Een rustplek in een speeltuin: het ontwerpen van een inclusieve speelplek met de expertise van kinderen met autisme

Nele De Mets
Persbericht

Een rustplek in een speeltuin: het ontwerpen van een inclusieve speelplek met de expertise van kinderen met autisme

Een rustplek in een speeltuinHet ontwerpen van een inclusieve speelplek met de expertise van kinderen met autisme

INLEIDINGEen inclusieve maatschappij, waar iedereen volledig deel van kan zijn ongeacht zijn verschillen, is dat geen mooi streefdoel? Jammer genoeg ervaren personen met een beperking hierin nog veel hindernissen. Toch kan je door kleine stappen te ondernemen, bouwen aan zo’n inclusieve maatschappij.

Als men spreekt over een inclusieve samenleving doelt men op de insluiting van alle burgers, zonder acht te slaan op de verschillen tussen de burgers (Grip vzw, z.d.). De verscheidenheid aan mensen wordt net gerespecteerd en biedt een rijkdom aan onze samenleving (Grip vzw, z.d.; Van Puyenbroeck, 2012). De Verenigde Naties schrijven in hun Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (2006) dat personen met een beperking nog steeds worden belemmerd in hun participatie in de samenleving. Ook bij kinderen is dit vaak het geval, terwijl zij over dezelfde rechten en vrijheden moeten beschikken als andere kinderen (Verenigde Naties, 2006, Art. 7, §1).

Voor kinderen is het belangrijk om in het dagelijkse leven speelmomenten te hebben. Ze dragen tevens bij aan de ontwikkeling. Zo zou spelen o.a. in relatie staan tot groei, omgaan met anderen, het verwerken van ervaringen, kwaliteit van leven en persoonlijkheidsontwikkeling (Bolhuis, et al., 2013).  Als ze dit buiten kunnen doen, komen ze veel meer mogelijkheden en uitdagingen tegen. Men kan dingen uitproberen, exploreren en experimenteren waarbij de beperkingen van een binnenomgeving geen rol spelen (Tovey, 2011). Toch is het voor kinderen met een beperking niet altijd eenvoudig om deel te nemen aan het buitenspel omdat de buitenomgeving niet altijd inclusief is. Het is belangrijk dat de plek zowel fysiek toegankelijk is als om sociale barrières te verwijderen.

Als je je verdiept in de leefwereld van kinderen met autisme, komt naar boven dat zij soms een overdaad aan prikkels kunnen ervaren en hierdoor het overzicht op de situatie verliezen en angstig worden. Dit komt omdat de wereld door mensen met autisme anders wordt waargenomen, begrepen en ervaren (Vermeulen, 2008). De waarneming gebeurt op een andere, meer gefragmenteerde manier. Wanneer er heel veel prikkels binnenkomen, kan het soms veel tijd kosten om al deze verschillende indrukken te verwerken (de Bruin, 2005).

Wanneer we spreken over een buitenomgeving zijn er soms meer prikkels waar te nemen dan binnen:

·       De natuur speelt een rol: de buitentemperatuur kan meerdere malen verschillen terwijl deze in een binnenruimte vaak constant is. Ook voel je de wind die ook extra geluid kan veroorzaken door bijvoorbeeld de bladeren aan de bomen te doen ritselen.

·       Als we spreken over een publieke ruimte en we nemen het voorbeeld van een plein, heb je vaak auto’s en fietsers die voorbij rijden, voetgangers die passeren, kinderen die spelen, mensen die op terrasjes zitten, ...

Er kunnen meer prikkels waargenomen worden, waardoor de neiging tot isolatie misschien sneller zal plaatsvinden. Horvers en Kuipers-Hemken (2014) benadrukken dat het op zo’n moment belangrijk is om blootstelling aan prikkels zoveel mogelijk te vermijden. Het is niet vanzelfsprekend dit te willen toepassen op een publieke ruimte. Een buitenruimte geeft niet altijd de mogelijkheid om je af te sluiten van de omgeving en afstand te doen van de verschillende prikkels die binnenkomen. Browning en Robinson (2011, in: Couper, 2011) stellen dat er best enkele plekken worden voorzien in een speeltuin waarnaar kinderen kunnen ontsnappen wanneer er een teveel aan prikkels wordt ervaren.

