genova.erasuperba.it/notizie-genova/ex-fonderie-ansaldo-multedo (datum laatste aanpassing 27/08/2013; laatst geconsulteerd 02/05/2015).
ARCADIS; DEPARTEMENT LNE, “Studie over de wetgeving en de toepassing van de plan-mer richtlijn in ruimtelijke planning in de prakijk in een aantal lidstaten van de EU.”, http://www.ruimtelijkeordening.be/NL/Diensten/Onderzoek/Studies/article… (datum laatste aanpassing 31/10/2009, laatst geconsulteerd 19/05/2015).
AUTEUR ONBEKEND, “Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, samenwerken aan de ruimte van morgen”, http://www.beleidsplanruimte.be/ (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 10/03/2015).AUTEUR ONBEKEND, “Milieueffectrapportage”, http://www.lne.be/themas/milieueffectrapportage (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 24/02/2015).
AUTEUR ONBEKEND, “Galata zee museum-Genua”, http://italiaanse-riviera.nl/90_galata-zee-museum---genua.aspx (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 25/03/2015).
AUTEUR ONBEKEND, “Hersteldecreet integratiespoor-RUP’s”, http://www.ruimtelijkeordening.be/NL/Algemeen/Home/Nieuwsberichten/arti… (datum laatste aanpassing 15/05/2014; laatst geconsulteerd 24/02/2015).
AUTEUR ONBEKEND, “Piazza delle Feste”, http://www.portoantico.it/location/piazza-delle-feste/ (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 25/03/2015).
AUTEUR ONBEKEND, “PRU Darsena”, http://urbancenter.comune.genova.it/spip.php?rubrique4030 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 01/03/2015).AUTEUR ONBEKEND, “De haven in enkele cijfers”, Haven en goed, bijlage bij de Gazet van Antwerpen van 25 april 2013 in opdracht van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen.
AUTEUR ONBEKEND, “‘t Eilandje”, http://www.antwerpseilandje.be/ (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 09/03/2015).
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, “Il nuovo PRP”, http://www.porto.genova.it/notizie/ (datum laatste aanpassing onbekend; geconsulteerd op 22/02/2015).
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, “Piano Regolatore Portuale”, goedgekeurd door de Raad van Bestuur op 31/07/2001, gewijzigd op 13/11/2001.
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, DIREZIONE TECNICA, “Piano Regolatore Portuale, Studio di Impatto Ambientale”.
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, “Piano Regolatore Portuale, una sfida per cogliere il futuro: tutti i dati”, http://www.porto.genova.it/notizie/pianoregolatore-portuale-una-sfida-p… (datum laatste aanpassing 27/02/2015; geconsulteerd op 11/03/2015).
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, “Verso il nuovo Piano Regolatore Portuale- PRP”, http://www.porto.genova.it/articoli/verso-il-nuovo-piano-regolatoreport… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
AUTORITA’ PORTUALE DI GENOVA, “Piano Regolatore Portuale”, februari 2015.
BAGHINO, CLAUDIA, “La storia del porto di Genova”, http://www.guidadigenova.it/storia-genova/porto/ (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 25/02/2015).
BURO 5 MAASTRICHT, “Masterplan Eilandje Fase 1 en 2”, 24 april 2004.
BUSQUETS, JOAN; GRIETEN, JAN; LOMBAERDE, PIET; MEYER, HANS; VANREUSEL, JEF, “Antwerpen ontwerpen” (Antwerpen: Blondé Artprinting International, 1990).
CAGNOLI, PAOLO, “VAS - Valutazione Ambientale Strategica. Fondamenti teorici e tecniche operative” (Palermo: Dario Flaccovio Editore, 2010).
CANNAROZZO, TERESA, “Il ruolo dei sistemi informativi territoriali nel processo di recupero dei centri storici”, 2008.
CLAEYS, MARJOLEIN, “Een meer strategisch en realisatiegericht RUP?”, masterproef tot het behalen van de academische graad van Master in de stedenbouw en de ruimtelijke planning, Universiteit Gent, ac. jaar 2011-2012.
CLAEYS, MARJOLEIN; LEINFELDER, HANS, “Land Use Plans: Long Live the Crocodiles”, 2015
COMUNE DI GENOVA, “Atlante demografico della città”, Genova, juli 2008.
COMUNE DI GENOVA, “Genova Urban Lab, quaderno n°2”, juni 2011.
COMUNE DI GENOVA, “Parte VI, il monitoraggio”, Piano Urbanistico Comunale van 26 februari 2014.
