NAAR EEN SOCIOLOGISERING VAN DUURZAAMHEIDSTRANSITIES - Een exploratieve studie naar de potentiële waarde van de sociale praktijkenbenadering voor Vlaams beleid inzake duurzaamheidstransities -

Noëmie Abts
Persbericht

NAAR EEN SOCIOLOGISERING VAN DUURZAAMHEIDSTRANSITIES - Een exploratieve studie naar de potentiële waarde van de sociale praktijkenbenadering voor Vlaams beleid inzake duurzaamheidstransities -

Een (socio)logischere invulling van noodzakelijke duurzaamheidstransities?

Een leefbare maatschappij staat op ieders verlanglijstje naar geluk. Om dat na te streven worden denken en handelen in termen van duurzaamheid en duurzame ontwikkeling met de seconde crucialer. Het is daarom hoog tijd om intensief te investeren in structurelere wijzigingen die een langetermijnvisie uitdragen. Dat kan doorheen duurzaamheidstransities met systeeminnovaties.  Inzichten uit de sociologie kunnen heel wat bijdragen om deze te optimaliseren. De sociale praktijkenbenadering (SPB) vormt daar een mooi voorbeeld van.

Onze hedendaagse samenleving staat voor immense sociale, economische en ecologische uitdagingen, geprikkeld door wereldwijde problemen. Kortetermijn-duurzaamheidsstrategieën volstaan niet meer om de wenselijke veranderingsprocessen in onze systemen te vervolmaken. Transitiebeleid en -onderzoek vormen een mijlpaal in de moeilijke, maar sterk aan belang winnende, opgave naar een duurzamere samenleving. Sinds de vorige legislatuur is Vlaams beleid hier mee aan de slag gegaan.

Transitiebenaderingen voorzien een analytisch kader om de aard van transities te begrijpen en geven richting aan een passende beleidsaanpak. Naast de inhoudelijke complexiteit van duurzaamheidskwesties, bestaan uiteenlopende theoretische pistes om duurzaamheidstransities te benaderen. De bekendste zijn het meerlagenperspectief, transitiemanagement, transitiegovernance, de grassroots innovatiebenadering en de sociale praktijkenbenadering.

Laatstvermelde blijkt onbenut en vrijwel ongekend in Vlaanderen, maar is vanuit een sociologische intuïtie niet langer te verwaarlozen. Dat de SPB dienst doet werd al duidelijk in Nederland en ook in de literatuur wordt deze praktijkenbenadering afgeschilderd als een zinvolle aanvulling in het transitiedenken. Gegeven de maatschappelijke, wetenschappelijke en beleidsgerichte relevantie van een zo perfect mogelijke benadering, concentreerde het onderzoek zich op de vraag naar de potentiële waarde van de sociale praktijkenbenadering voor Vlaams duurzaamheidstransitiebeleid.

 

Transitiebenaderingen in het kort

Naast voorname transitie-elementen toont een vergelijking van de transitietheoreën overeenkomsten en verschilpunten met de SPB. De socio-technische benadering veronderstelt een meerlagenperspectief op transities, wat betekent dat deze zich afspelen door een dynamiek van ontwikkelingen op micro-, meso- en macroniveau. De voornaamste commentaar op dit perspectief stelt dat individuele actoren ondergeschikt worden aan technologie. Daarmee overheerst de nadruk op structure in het nadeel van agency, de handelingsbekwaamheid van personen.

De maatschappelijke transitiesbenadering is het fundament van het transitiemanagement. Het beoogt een lange tijdshorizon (25-50 jaar), een integrale systeembenadering (multi-actor, multi-level en multi-domein) en een mix van oude met nieuwe sturingsvormen. Dit perspectief neemt complexiteit en onzekerheid als uitgangspunt en stelt het gebruik van transitiearena’s voorop, waarbij al-doende-leren en al-lerende-doen centraal staan.