Door een rustplek in een speeltuin te voorzien, hoeven zowel kinderen met autisme, maar ook andere kinderen met of zonder een beperking, niet ver te zoeken om ‘even weg te vluchten’.

Bij nader toezien blijkt ‘de rustplek’ een abstract begrip dat niet zomaar te definiëren is. Door onderzoek te doen naar bestaande rustplekken, inspiratie te halen uit mindfulnessoefeneningen voor kinderen en kinderen als experten te beschouwen door hen te vragen wat een rustplek inhoudt, is een lijst met ontwerpcriteria opgesteld die weergeeft wat het zou kunnen zijn. Deze criteria dienen als basis voor het ontwerp van de rustplek.

De criteria zijn:

1.    Tot rust komen

2.    Natuur: thema, materialen, omgeving

3.    Stilte vs. muziek

4.    Zich thuis voelen

5.    Zich oriënteren > overeenkomsten

6.    Zich identificeren > persoonlijke toets

7.    Lichte kleuren vs. lievelingskleuren

8.    Vorm creëert geborgenheid

9.    Zintuigen: weinig prikkels, gerichte prikkels, stimuleren op verschillende manieren

10. Comfortabele houding

11. Iets om zich mee bezig te houden

12. Licht/donker

13. Focus op het positieve

Een ontwerp staat steeds in een omgeving. De stad als decor kiezen heeft verschillende voordelen. Omdat er veel mensen samenleven, zal een verandering in de omgeving een grotere impact hebben. Een positieve aanpassing zal sneller mensen bereiken en verspreid worden. Wanneer een rustplek wordt geplaatst in een speeltuin in de stadsomgeving, zal deze plek een meer divers publiek aantrekken. Dit kan ook een impact hebben op de omgeving errond en de activiteiten die daar plaatsvinden. Doordat de speeltuin toegankelijker wordt voor kinderen met een beperking, zal de barrière om de speeltuin te gebruiken verkleind worden. Op die manier wordt de speeltuin een plek waar alle kinderen kunnen spelen en zichzelf kunnen zijn, ongeacht hun verschillen. De Dageraadplaats in Antwerpen is een verkeersluw plein dat omringd is met veel horeca-zaken. Er is reeds een speeltuin voorzien die regelmatig wordt gebruikt door kinderen uit de omgeving. De buurt wordt tevens gekenmerkt door een hoge mate van betrokkenheid en tolerantie. Dit plein lijkt een goede omgeving om een rustplek te plaatsen in de speeltuin.

SLOTDoor een rustplek te voorzien in een speeltuin, wordt de speeltuin een plek waar alle kinderen kunnen spelen en zichzelf kunnen zijn, ongeacht hun verschillen. Hierdoor is er weer een extra stap gezet naar een inclusieve maatschappij.

Als men zich zou verdiepen in de leefwereld van bijvoorbeeld kinderen met een motorische beperking, zullen er ongetwijfeld andere dingen naar boven komen die ook kunnen bijdragen aan een inclusievere speelplek.

 

Bibliografie

AAIDD (1992). Frequently Asked Questions on Intellectual Disability. Geraadpleegd op 3 maart 2015, via http://aaidd.org/intellectual-disability/definition/faqs-on-intellectua…

Abbas, M.Y., Awang, M.B. & Soltani, S.H.K. (2012). Disabled Children in Public Playgrounds: A Pilot Study [Elektronische versie]. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 36, 670–676a

Agentschap voor Natuur en Bos (2012). Investeer in groen: winst verzekerd. Brussel: Agentschap voor Natuur en Bos. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.natuurenbos.be/~/media/files/themas/groen/nb_1967_brochureis…

Amir, R.E., Francke, U., Tran, C.Q., Van den Veyver, I.B., Wan, M. & Zoghbi, H.Y. (1999). Rett syndrome is caused by mutations in X-linked MECP2, encoding methyl-CpG-binding protein 2 [Elektronische versie]. Nature Genetics, 23 (2), 185-188.

Antwerpen (z.d.). Stadspark. Geraadpleegd op 14 april 2015 via https://www.antwerpen.be/nl/info/52d5051e39d8a6ec798b4780/stadspark

ArchDaily (2012). Kamppi Chapel/KS2 Architects. Geraadpleegd op 8 april 2015 via http://www.archdaily.com/252040/kamppi-chapel-k2s-architects/

Augé, M. (1995). Non-places: introduction to an anthropology of supermodernity (J. Howe, Trans.). Londen: Verso.

