De opkomst van de mangacultuur in België: een subcultuuronderzoek

Lora-Elly Vannieuwenhuysen
Persbericht

De opkomst van de mangacultuur in België: een subcultuuronderzoek

Manga en anime in België – een subcultuur?

Ik kijk al anime sinds ik veertien was. Ik doe dat via het internet. Dat is wat de meeste mensen doen die naar anime kijken omdat er heel veel sites zijn waar je gratis naar anime kan kijken. […] Ze praten in het Japans en er is Engelse ondertiteling. Ik vind het echt tof om naar anime te kijken omdat ze anders zijn dan de typische Westerse series. Je wordt echt meegezogen in het verhaal. Ik heb toch een hele grote interesse in Japan. Dat komt door anime dat ik geprikkeld ben om meer te weten te komen over Japan: over de cultuur, over de taal,… (Citaat van Lydia in WILLMORE, C., Anime, in Koppen, Eén, 9 april 2015.)

Herken je jezelf in dit citaat? Of heb je misschien vrienden of familieleden die Lydia’s passie delen? Hou je ook van Japanse popcultuur? Indien wel sta je niet alleen met je hobby, want je maakt deel uit van een steeds groeiende subcultuur in België.

Manga en anime, of Japanse stripverhalen en tekenfilms respectievelijk, zijn enorm populair geworden in België op een verbazend korte tijd. Dit is echter niet altijd het geval geweest: toen ik twaalf jaar geleden zelf als prille puber begon met verzamelen, moest ik naar het verre Brussel trekken om met mijn zuurverdiende zakgeld Franstalige boekjes aan te schaffen. Het waren fenomenen waar het grote publiek wel al eens van had gehoord, maar waar men niet erg bekend mee was. Iedereen had wel een jonger familielid die Dragon Ball Z of Sailor Moon keek, was wel eens een pornografische tekenfilm tegengekomen in de videowinkel of kende misschien iemand die stripbeurzen afschuimde om lectuur in te slaan. Manga als cultureel fenomeen had echter nog geen vaste plaats gevonden in onze leefwereld.

Ondertussen hebben we het jaar 2015 bereikt en is de situatie veranderd. Beurzen als F.A.C.T.S. en Made in Asia zijn enorm populair aan beide kanten van het land, België kent een eigen cosplay[1] gemeenschap en zelfs winkelketens als Fnac verkopen manga. Ik zat met een aantal vragen rond deze evolutie. Waar komt deze populariteit vandaan? Wat heeft deze boom getriggerd en hoe is deze verlopen? Wat houdt de subcultuur die zich rond deze Japanse media heeft gevormd precies in?

Gewapend met theorieën rond subcultuur en fandom[2], interviews en fanzines besloot ik om een antwoord op deze vragen te zoeken via de masterproef die ik in functie van mijn masteropleiding Culturele Studies diende te schrijven. Helaas moest ik mijn onderzoek beperken tot Vlaanderen vanwege de grote scheiding die bestaat tussen de Vlaamse en Waalse fangemeenschappen en het korte tijdsbestek dat ik had om dit werk klaar te krijgen.

Al snel bleek dat ik het antwoord niet zo ver moest zoeken. De oorsprong van de Belgische mangasubcultuur bevindt zich namelijk in de jaren ’80 van de twintigste eeuw, wanneer het programma Club Dorothée in Waalse huiskamers verschijnt via de Franse zender TF1. Het was een vrolijk programmablok dat berucht was om zijn Franstalige animereeksen. Veel Vlaamse kinderen bekeken deze uitzendingen desondanks het taalverschil omdat Nederlandstalige kanalen slechts een klein aanbod aan kinderprogramma’s hadden. Het programma werd echter stopgezet in 1997, waardoor er een hiaat in de Belgische mangawereld ontstond. Deze leegte werd al snel terug gevuld rond het jaar 2000, toen de Pokémon-franchise zijn weg vond naar onze contreien en zorgde voor de ware boom die vandaag nog steeds aan de gang is. Het is ook dit moment waarop Franse uitgeverijen een Nederlandstalige markt proberen op te richten. Vanwege deze evolutie bestaan er vandaag twee generaties van fans, die ik de Club Dorothée-generatie en de Pokémon-generatie heb genoemd.

De Nederlandstalige markt is zo’n tien jaar na zijn ontstaan stukgelopen, maar toch komen er steeds nieuwe Vlaamse mangafans bij. Dit is onder meer te wijten aan fangemaakte vertalingen van anime en manga genaamd fansubs en scanlations: deze uitgaven zijn gratis maar illegaal te verkrijgen via het internet. Omdat zij hebben bijgedragen tot de populariteit van anime en manga maar ook de markt ondermijnen, bestaat er een spanningsveld tussen hen en de officiële uitgevers.