Een derde transitieschool vertrekt vanuit theorievorming die impliceert dat nieuwe relaties tussen onderzoek, beleid en sociale verandering wenselijk zijn. De benadering mondt uit in een governancevoorstel. Dat wijst op een actievere versie van het meerlagenperspectief, gezien er echt aan transities ‘gewerkt’ moet worden. Creatief en strategisch handelen zijn vereist, bijvoorbeeld met transitie-experimenten. De aandacht voor het institutionele levert een optie om actor en structuur te verenigen, maar volstaat niet in termen van grassroots innovaties.

De grassroots innovatiebenadering ent zich op binnen lokale gemeenschappen ontwikkelde duurzaamheidsinnovaties. Netwerken van activisten en organisaties bedenken bottom-up oplossingen voor lokale duurzaamheidsproblemen waaruit volgt dat de eindbeslissingen geënt zijn op de interesses en waarden van de gemeenschap. Passend binnen de context van een sociale economie ligt de focus op de vervulling van sociale en/of ecologische behoeften.

 

Afwezigheid van aanwezige onduurzame sociale praktijken

De sociale praktijkenbenadering van consumptie- en milieusociologen Shove en Spaargaren onderscheidt zich van de overige door het dualisme tussen actor- (individu) en structuur (systeem) te overstijgen. Daarmee wordt een structuratie-sociologisch perspectief gevolgd, verwijzend naar een dubbele structurenbetekenis. Men gaat er immers van uit dat mensen de samenleving vormgeven, maar niet in volledige vrijheid, omdat ze door structuren worden begrensd. Die structuren bieden een handelingskader dat ook vorm krijgt door het handelen van personen én zijn zelf voorwaardelijk om te kunnen handelen.

Gevolglijk wordt gesteld dat consumptie meer is dan individuele behoeftebevrediging: het is een ‘sociale praktijk’. SPB’s centrale analyse- en beleidseenheden zijn routineuze sociale praktijken, zoals naar de winkel gaan, wonen, recreëren of zich verplaatsen. Een transitie kan plaats vinden door op lange termijn routines te verleren, gecombineerd met een re-routinisering van duurzamere praktijken.

Volgens Spaargaren kan deze gedragspraktijkentheorie duurzaamheidsbeleid op drie manieren bijstellen: (1) door de toewijzing van rollen en verantwoordelijkheden aan burger-consumenten, bijvoorbeeld middels een actievere burgerbetrokkenheid; (2) met erkenning van de cruciale bijdrage aan verduurzaming door technologieën, objecten en infrastructuren, zonder deze te laten overheersen op socialere aspecten; (3) middels een verrijking van de culturele kadering van consumptie door minder de negatieve zijde te benadrukken.

Een kwalitatieve analyse van diepte-interviews met relevante transitieactoren toont het belang van een aantal inzichten, maar evenwel tekorten van de sociale praktijkenbenadering. Het onderschatte belang van de structurendualiteit blijkt een hiaat in huidig transitie- en milieubeleid, waardoor zulke sociologische insteek aanbevelenswaardig is. Dat geldt ook voor raadzame wijzigingen in antwoord op de overheersende focus op individuen als rationele burgers en verwante sociaalpsychologische modellen over consumptiegedrag. Meer erkenning voor de rol van sociale structuren en contextafhankelijkheid in balans met economische en/of psychologische theorieën is aangewezen. Verder vestigt de focus op burger-consumenten en hun praktijken aandacht op het huidig tekort aan een aanval op onduurzaam consumeren. Productie blijft de favoriete tegenstander.

De praktijkenbenadering kent echter operationaliseringsproblemen. De theorie is moeilijk te vertalen naar de beleidspraktijk. Tot slot wordt het door zijn focus op consumptie onvolledig geacht in termen van ‘systemische’ transities. Een combinatie met de andere benaderingen is gewenst.

 

Transitietoekomst?

Een alternatief consumptiegericht transitieperspectief als de SPB blijkt een interessante aanvulling op de klassieke transitietheorie en algemeen Vlaams duurzaamheidsbeleid. Over de vraag of daarbij deze praktijkenbenadering echt nodig en haalbaar is, heerst verdeeldheid. Hoewel het onderzoek uitwijst dat velerlei elementen boeiende meerwaarden insluiten, belemmert ten eerste de huidige politieke situatie het toekomstpotentieel. Ten tweede speelt de kloof tussen theorie en praktijk parten. Ten derde is interesse voor de introductie van nieuwe theoretische kaders schaars, omdat klassiek transitiedenken nog lang niet op punt staat.

Kortom zijn de theoretische meerwaarden van de SPB betwijfelbaar voor Vlaanderen, hoewel verscheidene transitie-elementen toch essentieel blijken voor toekomstig duurzaamheidsbeleid. Transitiebenaderingen die het systeemdenken omarmen zouden daarom niet langer het consumptieaspect en een dubbele structuuroptiek mogen negeren. Op naar een verdere uitbouw en sociologisering van duurzaamheidstransities!

Bibliografie

Ajzen, I. (1985). From intentions to actions: a theory of planned behavior. In J. Kuhl, & J. Beckman (Eds.), Action-control: from cognition to behavior (pp. 11- 39). Heidelberg: Springer.

Ajzen, I. (1991). The Theory of Planned Behavior. Organizational behavior and human decision processes, 50, 179-211.

Ajzen, I., & Fishbein, M. (1975). Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Addison-Wesley, MA: Reading.

Avelino, F., & Kunze, I. (2009). Exploring the transition potential of the ecovillage movement. Paper gepresenteerd op de KSI European Conference on Sustainability Transitions, 4 – 5 juni. Amsterdam.

Baarda, D. B., De Goede, M. P., & Teunissen, J. (2005). Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen/Houten: Stenfert Kroese.

Bazeley, P., & Jackson, K. (2013). Qualitative data analysis with NVivo. London: SAGE Publications.

Bachus, K., Bruyninckx, H., & Poesen-Vandeputte, M. (2004). Transition Management. New mode of governance for sustainable development. Leuven: Hoger Instituut voor de Arbeid (KU Leuven).

Beck, U. (1992). The Risk Society. London: Sage.

Beck, U. (1997). The Re-invention of Politics: Rethinking Modernity in the Global Social Order. Cambridge: Polity Press.

Beck, U., Giddens, A., & Lash, S. (1994). Reflexive modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order. Cambridge: Polity Press.

Beckers, T., Ester, P., & Spaargaren, G. (1999). Verkenningen van duurzame consumptie. Publicatiereeks milieustrategie. Den Haag: VROM.

Beckers, T., Spaargaren, G., & Bargeman, B. (2000). Van gedragspraktijk naarbeleidspraktijk; een analytisch instrument voor een consument-georiënteerd milieubeleid. (Milieustrategie, vol. 8). 's Gravenhage: Ministerie van VROM.

Billiet, J., & Waege, H. (2003). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: De Boeck nv.

Blowers, A. (1997). Environmental Policy: Ecological Modernisation and the Risk Society? Urban Studies, 34, 845-871.

Blutstein, H. (2002). Note from the field. Forgotten pioneer of sustainability. Journal of Cleaner Production, 11, 339-341.

Boldero, J., & Binder, G. (2013). Commentary. Can psychological and practice theory approaches to environmental sustainability be integrated? Environment and Planning A, 45, 2535-2538.

         Braster, J. F. A. (2000). De kern van casestudy’s. Assen: Van Gorcum & Comp. B.V.

         Bryman, A. (2012). Social research methods (4th ed.). Oxford: Oxford University Press.

Burnet, F. (1966). Biology and the appreciation of life. Sydney: Australian Broadcasting Commission.

Cambré, B., & Waege, H. (2001). Kwalitatief onderzoek en dataverzameling door open interviews. Een samenleving onderzocht : methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek (pp. 315–342). Antwerpen: Standaard Uitgeverij.

Collins, R. (2004). Interaction Ritual Chains. Princeton, New York: Princeton University Press.