Balans (2008). Balans in het kort: PDD-NOS. De Bilt: Balans. Geraadpleegd op 26 april 2015 via http://www.orbisconcern.nl/orbis-medisch/ggz/clientenfolders/?eID=dam_f…

Besia, S. & Carnesecchi, M. (2014). The Challenge of a Research Network on Play for Children with Disabilities [Elektronische versie]. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 146, 9–14

Bolhuis, N., Damhuis, M. (Ed.) & van Amelsvoort, H. (2013). Spelend ontwikkelen. Assen: Koninklijke Van Gorcum.

Boucher, J. & Wolfberg, P. (2003). Editorial. Autism, 7 (4), p. 339-346

Burdette, H.L. & Whitaker R.C. (2005) Resurrecting free play in young children: looking beyond fitness and fatness to attention, affiliation, and affect [Elektronische versie]. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 159 (1), 46-50.

Cardol, M., Rijken, M., Speet, M., Spreeuwenberg, P. & van den Hoogen, P. (2007). Deelname aan de samenleving van mensen met een beperking: Participatiemonitor 2007. Nivel. Geraadpleegd op 8 maart 2015 via http://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapport-pariticipatie…

Citytrip Planner (z.d.). Bezoek Sint-Jansvliet. Geraadpleegd op 14 april 2015 via http://www.citytripplanner.com/nl/bezienswaardigheden_Antwerpen/Sint-Ja…

Cleland, C.C. & Clark, C.M. (1966). Sensory deprivation and aberrant behavior among idiot [Elektronische versie]. American Journal of mental deficiency, 71, 213-393.

coStA (z.d.). coStA. Geraadpleegd op 24 april 2015 via http://www.cosintandries.be/

Couper, L. (2011). Putting Play Back into the Playground [Elektronische versie]. Kairaranga, 12 (1), 37-42.

Couper, L., Sutherland, D. & van Bysterveldt, A. (2013). Children with Autism Spectrum Disorder in the Mainstream Playground [Elektronische versie]. Kairaranga, 14 (1), 25-31.

Devie, J. & Vanoosthuyse, R. (2009). Het grote snoezelboek: een wondere wereld van zintuigen. Sint-Niklaas: Abimo.

de Bruin, C. (2005). Geef me de 5: een praktisch houvast bij de opvoeding en begeleiding van kinderen met autisme. Doetinchem: Graviant.

De Kort, Y., Hoekstra, E. & Van Liempd, I. (2006). Gebouwen voor kinderopvang onder de loep. Bussum: Thoth.

De Visscher, K. & Roef, L. (2012). Beroepspraktijk en Supervisie I: Spel en Spelen. Brussel: HUB

Dezeen (2011). Feral House Nichoir by Matali Crasset. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2011/07/18/feral-house-nichoir-by-matali-crasset/

Dezeen (2012). Bridge Studio by Saunders Architecture. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2012/05/01/bridge-studio-by-saunders-architecture/

Dezeen (2013a). The Silence Room at Selfridges by Alex Cochrane Architects. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/01/19/the-silence-room-at-selfridges-by-alex…

Dezeen (2013b). Tree Snake Houses by Luís and Tiago Rebelo de Andrade. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/10/01/tree-snake-houses-by-luis-and-tiago-re…

Dezeen (2014). Forest Retreat by Uhlik Architekti rests on a boulder in a Bohemian wood. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2014/07/01/forest-retreat-by-uhlik-architekti/

Farokhi, M. & Hashemi, M. (2011). The analyses of children’s drawings: social, emotional, physical, and psychological aspects [Elektronische versie]. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 30, 2219-2224

Filipek, P.A., Accardo, P.J., Baranek, G.T., Cook, E.H. jr., Dawson, G., Gordon, B., Gravel, J.S., Johnson, C.P., Kallen, R.J., Levy, S.E., Minshew, N.J., Prizant, B.M., Rapin,  I., Rogers, S.J., Stone, W.L., Teplin, S., Tuchman, R.F. & Volkmar, F.R. (1999). The Screening and Diagnosis of Autistic Spectrum Disorder [Elektronische versie], Journal of Autism and Divelopmental Disorders, 29 (6), p. 439-484.