Het woord subcultuur kwam al ter sprake, maar wat betekent dat eigenlijk? Een gemeenschap heeft altijd een dominante cultuur waarvan het merendeel van de bevolking lid is. De normen van deze cultuur worden zo hard als normaal beschouwd dat de meeste mensen zelfs niet beseffen dat zij er deel van uitmaken. Er bestaan kleinere culturele groepen binnen deze overheersende cultuur waarvan de interesses verschillen van die van de dominante cultuur en waarvan de leden zich ook actief tegen de smaak van deze dominante cultuur afzetten. Zij vormen een subcultuur.

De mangafans in België vormen een subcultuur rond de culturele objecten waar zij fan van zijn. Hoewel deze subcultuur draait rond vele verschillende fandoms, zijn er toch algemene kenmerken te bespeuren die de fans delen met elkaar. Zij consumeren dezelfde soorten media, ontmoeten elkaar op conventies rond manga en anime en delen een eigen jargon waarin veel Engels en Japans wordt gebruikt. Ook zijn ze vaak geïnteresseerd in andere aspecten van de Japanse popcultuur zoals muziek of mode en integreren zij aspecten ervan in hun dagelijkse leven door bijvoorbeeld Japanse kledingstijlen te emuleren, cosplay elementen in hun omgeving op te nemen of door Japanse les te volgen.

Ik heb geprobeerd om de geschiedenis rond mangafans in België in kaart te brengen via mijn masterproef, maar dit is nog geen afgesloten verhaal. De lokale fanclubs blijven groeien en beurzen rond deze media trekken elk jaar meer bezoekers aan. Hoe lang zal deze trend zich verder blijven zetten? Zal er nog een derde generatie verschijnen? Dat zijn vragen die enkel de toekomst kan uitwijzen.

[1] Een soort van eenmanstheater dat zeer typisch is voor de mangasubcultuur waarbij een fan zich verkleedt als een personage uit zijn of haar favoriete reeks, film, strip of videospel.

[2] Een gemeenschap die ontstaat rond het fan zijn van een cultureel object, zoals bijvoorbeeld de Harry Potter fans.

 