Craye, M., Goorden, L., Van Gelder, S., & Vandenabeele, J. (2001). Milieu en gezondheid: naar een adequate dialoog tussen overheid, bevolking en wetenschap. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.

Dauvergne, P. (2008). The Shadows of Consumption. Cambridge: MIT.

Devillé, A. (2008). Schuilen in de schaduw. Mensen zonder wettig verblijf in de samenleving. Mechelen: Kluwer.

de Bakker, H., Dagevos, J., & Spaargaren, G. (2008). Duurzaam consumeren. Maatschappelijke context en mogelijkheden voor beleid. Wageningen: Wageningen UR, WOT (Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu).

Derek, L. (1998). Sociological Practice: Linking Theory and Social Research. London, Thousand Oaks, New Delhi: SAGE Publications.

Dirven, J., Rotmans, J., & Verkaik, A. (2002). Samenleving in transitie: Een vernieuwend gezichtspunt. Den Haag: Innovatienetwerk Agrocluster en Groene Ruimte.

Evans, D., & Abrahamse, W. (2009). Beyond rhetoric: the possibilities of and for `sustainable lifestyles'. Environmental Politics, 18(4), 486-502.

Federaal Planbureau. (1999). Op weg naar duurzame ontwikkeling? Federaal rapport inzake duurzame ontwikkeling. Federaal Planbureau.

Gatersleben, B., & Vlek, C. (1997). Household consumption, quality of life and environmental impacts'. In T. Noorman, & T. Schoot-Uiterkamp (Eds.), Green Households (pp. 141-179). London: Earthscan.

Geels, F. (1997). Met de blik vooruit: Op weg naar socio-technische scenario's. Rapport voor Mumford-projecten. Enschede: Universiteit Twente.

Geels, F. (2005). Technological Transition and System Innovations. A Co-Evolutionary and Socio-Technical Analysis. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.

Geels, F., & Kemp, R. (2000). Transities vanuit sociotechnisch perspectief: achtergrondrapport voor het vierde nationaal milieubeleidsplan (NMP-4). Twente & Maastricht: Twente University and Merit.

Geels, F., & Schot, J. (2007). Typology of sociotechnical transition pathways. Research Policy, 36, 399-417.

Geerlings, H., Shiftan, Y., & Stead, D. (2012). Transition towards Sustainable Mobility. The Role of Instruments, Individuals and Institutions. Farnham, Burlington: Ashgate.

Gibbs, D. (1998). Ecological Modernisation: A Basis for Regional Development? Seventh International Conference of Greening of Industry Network Rome (pp. 1-15). Rome: University of Hull.

Giddens, A. (1984). The Constitution of Society. Cambridge: Polity Press.

Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity. Cambridge: Polity Press.

Granovetter, M. (1985). Economic action and social structure: the problem of embeddedness. The American Journal of Sociology, 91(3), 481-510.

Grin, J. (2004). De politiek van de omwenteling met beleid. Amsterdam: Vossiuspers (AUP).

Grin, J. (2008). The multilevel perspective and design of system innovations. In J. van den Bergh, & F. Bruinsma, Managing the Transition to Renewable Energy: Theory and Practice from Local, Regional and Macro Perspectives (pp. 47-80). Cheltenham, Northampton: Edward Elgar Publishing.

Grin, J., & Van Staveren, A. (2007). Werken aan systeeminnovaties. Lessen uit de praktijk van Innovatienetwerk. Assen: Van Gorcum.

Grin, J., van de Graaf, H., & Vergragt, P. (2003). Een derde generatie milieubeleid: Een sociologisch perspectief en een beleidswetenschappelijk programma. Beleidswetenschap, 17(1), 51-72.

Guagnano, G. A., Stern, P. C., & Dietz, T. (1995). Influences on attitude-behavior relationships: A natural experiment with curbside recycling. Environment and Behavior, 27, 699-718.