Freeman, M. (2009). Newzen:  the tea-ceremony room in modern japanese architecture. Londen: Eight Books.

Frieling, M. (2007). De ontwikkeling van een meetinstrument voor sociale cohesie in de buurt. Decide. Geraadpleegd op 16 april 2015 via http://www.invoeringwmo.nl/sites/default/documenten/definitieveMeetinst…

Froyen, H. (2012). Universal Design: een methodologische benadering: een weg naar mensvriendelijke en elegante architectuur. Diepenbeek: Provinciale Hogeschool Limburg.

Fry, G., Tveit, M. & Velarde, M.D. (2007). Health effect of viewing landscapes – Landscape types in environmental psychology [Elektronische versie]. Urban Forestry & Urban Greening, 6, p. 199-212

Grinde, B. (1996). The biology of visual aesthetics [Elektronische versie]. Journal of Social and Evolutionary Systems, 19 (1), p. 31-40

Grinde, B. & Patil, G.G. (1009). Biophilia: does visual contact with nature impact on health and well-being? [Elektronische versie]. International Journal of Environmental Research and Public Health, 6, p. 2332-2343.

Grip vzw (z.d.). Inclusie. Geraadpleegd op 8 maart via http://www.gripvzw.be/begrippenlijst/615-inclusie.html

Heliomare (z.d.). Wat is autismespectrumstoornis?. Geraadpleegd op 8 maart 2015, via https://www.heliomare.nl/page/Expertisecentrum/Autisme

Hellendoorn, J. & van Berckelaer-Omes, I. (1991). De betekenis van spel. In J. Hellendoorn & I.A. van Berckelaer-Onnes (Ed.), Speciaal spel voor speciale kinderen (pp. 11-22).  Groningen: Wolters-Noordhoff.

Hoekstra, E. & Van Liempd, I. (2011). Bouwboek voor Kindercentra. Bussum: Thoth.

Hofrichter-Ritter Architekten (z.d.). Chapel of Rest. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.hofrichter-ritter.at/bauten/post/chapel-of-rest

Holmes, E. & Willoughby, T. (2005). Play behaviour of children with autism spectrum disorders [Elektronische versie]. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 30 (3), 156-164.

Horvers, G. & Kuipers-Hemken, M. (2014). Overprikkeling. In Horvers, G. & Kuipers-Hemken, M. (2014). Plan B: een vernieuwende handreiking voor autisme en communicatie. Amsterdam: SWP. Geraadpleegd op 12 maart 2015 via http://www.autismeacademie.nl/wp-content/uploads/2014/11/O-overprikkeli…

Inclusie Vlaanderen (z.d.). Wat is Inclusie Vlaanderen?: Wat is inclusie?. Geraadpleegd op 3 maart 2015, via http://www.inclusievlaanderen.be/over-inclusie/wat-is-inclusie-vlaander…

Inlander, C.B. & Moran, C.K. (2002). Beter leren omgaan met stress. Aartselaar: Deltas.

Jones (2005). Inclusion: lessons from children [Elektronische versie]. British Journal of Special Education, 31 (2), 60-66.

Kellert, S.R. & Wilson, E.O. (1995). The biophilia hypothesis. Washington: Island Press.

Kröber, H.R.Th. & van Dongen, J. (1997). Mensen met een handicap en hun omgeving: bouwstenen voor anders denken. Soest: Nelissen B.V.

Mertens, K. (z.d.). Snoezelen. Geraadpleegd op 25 februari via http://www.isna.de/en/snoezelen-engl/definition-teaching-dvd.html

Nakao, M. & Yamazaki, Y. (z.d.). Shear Strength of Mud-Plastered Walls used in Japanese Traditional Wooden Houses. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.cismid.uni.edu.pe/descargas/confinter/yyamazaki_ppt.pdf

Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (2009). Diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Utrecht: De Tijdstroom.

Norberg-Schulz, C. (1979). Genius loci: towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli.

Palmer, N. (2007). Making friends on the playground when you have Autism Spectrum Disorder. Geraadpleegd op 11 maart 2015 via http://www.asdconsultancy.com/2007/03/making-friends-on-playground-when…

Prellwitz, M. & Skär, L. (2007). Usability of playgrounds for children with different abilities [Elektronische versie]. Occupational therapy international, 14 (3), 144-155.

Publieke Ruimte (2009a). Dageraadplaats. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://www.komopstraat.be/illustraties/Antwerpen_Dageraadplaats.pdf

Publieke Ruimte (2009b). Frans Halsplein. Geraadpleegd op 14 april 2015 via http://www.komopstraat.be/illustraties/Antwerpen_Frans_Halsplein.pdf

Rebelo de Andrade (2013). Tree Snake Houses. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.rebelodeandrade.com/projects/view/ra-tree-snake-houses

Saunders (z.d.). Fogo Island, Bridge Studio. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.saunders.no/work/item/176-fogo-island-bridge-studio

Schuurman, M. & van der Zwan, M. (2009). Inclusie zeggenschap support: op weg naar een samenleving waar iedereen welkom is. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Secondglove (z.d.). Finger print building in Thailand. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://secondglobe.com/item/finger-print-building-thailand/

Synnes, K. & von Buelow, P. (2004). A Tree for a House: Designing for Super-Mobility [Elektronische versie]. Journal of Architectural Education, 58 (1), 45-53.

The Center for Universal Design (1997). The principles of universal design. Geraadpleegd op 6 maart 2015, via http://www.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinciplestext.htm

Thomas, G.V. & Silk, A.M.J. (1993). De psychologie van kindertekeningen (W. Scheen, vert.). Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger B.V. (oorspronkelijk werk gepubliceerd in 1990).

Toegankelijkheidsbureau vzw (2006). Toegankelijkheid van speeltuinen. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Gelijke Kansen in Vlaanderen/Vlaams Steunpunt Toegankelijkheid. Geraadpleegd op 10 maart 2015 via http://www.entervzw.be/sites/default/files/toegankelijkheid_speeltuinen…

Tovey, H. (2011). Laat ze buiten spelen. Pleidooi voor gezonde risico’s. Antwerpen – Apeldoorn: Garant.

Ulrich, R.S. (1999). Effects of gardens on health outcomes: theory and research. In M. Barnes & C.C. Marcus (red.), Healing Gardens (p. 27-86). Hoboken: John Wiley & Sons.

Ulrich, , R.S., Fiorito, E., Losito, B.D., Miles, M.A., Simons, R.F. & Zelson, M. (1991). Stress recovery during exposure to natural and urban environments [Elektronische versie]. Journal of Environmental Psychology, 11, p. 201-230

United Nations (2014). World Ubranizations Prospects: the 2014 revision. New York: United Nations. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://esa.un.org/unpd/wup/Highlights/WUP2014-Highlights.pdf

United Nations Population Fund (z.d.). Urbanization. Geraadpleegd op 14 april 2014 via http://www.unfpa.org/urbanization

Van Dale (2014). Gratis woordenboek. Geraadpleegd op 8 maart 2015 via http://www.vandale.nl/opzoeken#.VTjyyWYsG3G

Van Puyenbroeck, J. (2012). Orthopedagogiek. Brussel: HUB

van der Voordt, D.J.M. (1983). Bouwen voor iedereen: inclusief gehandicapten. Delft: Technische Hogeschool Delft – Afdeling Bouwkunde.

VAPH (2010). Inclusie in de praktijk [Elektronische versie]. Handblad, 41, 4.

Visit Antwerpen (z.d. a). Bezienswaardigheden: groen in de stad. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.visitantwerpen.be/Bezoekerssite-NL/B-NL-Doelgroep-Bezoekers/…

Visit Antwerpen (z.d. b). Bezienswaardigheden: stadspark. Geraadpleegd op 14 april 2015 via http://www.visitantwerpen.be/Bezoekerssite-NL/B-NL-Doelgroep-Bezoekers/…

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (z.d.). Nieuw M-decreet voor meer inclusie in het onderwijs. Geraadpleegd op 4 maart 2015, via http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/beleid/M-dec…

Verenigde Naties (1989). Verdrag inzake de rechten van het kind. Geraadpleegd op 8 maart 2015 via http://www.kinderrechtencommissariaat.be/sites/default/files/bestanden/…

Verenigde Naties (2006). Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Geraadpleegd op 3 maart 2015 via http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/VN/…

Vermeulen, P. (2008). Kinderen en jongeren met een autismespectrumstoornis. In H. Grietens, W. Hellinckx, W. Ruijssenaars & J. Vanderfaeillie, Handboek orthopedagogische hulpverlening 1: een orthopedagogisch perspectief op kinderen en jongeren met problemen (pp. 279-328). Leuven: Acco.

Vos, E. (2014). Sociologie II: thema’s uit de sociologie van de ongelijkheid. Brussel: HUB.

Webb, R. (2003). Public play provision for children with disabilities. Early childhood Ireland. Geraadpleegd op 23 april 2015 via www.earlychildhoodireland.ie/wp-content/uploads/2012/05/Public-play-Pro…

Willard, C. (2010). Kinderen en mindfulness: leer je kind focussen en ontspannen (J. van Drunen, vert.). Utrecht: AnkhHermes.

Wilson, E.O. (1984). Biophilia. Cambridge: Harvard University.

Woolley, H. (2013). Now Being Social: The Barrier of Designing Outdoor Play Spaces for Disabled Children [Elektronische versie]. Children & Society, 27, 448-458.

Word Health Organization (2002). ICF: Internationale classificatie van het menselijk functioneren. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Geraadpleegd op 3 maart 2015 via http://www.sig-net.be/uploads/downloads_vorming/icf_nadja_brocatus.pdf

 

1.2     Afbeeldingen

Afb. cover: collage tekeningen

Afb. tussenbladen hoofdstukken: tekening door jongen in Basisschool De Leerboom

Afb. 1: University of Michigan (2004). Craig van Laanen Tree House [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 10 maart 2015 via http://www-personal.umich.edu/~pvbuelow/projects/treehouse/800/15.jpg

Afb. 2: University of Michigan (2004). Craig van Laanen Tree House [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 10 maart 2015 via http://www-personal.umich.edu/~pvbuelow/projects/treehouse/800/13.jpg

Afb. 3: University of Michigan (2004). Craig van Laanen Tree House [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 10 maart 2015 via http://www-personal.umich.edu/~pvbuelow/projects/treehouse/800/10.jpg

Afb. 4: Luteijn, E. & van Nielen, H. (z.d.). Autisme: sterkte kanten [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 9 maart 2015 via http://www.uitgeverijpica.nl/titels/leer-en-ontwikkelingsstoornissen/au…

Afb. 5: Eigen beeldarchief (2015). Kids vzw, Hasselt.

Afb. 6-12: Eigen beeldarchief (2015). Speeltuin, Diepenbeek.

Afb. 13: Tyne Cot Cemetery, Passendale (z.d.). Tyne Cot Cemetery – Zonnebeke, Beglium [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 6 april 2015 via http://www.ww1westernfront.gov.au/zonnebeke/visiting-tyne-cot/captain-h…

Afb. 14: Putz, K.H. (2012). The Chapel of Rest in Graz / HOFRICHTER-RITTER Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.archdaily.com/233292/the-chapel-of-rest-in-graz-hofrichter-r…

Afb. 15: Putz, K.H. (2012). The Chapel of Rest in Graz / HOFRICHTER-RITTER Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.archdaily.com/233292/the-chapel-of-rest-in-graz-hofrichter-r…

Afb. 16: Putz, K.H. (2012). The Chapel of Rest in Graz / HOFRICHTER-RITTER Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.archdaily.com/233292/the-chapel-of-rest-in-graz-hofrichter-r…

Afb. 17: Kudej, J. (2014). Forest Retreat by Uhlik Architekti rest on a boulder in a Bohemian wood [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2014/07/01/forest-retreat-by-uhlik-architekti/

Afb. 18: Kudej, J. (2014). Forest Retreat by Uhlik Architekti rest on a boulder in a Bohemian wood [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2014/07/01/forest-retreat-by-uhlik-architekti/

Afb. 19: Kudej, J. (2014). Forest Retreat by Uhlik Architekti rest on a boulder in a Bohemian wood [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2014/07/01/forest-retreat-by-uhlik-architekti/

Afb. 20: Freeman, M. (2007). Seifuan. In M. Freeman, NewZen: the tea-ceremony room in modern japanese architecture (p. 41). Londen: Eight Books Limited.