Bibliografie

Bibliografie

  • About MFVF – History, op Metal Female Voices Fest, internet, http://www.metalfemalevoicesfest.be/about.html. Website geraadpleegd op 13 mei 2015.
  • About, op Râmen Shô, internet, https://ramensho.wordpress.com/about/about-2/. Website geraadpleegd op 13 mei 2015.
  • Animation, op Studio 100, internet, http://www.studio100.tv/activities/animation/. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • ALLISON, B., Anime Fan Subculture: A Review Of The Literature, internet, http://www.corneredangel.com/amwess/papers/anime_fan_subculture.html. Website geraadpleegd op 27 maart 2015.
  • AniWay, uitg. door Stichting AniWay, 1999-heden.
  • Archonia.com, internet, https://www.archonia.com/mangashop/nl/. Website geraadpleegd op 30 maart 2015.
  • BCM, uitg. door HEYVAERT, H., 23 volumes, internet, 2011-heden, http://www.houseofsecretsincorporated.be/BCM.htm. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • BERTOLUCCI, B., Narutard, in Urban Dictionary, 26 mei 2005, internet, http://www.urbandictionary.com/define.php?term=narutard. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • BOUISSOU, J.M., Pourquoi aimons-nous le manga? Une approche économique du nouveau soft power japonais, in Cités, nr. 27, 2006, pp. 71-84.
  • Catalogue CD, op Kaze.fr, internet, http://anime.kaze.fr/wasabi. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • DOTORG, A., Glomp, in Urban Dictionary, internet, 18 februari 2003, http://www.urbandictionary.com/define.php?term=Glomp. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • DE SWERT, J., Re: webform nte.be, mail naar VANNIEUWENHUYSEN, L. E., 27 maart 2015.
  • EPICRENAISSANCE, One Piece vertaald door Nederlandse Fansub Group, op 9lives, internet, http://www.9lives.be/forum/anime-and-manga/616650-piece-vertaald-door-n…. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • FIROIU, A., Interview CosplayCloud, mail naar VANNIEUWENHUYSEN, L. E., 3 maart 2015.
  • Foreign Scanlation, op Inside Scanlation, internet, http://www.insidescanlation.com/spotlight/foreign.html. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • HEBDIGE, D., Subculture: The Meaning of Style, Routledge, Londen, 1979.
  • HILLS, M., Fan Cultures, Routledge, Londen, 2002.
  • JAWORSKI, M., Six seasons and a movie: a history of how 'Community' beat the odds, The DailyDot, 9 mei 2014, internet, http://www.dailydot.com/geek/community-saved-fans/. Website geraadpleegd op 6 maart 2015.
  • JENKINS, H., Textual Poachers: Television Fans and Participatory Culture, Routledge, New York, 1992.
  • JENKINS, H., Textual Poachers: Television Fans and Participatory Culture, Routledge, New York, 2013.
  • Jigokus Scantrad Belgique, internet, http://jigokuscantrad.bbfr.net/. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • JOHN, Ask John: is manga hair gel the beginning of a trend?, in Animenation, internet, 2005,  http://www.animenation.net/blog/2005/05/12/ask-john-is-manga-hair-gel-t…. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • J-rock Belgium, internet, http://j-rockbelgium.blogspot.be/. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • LEE,  H.  K., Between  fan  culture  and  copyright  infringement:  manga  scanlation,  in Media  Culture, Society, vol. 31, nr. 6, 2009, pp. 1011-1022.
  • LEE, H. K., Participatory media fandom: A case study of anime fansubbing, in Media Culture Society, vol. 33, nr. 8, 2011, pp. 1131-1147.
  • LEONARD, S., Progress Against the Law: Fan Distribution, Copyright, and the Explosive Growth of Japanese Animation, Massachusetts Institute of Technology, 2004.
  • Lijst van afleveringen van Pokémon, op www.nl.wikipedia.org, internet, https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_afleveringen_van_Pok%C3%A9mon. Website geraadpleegd op 12 april 2015.
  • Manga. An Anthology of Global and Cultural Perspectives, uitg. door JOHNSON-WOODS; T., The Continuum International Publishing Group Inc, Londen, 2010.
  • Mangaheuvel Magazine, uitg. door SMET, K., vol. 1, 2006.
  • Mangaheuvel Magazine, uitg. door SMET, K., vol. 2, 2007.
  • Mangaheuvel Magazine, uitg. door SMET, K., vol. 3, 2008.
  • Mangaheuvel Magazine, uitg. door SMET, K., vol. 4, 2010.
  • Oxford Dictionaries, uitg. door Oxford University Press, internet, http://www.oxforddictionaries.com.
  • PEMISAURUS, Weeaboo, in Urban Dictionary, 19 november 2006, internet, http://www.urbandictionary.com/define.php?term=Weeaboo. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • RAEYMAKERS, M., Cosplay onder Leuvense studenten. Creatieve fans laten zich zien, in Veto, Leuven, 23 maart 2015, p. 9.
  • ROMANO, A., Cosplay is not consent: the people fighting sexual harassment at Comic Con, op Mashable, internet, http://mashable.com/2014/10/15/new-york-comic-con-harassment/. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • ROYAL, S., Le ras-le-bol des bébés zappeurs, R. Laffont, 1989.
  • SCHWARTZ, A. en RUBINSTEIN-ÃVILA, E., Understanding the Manga Hype: Uncovering the Multimodality of Comic-Book Literacies, in Journal of Adolescent & Adult Literacy, vol. 50, nr. 1, 2006, pp. 40-49.
  • SMEETS, S., Het belang van manga en anime in Vlaanderen en Nederland, uitg. door LEFEVRE, P.,  KU Leuven Faculteit Sociale Wetenschappen, 2009.
  • SMITH, A., Open Letter from GDH International's Arthur Smith, on Animenewsnetwork, 13/12/2007, internet, http://www.animenewsnetwork.com/industry-comments/arthur-smith-open-let…. Website geraadpleegd op 14 december 2014.
  • The Evolution of Geek Culture (Infographic), op TeeFury, internet, https://www.teefury.com/evolution-geek-culture-infographic/. Website geraadpleegd op 16 april 2015.
  • TOKU, M., What is manga? The influence of Pop Culture in Adolescent Art, in Art Education, vol. 54, nr. 2, 2001, pp. 11-17.
  • Too Wild, internet, http://too-wild.com/. Website geraadpleegd op 22 april 2015.
  • TUSHNET, R., Payment in Credit: Copyright Law and Subcultural Creativity, in Law and Contemporary Problems, vol. 70, nr. 2, 2007, pp. 135-174.
  • VAN DE VOORDE, A., Freaks komen buiten, in Gazet van Antwerpen, 29 april 2013.
  • VANNIEUWENHUYSEN, L.E., Event review: Made in Asia, volume 23, in BCM, uitg. door HEYVAERT, H., 2015, p. 25.
  • VANNIEUWENHUYSEN, L.E., Persoonlijk interview met TRECKELS, M., Brussel, 28 maart 2015.
  • WILLMORE, C., Anime, in Koppen, Eén, 9 april 2015.
Universiteit of Hogeschool
Master in de Culturele Studies
Publicatiejaar
2015
Kernwoorden
Share this on: