Hoe lever je kwaliteitsvolle zorg bij personen met dementie die seksueel overschrijdend gedrag vertonen?

Wendy Michielsen, Sandra van Leuven, Heidi Frans & Peggy Frans
Persbericht

Hoe lever je kwaliteitsvolle zorg bij personen met dementie die seksueel overschrijdend gedrag vertonen?

Bij de vraagstelling ‘ Hoe omgaan met seksueel overschrijdend gedrag bij personen met dementie?’ is het belangrijk om als professionele zorgverlener verschillende aspecten te bekijken.

Het is vaak zeer moeilijk voor de zorgverleners en familie om met het seksueel overschrijdend gedrag van een persoon met dementie om te gaan. Dit heeft te maken met de vele aspecten die erbij betrokken zijn, zowel het individu met zijn autonomie als de gemeenschap waarin hij verblijft. De zorgverlener heeft het gevoel om als beschermer van de zorgvrager op te treden en daarbij wordt vaak de wil van de persoon die lijdt aan dementie omzeild. Het verlies van privacy dat met een opname gepaard gaat én de maatschappelijke visie op ouderen en seksualiteit, vormen een zware ballast in de beoordeling van dergelijk gedrag. De verantwoordelijkheid van de zorgverlener is dubbel: een omgeving creëren waarin de persoon als individu met een eigen persoonlijkheid aan bod komt en het respecteren van de emotionele, fysieke en seksuele veiligheid van de zorgvrager en zorgverlener. Toch wordt op heden bij personen met dementie vaak de wil van het individu en hun beleving met betrekking op intimiteit en seksualiteit genegeerd. Hoewel autonomie een belangrijk aspect in de zorg is, blijkt toch dat bij de progressieve achteruitgang van de cognitieve functies, die kenmerkend zijn bij dementie, de autonomie van de persoon mee verdwijnt. In de praktijk blijkt dat er nog veel onduidelijkheden over seksueel overschrijdend gedrag heersen. Wat is nu dit seksueel overschrijdend gedrag? Wanneer is het gedrag overschrijdend? Voor wie is het overschrijdend? Belangrijk is dat iedereen die instaat voor het zorgproces dit begrip hetzelfde definieert.

Omtrent de diagnosestelling zijn er nog veel onduidelijkheden. Op welke manier kan men het probleem op een realistische betrouwbare manier vaststellen, zijn er hiervoor wetenschappelijk onderzochte hulpmiddelen? Enkele meetschalen worden vergeleken op basis van beschikbaarheid, effectiviteit en bruikbaarheid. Het blijft echter noodzakelijk om bijkomende informatie te verschaffen, een meetschaal is een hulpmiddel en mag niet als ultieme diagnosestelling dienen.

Seksueel overschrijdend gedrag dient bespreekbaar te worden gemaakt. Niet praten vergroot het probleem, biedt voor niemand een oplossing en de zorgkwaliteit neemt af. Ieder heeft zijn connotatie die invloed kan hebben op hoe het seksueel overschrijdend gedrag wordt ervaren. Indien men geconfronteerd wordt met seksueel overschrijdend gedrag kan men best met een ik-boodschap reageren. Non-verbale signalen versterken deze boodschap. Als professionele zorgverlener is het belangrijk om niet te oordelen op het individu maar op zijn ongepaste gedrag. Het is belangrijk dat men als team open en duidelijk kan communiceren, steun en begrip kan geven aan elkaar. Een goede communicatie is erg belangrijk. Wat zijn de vereisten van een goede communicatie? Met wie moet men communiceren? Families zitten soms met veel frustraties. Goede voorlichting en een luisterend oor kan bezorgdheid van de familie verlichten en schept tevens een vertrouwensband.

De evaluatie en het beheer van seksueel overschrijdend gedrag biedt veel uitdagingen. Hoewel er geen vastgestelde behandelingen bestaan, biedt literatuur een zwak bewijs voor diverse niet-medicamenteuze en farmacologische behandelingen. Belangrijk is dat de behandeling gebeurt op maat van het individu en dat er gestart wordt met een niet-medicamenteuze interventie. De voorgestelde medicamenteuze behandelingen hebben een beperkte werkzaamheid of potentieel ernstige bijwerkingen. Deze medicamenteuze interventies zijn steeds in samenspraak met de arts.

De niet-medicamenteuze interventies gaan we via een bijscholing aan zorgverleners toelichten. Belangrijk hierbij is dat iedere zorgverlener op dezelfde manier reageert wanneer het seksueel overschrijdend gedrag zich voordoet. Concrete afspraken maken die voor iedereen duidelijk zijn en streven naar uniformiteit in de zorgverlening. Dit kan alleen mits goede communicatie, afspraken én een op maat afgestemde zorgplanning voor de persoon met dementie die seksueel overschrijdend gedrag vertoont. Via een bijscholing trachten we het praktijkdeel van onze bachelorproef te ondersteunen. Zodat de kennis rond seksueel overschrijdend gedrag bij zorgverleners wordt verruimd en zo een meer ethische benadering wordt bereikt. 

 

Bibliografie

Abdo, C.H.N. (2013). Sexuality and couple intimacy in dementia. Co-psychiatry, 26 (6), 593-598.

Alagiakrishnan, K., Brahim, A., Lim, D.,& Senthilselvan, A., Wong, A., & Wood, A.,& et al. (2005). Sexually inappropriate behaviour in demented elderly people. Postgraduate Medical Journal, 81, p. 463-466.

Alderman, N., & Johnson, C., Knight, C. (2006). Challenges associated with the definition and assessment of inappropriate sexual behavior among individuals with a acquired neurological impairment. Brain Injury, Vol.20 (7), p. 687-693.

Alderman, N., Brikett-Swan, L., Green S., Johnson, C., Knight, C., Yorstan, G. (2008). The St Andrew's Sexual Behaviour Assessment (SASBA): development of a standardised recording instrument for the measurement and assessment of challenging sexual behaviour in people with progressive and acquired neurological impairment. Neurolopsychological Rehabilitation , Vol.18 (2), p. 129-159.

Allen, R.S., Breland, G.L., Di Napoli, I.A. (2013). Staff knowledge and perceptions of sexuality and dementia of older adults in nursing homes. Journal of Aging and Health, XX(X), 1-9.

Amano, N., Inuzuka, S., Ogihara, T. (2009). Behavioral en psychologische symptomen van dementie en medische behandeling. Psychogeriatrie, Vol.9, p. 45-49.

Appelo, M., Hoogeveen, F. (2009). Minithema seksualiteit en dementia; ik heb een andere jongen ontmoet. Denkbeeld, Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Bakhuiyzen- Pons, M. (2011). Inhibited in Dementia: Burden, Passion or Distress? A study on sexual disinhibited behavior in dementia. Onuitgegeven masterthesis, Open Universiteit Nederland, departement Psychologie.

Barker, P., Begley, C.M., Higgins, A. (2004). Hypersexuality and dementia: dealing with inappropriate sexual expression. Britisch journal of Nursing, Vol.13 (22), p. 1330-1334.

Berlo, W., Schenkkan, M. (2006). Relationele en seksuele problematiek van Alzheimer patiënten: een review van de literatuur. Tijdschrift voor Seksuologie, Vol.30, p. 27-35.

Beurskens, S. S. (2008). Meten in de praktijk (Vol. 1). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Bos, M. (2000). Seksuele intimidatie in de zorg. (1ste druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Christodoulai, P., Papaliagkas, T.V., Tsatali, M., Tsolaki, N. (2010). The complex nature of innapropriate sexual behaviors in patiënts with dementia, Can we put into a frame? Sex Disable, Vol.29, p. 143-156.

Cornelison, L.J., Doll, G.M. (2013). Management of sexual expression in long-term care: Ombudsmen’s perspectives. The Gerontologist, 53 (5), 780-789.

47

Cornelison, L. J., Gayle, M. (2012). Management of Sexual Expression in Long-Term Care: Ombudsmen’s Perspectives. The Gerontologist, Vol.53 (5), p. 780-789.

David, R.P., Gyua , Y.J. (2008). Innappropriate Sexual Behaviors in Cognitivelt Impaired Older Individuals, doi: 10.1016/j.amj.opham.2008.12.004. Doi: 10.1007/ BF03088295.

Degano, P., Series, H. (2005). Hyperseksuality in dementia. Advances in Psychiatric Treatment, 11, 424.

Diesfeldt H. (2009) Ontremd gedrag of verlangen naar intimiteit? Denkbeeld, Tijdschrift voor Psychogeriatrie, 5 (21), p.6-8.

Gastmans, C. (2014). Sexual expression in nursing homes: a neglect nursing ethics issue. Nursing ethics, Vol.2 (5) p. 505-506.

Gastmans, C. (2014). Zorg voor ouderen met betrekking tot intimiteit en seksualiteit: een klinisch-ethische studie met bijzondere aandacht voor geïnstitutionaliseerde ouderen met dementie: onuitgegeven doctoraatsproject, Katholieke Universiteit Leuven.

Gastmans, C.,& Mahieu, L. (2012). Sexuality in institutionalized elderly persons: a systematic review of argument- based ethics literature. International Psychogeriatric, 24 (3), 346-357.

Gastmans, C.,& Mahieu, L., Van Elsen, K. (2011). Nurses perceptions of sexuality in institutionalized elderly: A literature review. International Journal of Nursing Studies., 48, 1140-1154.

Geelen, R. (2010). Praktijkboek dementie: Van achterdocht tot zwerfgedrag. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Gianotten, W. G. (2009). Seksuologie (Vol. 2). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Guay, D.R. (2008). Inappropriate sexual behaviors in cognitively impairment older

individuals. The American Journal of Geriatric Pharmacotherapy, 6 (5), 269-288.Gupta, N., Joller, P., Seitz, D.P., (2013). Approach to inappropriate sexual behaviour in

people with dementia. Can Fam Physician, Vol.59 (3), p. 255-60.

Hayward, L. E., Robertson, N.,& Knight, C. (2013). Inappropriate sexual behavior and dementia: an exploration of staff experiences Dementia. The International Journal of Social Research and Practice, Vol.12 (4), p. 463-480.

Heemelaar, M. (2013). Seksualiteit, intimiteit en hulpverlening: informatie en communicatietraining voor sociaal-agogisch hulpverleners en verpleegkundigen. (4de herziene druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Hemberg, M., Mattiasson, A.(1998). Intimacy- meeting needs and respecting privacy in the care of Elderly people: What is a good Moral attitude on the part of nurse/carer? Nursing Ethics, vol.5 (6), p. 527-534.

48

Holmes, D., Reingold, J.,& Teresi, J. (1997). Sexual expression and dementia. Views of caregivers: A pilot study. International Journal of Geriatric Psychiatry, 12 (7), 695-701.

Hooren, V.S. (2011). Deviant sexual behavior in dementia. Onuitgegeven masterproef tot het behalen van de grad van Master in de seksuologie, Katholieke Universiteit Leuven: faculteit Geneeskunde, departement Maatschappelijke Gezondheidszorg.

Hooren, V.S., Mulder, A., Leontjevas, R. M. (2009). The Montgomery-Asberg Depression Rating Scale and tHe Cornell Scale for Depression in Dementia: a validation study with patients exhibiting early-onset dementia. American journal of geriatric psychiatry, Vol.17 (1), p. 56-64.

Koopmans, R.T., Pennings, G.A., van der Meer, M.M.,& Zuidema, S.U. (2006). Prevalentie van probleemgedrag bij een groep dementerende verpleeghuispatiënten. Tijdschrift Gerontology en Geriatrie 37, p. 18-23.

Krook, K., Van Straaten, G. (2005). Hoezo lastig!: omgaan met probleemgedrag van ouderen. Baarn: HB uitgevers.

Kuhn, D. (2002). Intimacy, Sexuality and residents with dementia. Alzheimer care quality. Alzheimer’s Care Quarterly, 3 (2), p. 165-176.

Litghtbody,E., Jackson, G.A.,& Lithgow, S. (2013). Sexuality, dementia and the care home. The Journal of Dementia Care, 21 (1), 28-31.

Mahieu, L. (2014). Zorg voor ouderen met betrekking tot intimiteit en seksualiteit. Een klinisch- ethische studie met bijzondere aandacht voor geïnstitutionaliseerde ouderen met dementie. Doctoraatsproject, Katholieke Universiteit Leuven

Mahieu, L., Anckaert, L., Gastmans, C. (2014). Eternal suncine of the spotless mind? An anthropological- ethical framework for understanding and dealing with sexuality in dementia care. Medical Health and Philos, 17, 377-387.

Mahieu, L., Dierickx de Casterlé, B., Van Elsen, K.,& Gastmans, C. (2013). Nurses knowledge and attitudes toward aged sexuality: validity and international consistency of the dutch version of the aging Sexual Knowledge and attitudes scale. Journal of Advanced Nursing, 69 (11), 2584-2596.

Mitty, E., Rheaume, C. (2008). Sexuality and intimacy in older adults. Geriatric Nursing, Vol.29 (5), p. 342-349.

Oskam, E., Scheres, W. (2005). Totale communicatie. (2de druk). Maarssen: Elsevier gezondheidszorg.

Plasschaert, L. (2002). Taalcommunicatie met ouderen, ook in probleemsituaties. (1ste druk). Leuven: Garant.

Raeymaekers, P., Rondia, K. (2009). Naar een dementievriendelijke samenleving: Aanbevelingen en mogelijke acties. Rapport van een pluridisciplinaire werkgroep, Naar een dementievriendelijke samenleving.

Rossa, S.M., Swiete, J.C.V. (2006). Frontotemporale dementie. Tijdschrift voor Verpleeghuisgeneeskunde, Vol.31, p. 50-55.

49

Safer, M.,& Wallace, M. (2009). Hypersexuality among cognitively impaired older adults. Geriatric Nursing, Vol.30 (4), p. 230-237.

Schenkkan, M., Van Berlo, W.(2006). Relationele en seksuele problematiek van partners van Alzheimerpatiënten: een review van de literatuur. Tijdschrift voor Psychologie, 30, 27-35.

Diesfeldt, H. (2014), Seks en de zorgverlener, omgaan met seksueel getint gedrag. Denkbeeld, 26 (3), 12-15.

Stolker J.J., Z. F. (1994). Meetinstrumenten in de psychiatrie (Vol. 1). Lisse, Netherlands: Swets & Zeitlinger.

Stubbs, B. (2011). Displays of inappropriate sexual behavior by patients with progressive cognitive impairment: The forgotten form of challenging behavior? Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, Vol.18 (7), p. 602-607.

Swinnen, A. (2011). Seksualiteit van ouderen, een multidisciplinaire benadering. (1ste druk). Amsterdam: Amsterdam University Press.

Ten Have, E. (2011). Communicatieve vaardigheden voor verpleegkundigen: de patiënt centraal. (3de herziene druk). Amsterdam: Amsterdam Reed Business Education.

Tripathi, Manjari, Vibha, Deepti. (December 2010). An approach to and the rationale for the pharmacological management of behavioral and psychological symptoms of dementia. Annals of Indian Academy of Neurology, Vol.13 (6), p. 94-98.

Tsatali, M.,& Tsolaki, M., Christodoulou, T.,& Papaliagkas, V. (2011). The Complex Nature of Inappropriate Sexual Behaviors in Patients with Dementia: Can We Put it into a frame? Sexuality and Disability, Vol.29 (2), p. 143-156.

Verdult, R. (2003). De pijn van dement zijn: de belevingsgerichte aanpak van probleemgedrag. Baarn: HB Uitgeverij.

World Health Organisation, (n.d.), International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th revision. (1993). Geneva, Switserland.

World Health Organization. (2001). International Classification of Functioning, Disability and Health. (2nd). Geneva, Switserland.

Websites:

Ecmr. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.ecmr.nl.

Kennisbundel probleemgedrag voor docenten: Zorg en welzijn Utrecht, (2011). Vilans. Gevonden op internet op 30 november 2014 http://www.vilans.nl/docs/vilans/informatiecentrum/kennisbundel%20Probl…. pdf

50

Onderzoeksinformatie. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.onderzoeksinformatie.nl/nl/oi/nod.

PITS-online. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.PITS-online.nl Proqolid. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.proqolid.org Swets. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.swets.nl

Toolkit of instruments to measure end of life care. Gevonden op het internet op 18 november 2014 www.gwu.edu/cicd/toolkit/toolkit.htm.