Afb. 21: Freeman, M. (2007). Seifuan. In M. Freeman, NewZen: the tea-ceremony room in modern japanese architecture (p. 42). Londen: Eight Books Limited.

Afb. 22: Freeman, M. (2007). Seifuan. In M. Freeman, NewZen: the tea-ceremony room in modern japanese architecture (p. 42). Londen: Eight Books Limited.

Afb. 23: Freeman, M. (2007). Seifuan. In M. Freeman, NewZen: the tea-ceremony room in modern japanese architecture (p. 43). Londen: Eight Books Limited.

Afb. 24: Meredith, A. (2013). The Silence Room at Selfrides by Alex Cochrane Architects. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/01/19/the-silence-room-at-selfridges-by-alex…

Afb. 25: Meredith, A. (2013). The Silence Room at Selfrides by Alex Cochrane Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/01/19/the-silence-room-at-selfridges-by-alex…

Afb. 26: Meredith, A. (2013). The Silence Room at Selfrides by Alex Cochrane Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 7 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/01/19/the-silence-room-at-selfridges-by-alex…

Afb. 27: Huttunen, M. (2012). Kamppi Chapel/KS2 Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 8 april 2015 via http://www.archdaily.com/252040/kamppi-chapel-k2s-architects/546c9fa6e5…

Afb. 28: K2S Architects (2011). In Progress: Kamppi Chapel of Silence / K2S Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 8 april 2015 via http://www.archdaily.com/167114/in-progress-kamppi-chapel-of-silence-k2…

Afb. 29: Uusheumo, T. (2012). Kamppi Chapel/KS2 Architects [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 8 april 2015 via http://www.archdaily.com/252040/kamppi-chapel-k2s-architects/5018befc28…

Afb. 30-33: Eigen beeldarchief (31 januari 2015).’t Mankement, Zellik.

Afb. 34-42: Eigen beeldarchief (2015). Knutselmateriaal.

Afb. 43: Eigen beeldarchief (2015). Kinderen St-Gerardus, Diepenbeek.

Afb. 44: Eigen beeldarchief (2015). Kinderen De Leerboom, Halle.

Afb. 45: Eigen beeldarchief (2015). Kinderen Kids vzw, Hasselt.

Afb. 46: Dezeen (2011). Feral House Nichoir by Matali Crasset [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2011/07/18/feral-house-nichoir-by-matali-crasset/

Afb. 47: Dezeen (2011). Feral House Nichoir by Matali Crasset [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2011/07/18/feral-house-nichoir-by-matali-crasset/

Afb. 48: Saunders (z.d.). Bridge Studio by Saunders Architecture [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2012/05/01/bridge-studio-by-saunders-architecture/

Afb. 49: Saunders (z.d.). Bridge Studio by Saunders Architecture [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2012/05/01/bridge-studio-by-saunders-architecture/

Afb. 50: Saunders (z.d.). Bridge Studio by Saunders Architecture [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2012/05/01/bridge-studio-by-saunders-architecture/

Afb. 51: Dezeen (2013b). Tree Snake Houses by Luís and Tiago Rebelo de Andrade [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/10/01/tree-snake-houses-by-luis-and-tiago-re…

Afb. 52: Dezeen (2013b). Tree Snake Houses by Luís and Tiago Rebelo de Andrade [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/10/01/tree-snake-houses-by-luis-and-tiago-re…

Afb. 53: Dezeen (2013b). Tree Snake Houses by Luís and Tiago Rebelo de Andrade [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 13 april 2015 via http://www.dezeen.com/2013/10/01/tree-snake-houses-by-luis-and-tiago-re…

Afb. 54: Eigen beeldarchief (2015). Istanbul.

Afb. 55: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Antwerpen.

Afb. 56: Zuiderzin (z.d.). Photos [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://www.zuiderzin.be/fr/photos/

Afb. 57: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Sint-Jansvliets.

Afb. 58: Sintandriesplein.blogspot.com (z.d.). Sint-Andriesplaats [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://4.bp.blogspot.com/_g_bRZGO1QRI/SAcA-pPMsdI/AAAAAAAAAAM/bPezvDPFG…

Afb. 59: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Sint-Andriesplaats.