Hajer, M., & Schwarz, M. (1997). Contouren van de risicomaatschappij. In U. Beck, De wereld als risicomaatschappij (pp. 7-22). Amsterdam: De Balie.

Haxeltine, A., & Seyfang, G. (2009). Transitions for the People: Theory and Practice of ‘Transition’and ‘Resilience’in the UK’s Transition Movement. Tyndall Centre for Climate-Change research .

Hendriks, C. (2009). Policy design without democracy? Making democratic sense of transition management. Policy Sciences, 42(4), 341-368.

Hopwood, B., Mellor, M., & O'Brien, G. (2005). Sustainable development: mapping different approaches. Sustainable Development, 13(1), 38-52.

Huber, J. (1982). Die verlorene Unschuld der Okologie. Frankfurt am Main: Fischer Verlag.

Jackson, T. (2005). Motivating sustainable consumption— A review of models of consumer behaviour and behavioural change. A Report to the Sustainable Development Research Network. London: Policy Studies Institute.

Jackson, T. (2006). The Earthscan Reader in Sustainable Consumption. London: Earthscan.

Jänicke, M. (1985). Preventive Environmental Policy as Ecological Modernisation and. Berlijn: Wissenschaftszentrum.

Jänicke, M. (1997). The political system’s capacity for environmental policy. In M. Jänicke, & H. Weidner, National Environmental Policies: A Comparative Study of Capacity (pp. 1-24). Berlijn: Springer.

Jones, P., De Meyere, V., & Keytsman, E. (2008). Bouwstenen voor een duurzaamheidstransitie naar een ecologische economie. Oikos, 44(1), 12-29.

Kemp, R., & Grin, J. (2009). Opschaling van transitie-experimenten en verankering van systeem-innovatieve vernieuwing. Kenniscentrum Duurzame Systeeminnovaties en Transities.

Kemp, R., & van den Bosch, S. (2006). Transitie-experimenten. Praktijkexperimenten met de potentie om bij te dragen aan transities. Delft/Rotterdam: Kenniscentrum Systeeminnovaties en Transities.

Kemp, R., Loorbach, D., & Rotmans, J. (2007). Transition management as a model for managing processes of co-evolution. The International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 14, 78-91.

Kvale, S. (1996). Interviews: An introduction to qualitative research interviewing. Thousand Oaks: Sage.

Kern, F., & Howlett, M. (2009). Implementing Transition Management as Policy Reforms: A Case Study of the Dutch Energy Sector. Policy Sciences, 42(4), 391-408.

KU Leuven. (2015). Over HIVA. Opgehaald van KU Leuven: http://hiva.kuleuven.be/nl/over-hiva

Leroy, P., & van Tatenhove, J. (2000). New policy arrangements in environmental. In J. Spaargaren, A. Mol, & F. Buttel, Environment, Sociology and Global Modernity (pp. 187-209). London: Sage.

Lindblom, C. (1990). Inquiry and change: the troubled attempt to understand and shape society. New Haven, CT: Yale University Press.

Loeber, A. (2004). Practical wisdom in the risk society: Methods and practice of interpretive analysis on questions of sustainable development. Thesis, University of Amsterdam.

Loorbach, D. (2007). Transition Management, new mode of governance for sustainable development. Utrecht: International Books.

Lovell, H. (2007). The governance of innovation in sociotechnical systems: the diffi culties of strategic niche management in practice. Science and Public Policy, 34, 35-44.

Maso, I., & Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: Praktijk en theorie. Amsterdam: Boom.

Meadows, D., Meadows, D., Randers, J., & Behrens, W. (1972). The Limits to Growth. New York: New American Library.

Minaraad. (2013). Taakstelling. Opgehaald van Minaraad: http://www.minaraad.be/Algemeen/Taakstelling

Mol, A., & Sonnenfeld, D. (2000). Ecological modernisation around the world: an introduction. Environmental Politics, 9, 3-14.

Mortelmans, D. (2009). Nvivo (Versie 8). Een inleiding. Antwerpen: MTSO-INFO/Universiteit Antwerpen-PSW.

Mortelmans, D. (2013). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Leuven, Den Haag: Acco.

Mulder, S., & Visser, J. (2003). Hoe kan Maatschappelijk Verantwoord Consumeren worden bevorderd? Onderzoek en advies voor de DuProCo-strategie. Amsterdam: TNS NIPO Consult.

OESO. (2002). Policies to Promote Sustainable Consumption: An Overview, ENV/EPOC/WPNEP(2001)18/FINAL. Paris: OESO.

OVAM (Vlaamse Overheid). (z.d.). Vlaams Materialenprogramma. Opgehaald van OVAM: http://www.ovam.be/de-drie-pijlers

Paredis, E. (2009). Socio-technische systeeminnovaties en transities: van theoretische inzichten naar beleidsvertaling. Gent: Centrum voor Duurzame Ontwikkeling – Universiteit Gent. Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.

Paredis, E. (2010). Naar een verdere onderbouwing van het Vlaamse beleid voor duurzaamheidstransities. Gent: Centrum voor Duurzame Ontwikkeling – Universiteit Gent. Steunpunt Duurzame Ontwikkeling.

Paredis, E., Vander Putten, E., Maes, F., Larosse, J., Van Humbeeck, P., Lavrijsen, J., ... De Jonge, W. (2009). Vlaanderen in transitie. In M. Van Steertegem (Eds.), Milieuverkenning 2030. Milieurapport Vlaanderen (pp. 345-374). Aalst: Vlaamse Milieumaatschappij.

Parto, S., & Herbert-Copley, B. (2007). Industrial innovation and environmental regulation: Developing workable solutions. Tokyo, New York, Paris: United Nations University Press.

Raven, R., van den Bosch, S., Weterings, R., Andringa, J., & Fonk, G. (2008). Competentiekit Transitie-experimenten. Utrecht: Competentiecentrum Transities, AgentschapNL.

Rip, A., & Kemp, R. (1996). Towards a Theory of Socio-Technical Change. Washington D.C.: Batelle Pacific Northwest Laboratories.

Robinson, J. (2004). Squaring the circle? Some thoughts on the idea of sustainable development. Ecological economics, 48(4), 369-384.

Rotmans, J. (1994). Transitions on the move. Bilthoven: Global Dynamics and Sustainable Development, Dutch National Insititute of Public Health and the Environment (RIVM).

Rotmans, J. (2003). Transitiemanagement: sleutel voor duurzame ontwikkeling. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.

Rotmans, J. (2005). Maatschappelijke innovatie. Tussen droom en werkelijkheid staat complexiteit. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam, DRIFT.

Rotmans, J., & Kemp, R. (2008). Letters to the editor. Environment and Planning A, 40, 1006-1014.

Rotmans, J., & Loorbach, D. (2006). Transition management: reflexive steering of societal complexity through searching, learning and experimenting. In J. Van den Bergh, & F. Bruinsma, The transition to Renewable Energy: Theory and Practice. Cheltenham: Edward Elger.

Rotmans, J., Kemp, R., & van Asselt, M. (2001). More evolution than revolution: transition management in public policy. Foresight, 3(1), 15-31.

Rotmans, J., Kemp, R., van Asselt, M., Geels, F., Verbong, G., & Molendijk, K. (2000). Transities & Transitiemanagement. De casus van een emissiearme energievoorziening. Eindrapport van studie “Transities en Transitiemanagement” ten behoeve van NMP-4. Maastricht: ICIS & MERIT.

Rotmans, J., Loorbach, D., & Kemp, R. (2007). Transition Management: its origin, evolution and critique. Rotterdam, Berlin: Dutch Research Institute for Transitions, Drift, Erasmus University Rotterdam.

Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A. (2004). Methoden en technieken van onderzoek. Amsterdam: Pearson Education Benelux.

Schor, J. (1998). The overspent American: upscaling, downshifting and the new consumer. New York: Basic Books.

Scott, J. (1998). Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed. New Haven, CT: Yale University Press.