COMUNE DI NE, “Normativi di conformità, progetto definitivo del Piano Urbanistico Comunale di Ne”, Ne, februari 2002.
DEPARTEMENT LEEFMILIEU, NATUUR EN ENERGIE, “Planmilieueffectrapportage”, http://www.lne.be/themas/milieueffectrapportage/over-milieueffectrappor… ( datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 17/03/2015).
DEPARTEMENT MOBILITEIT EN OPENBARE WERKEN, “Deurganckdoksluis”,www.deurganckdoksluis.be/verloop-werken (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 31/03/2015).
DEPARTEMENT MOBILITEIT EN OPENBARE WERKEN, “Deurgancksluis”, http://www.deurganckdoksluis.be/trefwoorden (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 31/03/2015).
GAZET VAN ANTWERPEN, “Horeca boomt op het Eilandje”, http://www.gva.be/cnt/dmf20150430_01657830/horeca-boomt-op-eilandje (datum laatste aanpassing 03/05/2015; laatst geconsulteerd 03/05/2015).
GAZET VAN ANTWERPEN, “Red Star Line Museum jaar na opening bijna 200.000 bezoekers”, http://www.gva.be/cnt/dmf20140911_01262198/red-star-line-museum-jaar-na… (datum laatste aanpassing 11/09/2014; laatst geconsulteerd 03/05/2015).
GENALA, FRANCESCO, “Il Palazzo di San Giorgio in Genova : demolizione o conservazione”, Firenze : S. Landi, 1889.
GOETHE INSTITUT ITALIA, “Il nuovo che avanza al Porto Antico di Genova”, http://www.goethe.de/ins/it/it/lp/kul/mag/arc/11806218.html (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 05/03/2015).
INBO; NATUURPUNT, “Monitoring natuur havengebied en omgeving Antwerpen Rechteroever”, 2010.
KENNISCENTRUM VLAAMSE STEDEN, “Het Eilandje”, http://www.complexestadsprojecten.be/Paginas/Antwerpen_eilandje.aspx (datum laatste aanpassing 2012; laatst geconsulteerd 03/05/2015).
MINARAAD; SERV, “Advies Milieueffectrapportage over ruimtelijke uitvoeringsplannen (integratiespoor)”, 25 januari 2008.
ONROEREND ERFOED, “Berendrecht”, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/geheel/20650 (datum laatste aanpassing 1992; laatst geconsulteerd 30/04/2015).
PIANO, RENZO, “Porto Antico”, http://www.rpbw.com/project/34/porto-antico/# (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 27/02/2015).
PORT OF ANTWERP, “Havengeschiedenis, Vóór 1800 Van rivierhaven tot wereldhaven”, http://www.portofantwerp.com/nl/havengeschiedenis (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/03/2015).
PORT OF ANTWERP, “Havengeschiedenis, 1800-1930 De vooruitgang van de industriële revolutie”, http://www.portofantwerp.com/nl/havengeschiedenis (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/03/2015).
PORT OF ANTWERP, “Havengeschiedenis, 1930-1970 Een grote sprong noordwaarts”, http://www.portofantwerp.com/nl/havengeschiedenis (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/03/2015).
PORT OF ANTWERP, “Havengeschiedenis, 1970-2000 Uitbreiding op Linkeroever”, http://www.portofantwerp.com/nl/havengeschiedenis (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/03/2015).
PROVINCIE ANTWERPEN, PROVINCIE OOST-VLAANDEREN EN STUDIEGROEP OMGEVING, “Tussentijds strategisch plan haven van Antwerpen (linker- en rechter Scheldeoever)”, juni 2006.
PROVINCIE ANTWERPEN EN OOST-VLAANDEREN, “Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan, afbakening zeehavengebied Antwerpen”, goedgekeurd op 30 april 2013.
REGIONE LIGURIA, “Legge urbanistica”, http://www.regione.liguria.it/argomenti/territorio-ambiente-e-infrastru… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
REGIONE LIGURIA, “Introduzione alla legge urbanistica regionale”, http://www.regione.liguria.it/argomenti/territorio-ambiente-e-infrastru… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
RUIMTE VLAANDEREN, DEPARTEMENT VAN DE VLAAMSE OVERHEID, “Hersteldecreet integratiespoor-RUP’s”, http://www.ruimtelijkeordening.be/NL/Algemeen/Home/Nieuwsberichten/arti…, (datum laatste aanpassing 15/05/2014; laatst geconsulteerd 11/03/2015).
RUTGEERTS, JOHAN, “Handboek ruimtelijke ordening in Vlaanderen en Brussel. Editie 2005.” (Gent: Academia Press, 2005).
SDL, “Boeren misnoegd over onteigening grond voor haven”, (datum laatste aanpassing 23/06/2012; laatst geconsulteerd 30/04/2015).
SENATO DELLE REPUBBLICA, “LEGGE 28 gennaio 1994, n. 84 e successive modificazioni”, goedgekeurd door de Kamer van Afgevaardigden en de Senaat op 28 januari 1994.
STAD ANTWERPEN, “MAS | Museum aan de Stroom verwelkomt zijn 250.000ste bezoeker en de eigenaar van het 1.000ste Handje”, http://www.mas.be/Museum_MAS_NL/MASNL/Nieuws/Actueel/Actueel-2011/25000… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/05/2015).
STAD ANTWERPEN, “Red Star Line Museum”, http://www.visitantwerpen.be/bezoekerssite-nl/bezoekerssite-nl-doelgroe… (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 03/05/2015).
STAD ANTWERPEN, “Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen, richtinggevend en bindend deel”, 2006.
STAD ANTWERPEN, “Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen, informatief deel”, 2006.
STAD ANTWERPEN, “Het Eilandje. Stadsvernieuwing in Antwerpen”, 18 augustus 2008.
STRAMIEN in samenwerking met STAD ANTWERPEN, Globaal Structuurplan Antwerpen - Antwerpen herwonnen stad”, goedgekeurd door de Gemeenteraad op 26 juni 1990.
STUDIEBUREAUS 1010, AA & BOOM, “Structuurschets Berendrecht-Zandvliet, polderdorpen tussen haven en stad”, 4 februari 2015.
VAN MECHELEN, DIRK, “Besluit van de Vlaamse Regering betreffende 190het integratiespoor voor de milieueffectrapportage over een ruimtelijk uitvoeringsplan”, april 2008.
VLAAMSE HAVENCOMMISSIE, “Vlaams havenbeleid”, http://vlaamsehavencommissie.be/vhc/vlaams-havenbeleid (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 02/04/2015).
VLAAMSE HAVENCOMMISSIE, “15 november 1989”, http://vlaamsehavencommissie.be/vhc/page/15-november-1989 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 02/04/2015)
VLAAMSE HAVENCOMMISSIE, “Havendecreet”, http://vlaamsehavencommissie.be/vhc/thema/1121 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 02/04/2015).
VLAAMSE REGERING, “Decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid”, 05 april 1995.
VLAAMSE REGERING, “Besluit van de Vlaamse regering betreffende de bevoegdheid, de samenstelling en de werking van de Vlaamse Havencommissie”, 12 januari 2001.
VLAAMSE REGERING, “VERSLAG AAN DE VLAAMSE REGERING, “Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het integratiespoor voor de milieueffectrapportage over een ruimtelijk uitvoeringsplan.”, 18 april 2008.
VLAAMS GEWEST, “Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen”, http://rsv.vlaanderen.be/ (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 24/02/2015).
VOETS, JORIS,VANDEKERCKHOVE, BRECHT, DE DECKER, PASCAL, VANDERHEIJDEN, ROB, “Evaluerend onderzoek naar de effectiviteit van de uitvoering van het ruimtelijk beleid in Vlaanderen”, rapport opgemaakt in opdracht van Departement RWO, Leuven/Gent/Nijmegen: KULeuven - Instituut voor de overheid, SumResearch, Hogeschool voor Wetenschap en Kunst – departement Architectuur (Sint-Lucas), Radboud Universiteit Nijmegen – Nijmegen School of Management, 2010.
URBAN CENTER DI GENOVA, “Il Tavolo delle idee”, http://www.urbancenter.comune.genova.it/node/44 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
URBAN CENTER DI GENOVA, “Le aree di interfaccia città-porto”, http://www.urbancenter.comune.genova.it/node/1082 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
URBAN CENTER DI GENOVA, “Urban Lab nelle struttura comunale”, http://www.urbancenter.comune.genova.it/node/476 (datum laatste aanpassing onbekend; laatst geconsulteerd 06/04/2015).
WERKGROEP OPGERICHT DOOR DE CONSIGLIO SUPERIORE DEI LAVORI PUBBLICI, “Linee guida per la redazione dei Piani Regolatori Portuali”, juni 2004.
ZANINI, ANDREA, “Un secolo di turismo in Liguria” (Milaan, 2012).