Afb. 60: Publieke Ruimte (2009b). Frans Halsplein [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://www.komopstraat.be/illustraties/Antwerpen_Frans_Halsplein.pdf

Afb. 61: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Frans Halsplein.

Afb. 62: Visit Antwerpen (z.d. b). Bezienswaardigheden: stadspark [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 15 april 2015 via http://www.visitantwerpen.be/Bezoekerssite-NL/B-NL-Doelgroep-Bezoekers/…

Afb. 63: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Stadspark.

Afb. 64: Eigen beeldarchief (2014). Dageraadplaats, Antwerpen.

Afb. 65: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Dageraadplaats.

Afb. 66: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Omgeving Dageraadplaats.

Afb. 67: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Dageraadplaats.

Afb. 68: Norbert Provoost (z.d.). Project Dageraadplaats: heraanleg publieke ruimte [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 17 april 2015 via http://www.norbertprovoost.be/project/4909#prettyPhoto[gallery]/1/

Afb. 69-72: Eigen beeldarchief (2014). Dageraadplaats, Antwerpen.

Afb. 73-77: Eigen beeldarchief (2014). Panorama Dageraadplaats, Antwerpen.

Afb. 78-81: Eigen beeldarchief (2015). Kleurenanalyses Dageraadplaats.

Afb. 82: Eigen kaart op basis van Google Maps (2015). Geluiden Dageraadplaats.

Afb. 83-93: Eigen beeldarchief (2014). Speeltuin Dageraadplaats, Antwerpen.

Afb. 94: Eigen beeldarchief (2015). Schaduwvorming op boek.

Afb. 95: Music All In (z.d.). Studio49 SX1600 Sopraan xylofoon Serie 1600 xylofoons, metallofoons [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.musicallin.nl/studio49-sx1600-sopraan-xylofoon-serie-1600-xy…

Afb. 96: Keymusic (z.d.). Schlagwerk CH210M Wind Chimes Mini [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.keymusic.com/be/item/schlagwerk-ch210m-wind-chimes-mini/

Afb. 97: Baan, I. (2008). Final Wooden House/Sou Fujimoto [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.archdaily.com/7638/final-wooden-house-sou-fujimoto/

Afb. 98: Dezeen (2012). Shelter of nostalgia by Worapong Manupipatpong [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2012/08/01/shelter-of-nostalgia-by-worapong-manup…

Afb 99: Dezeen (2011). Tree House by Ravnikar Potokar [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2011/03/04/tree-house-by-ravnikar-potokar/

Afb. 100: Dezeen (2014). Jeffry’s House by Emily Mannion and Thomas O’Brien is a thatched folly by the sea [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2014/08/07/jeffrys-house-emily-mannion-thomas-obr…

Afb. 101: Dezeen (2013). Hush by Freyja Sewell [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2013/05/27/hush-felt-pod-by-freyja-sewell/

Afb. 102: Coolidge, J. (z.d.). Fingerprint ink on finger [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.gettyimages.be/detail/foto/fingerprint-ink-on-finger-stockfo…

Afb. 103: Secondglobe (z.d.). Finger print building in Thailand [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://secondglobe.com/item/finger-print-building-thailand/

Afb. 104: Dezeen (2015). Norwegian mountain hut is entered through a curving wooden orifice [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2015/02/27/norwegian-tubakuba-mountain-hut-curvin…

Afb. 105: Disney, W. (Producent) & Jackson, W. (Regie). (1935). Silly symphony: Music land. VS: Walt Disney Studios.

Afb. 106: Abc hoortechniek (z.d.). Hoe werkt het oor? [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.abchoortechniek.nl/node/2

Afb. 107: Wat het oog onthult (z.d.). Wat het oog onthult [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.wathetoogonthult.nl/

Afb. 108: Visivite (z.d.). Cones: crystal-clear, colorful vision [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.visivite.com/cones-eye.html

Afb. 109: BBC (2013). Alfredo Mosser: Bottle light inventor proud to be poor [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.bbc.com/news/magazine-23536914

Afb. 110-111: Dezeen (2010). Freya’s Cabin by Studio Weave [Online afbeelding]. Geraadpleegd op 5 mei 2015 via http://www.dezeen.com/2010/01/25/freyas-cabin-by-studio-weave/

Afb. 112-113: Eigen beeldarchief (2015). Maquette rustplek.