Seyfang, G. (2006). Ecological citizenship and sustainable consumption: Examining local organic food networks. Journal of rural studies, 22(4), 383-395.

Seyfang, G., & Haxeltine, A. (2012). Growing grassroots innovations: Exploring the role of community-based social movements for sustainable energy transitions. Environment and Planning C: Government and Policy, 30, 381-400.

Seyfang, G., & Smith, A. (2007). Grassroots innovations for sustainable development: Towards a new research and policy agenda. Environmental politics, 16(4), 584-603.

Seyfang, G., Haxeltine, A., Hargreaves, T., & Longhurst, N. (2010). Energy and communities in transition: towards a new research agenda on agency and civil society in sustainability transitions. WPEDM 2010-2013. Norwich: Centre for Social and Economic Research on the Global Environment.

Shove, E. (2003a). Comfort, Cleanliness and Convenience. The Social Organization of Normality. Oxford, New York: Berg Publishers.

Shove, E. (2003b). Converging Conventions of Comfort, Cleanliness and Convenience. Journal of Consumer Policy, 26, 395-418.

Shove, E. (2004). Sustainability, system innovation and the laundry. In B. Elzen, F. Geels, & K. Green (Eds.), Innovation and the Transition to Sustainability. Theory, Evidence and Policy (pp. 76-94). Cheltenham: Edward Elgar.

Shove, E. (2009). Beyond the ABC: climate change policy and theories of social change. Environment and Planning A, 42, 1273-1285.

Shove, E., & Walker, G. (2007). Caution. Transitions ahead: politics, practice and sustainable transition management. Environment and Planning A, 39, 763-770.

Shove, E., & Walker, G. (2008). Transition ManagementTM and the politics of shape shifting. Environment and Planning A, 40, 1012-1014.

Smith, A., & Kern, F. (2007). The transitions discourse in Dutch energy policy: reinvigorating ecological modernisation? Keynote paper to the 7th International Summer Academy on Technology Studies.

Smith, A., Stirling, A., & Berkhout, F. (2005). The governance of sustainable socio-technical transitions. Research Policy, 34, 1491-1510.

Spaargaren, G. (1997). The Ecological Modernization of Production and Consumption; Essays in Environmental Sociology. Wageningen: Universiteit Wageningen.

Spaargaren, G. (2001, juni 8). Milieuverandering en het alledaagse leven. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar in de Beleidsmatige aspecten van natuur- en milieu-educatie. Tilburg.

Spaargaren, G. (2008). Sustainable Consumption and Production policies. Citizen-consumers as change agents. Ökologisches Wirtschaften, 3, 15-16.

Spaargaren, G. (2011). Theories of practices: Agency, technology, and culture. Exploring the relevance of practice theories for the governance of sustainable consumption practices in the new world-order. Global Environmental Change, 21, 812-822.

Spaargaren, G., & Mol, A. (2007). Ecological modernisation theory in debate: A review. Environmental Politics, 9(1), 17-49.

Spaargaren, G., & Mol, T. (1992). Sociology, Environment and Modernity. Towards a theory of Ecological Modernization. Society and Natural Resources, 5(4), 323-344.

Spaargaren, G., & Van Vliet, B. (2000). Lifestyles, consumption and the environment: The ecological modernization of domestic consumption. Environmental Politics, 9(1), 50-76.

Spaargaren, G., Beckers, T., Martens, S., Bargeman, B., & van Es, T. (2002). Gedragspraktijken in transitie. De Gedragspraktijkenbenadering getoetst in twee gevallen: Duurzaam wonen en Duurzame toeristische mobiliteit. Tilburg/Wageningen: Globus, Wageningen University.

Spaargaren, G., Martens, S., & Beckers, T. A. (2006). Sustainable technologies and everyday life. User Behavior and Technology Development, 20, 107-118.

Spaargaren, G., Mol, A., & Buttel, F. (2000). Environment and Global Modernity. London, Thousand Oaks, New Delhi: SAGE.

Spaargaren, G., Mol, A., & Klapwijk, A. (1991). Technologie en milieubeheer. Tussen sanering en ecologische modernisering. 's-Gravenhage: SDU.

Spaargaren, G., Mommaas, H., van den Burg, S., Maas, L., Drissen, E., Dagevos, H., … Sargant, E. (2007). Duurzamer Leefstijlen en Consumptiepatronen: een theoretisch perspectief voor de analyse van transitieprocessen binnen consumptiedomeinen. Wageningen, Tilburg: Onderzoeksrapport TMB-project, Environmental Policy Group Wageningen Universiteit/Milieu Natuur Planbureau/Tilburg Universiteit Telos/Landbouw Economisch Instituut.

Stern, P.C. (2000). Toward a Coherent Theory of Environmentally Significant Behavior. Journal of Sociale Issues, 56(3), 407-424.

Stevenson, N. (2012). Localization as subpolitics: The Transition Movement and cultural citizenship. International Journal of Cultural Studies, 15(1), 65-79.

Swanborn, P.G. (1996). Case-study’s. Wat, wanneer en hoe? Amsterdam/Meppel: Boom.

TRADO. (z.d.). Evaluatie en monitoring van transities. Opgehaald van Steunpunt Transities voor Duurzame Ontwikkeling: https://steunpunttrado.be/onderzoek/onderzoekslijn2

Ullrich, O. (1998). Weltniveau: in der Sackgasse der Industriegesellschaft. Berlijn: Rotbuch Verlag.

van den Bosch, S., & Rotmans, J. (2008). Deepening, Broadening and Scaling up: a Framework for Steering Transition Experiments. Delft/Rotterdam: Knowledge Centre for Sustainable System Innovations and Transitions (KCT).

VITO. (2014). Over VITO. Opgehaald van VITO: https://vito.be/nl/over-vito

Vlaamse overheid, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid). (2011). Milieubeleidsplan 2011-2015. Brussel.

Vlaamse overheid. (z.d.a). Beleid. Opgehaald van Vlaanderen is duurzaam: http://do.vlaanderen.be/beleid.

Vlaamse overheid. (z.d.b). Wat is transitie? Opgehaald van Vlaanderen is duurzaam: http://do.vlaanderen.be/wat-transitie

Vlaamse overheid. (z.d.c). Welkom. Opgehaald van Transities voor Duurzame Ontwikkeling: https://steunpunttrado.be/

Vlaamse overheid. (z.d.d). DUWOBO? Opgehaald van Transitie duurzaam wonen & bouwen: http://www.duwobo.be/index.cfm?n01=duwobo

Vlaamse overheid. (z.d.e). Wat? Opgehaald van Plan C - Transitienetwerk Duurzaam Materialenbeheer Vlaanderen: http://www.plan-c.eu/wat/

Vlaamse Regering. (2014). Beleidsnota 2014-2019 Algemeen Regeringsbeleid. Opgehaald van Vlaanderen is duurzaam: http://do.vlaanderen.be/beleidsnota

Warde, A. (2005). Consumption and Theories of Practice. Journal of Consumer Culture, 5(2), 131-153.

Wengraf, T. (2001). Qualitative Research Interviewing: Biographic Narrative and Semi-Structured Methods. London: SAGE.

Wester, F. (1995). Strategieën voor kwalitatief onderzoek. Bussum: Coutinho.

Whitmarsh, L., O'Neill, S., & Lorenzoni, I. (2011). Commentary. Climate change or social change? Debate within, amongst, and beyond disciplines. Environment and Planning A, 43, 258-261.

Wilson, C., & Chatterton, T. (2011). Commentary. Multiple models to inform climate change policy: a pragmatic response to the ‘beyond ABC. Environment and Planning A, 43, 2781-2787.

World Commission on Environment and Development. (1987). Our Common Future. Oxford: Oxford University Press.

Universiteit of Hogeschool
Master in de Sociologie
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: