Case study Burundi: preventie van nieuw etnisch geweld door transitional justice
Case study Burundi: preventie van nieuw etnisch geweld door transitional justice
Bujumbura, hoofdstad van Burundi, gelegen aan het glinsterend water van het Tanganyika meer en omringd door groene heuvels, zou met haar ideale temperaturen zo uit een reisadvertentie kunnen komen. Het wordt soms ook wel eens het Zwitserland van Afrika genoemd. Het liep echter anders voor Burundi, de geschiedenis van het land is niet zo mooi als het land zelf en ook vandaag slagen de Burundezen er niet in om in het reine te komen met zichzelf en de vreselijke taferelen die zich in het verleden in Burundi hebben afgespeeld.
De Republiek Burundi is een klein land in Centraal-Afrika met ongeveer een 10,4 miljoen inwoners. Het wordt als het ware omarmd door twee mastodonten, ten Westen van Burundi bevindt zich de Democratische Republiek Congo en ten Oosten Tanzania. Aan het noorden van Burundi grenst het land Rwanda, de zusterstaat van Burundi, dit omwille van de vele gelijkenissen: deze twee landen zijn ongeveer even groot, in geografisch opzicht lijken ze op elkaar, ze hebben ongeveer dezelfde bevolkingssamenstelling en ook op cultureel vlak zijn ze met elkaar verwant. De omliggende regio wordt ‘het Grote Merengebied’[1] genoemd.
De bevolking van Burundi bestaat voor 85% uit Hutu, 14% Tutsi en 1% Twa. Het overgrote deel van de bevolking woont in het binnenland en leeft van de landbouw. 65% van de bevolking is jonger dan 25 jaar wat ervoor zorgt dat de gemiddelde leeftijd amper 17 jaar is. Iedereen spreekt dezelfde taal, namelijk het Kirundi. Frans is de tweede officiële taal van het land.
Burundi kent sinds de onafhankelijkheid van 1 juli 1962 een geschiedenis van repressie, staatsgrepen, opstanden, oorlog en zelfs genocide. Er is een waarneembare cyclus van geweld die bijna niet te doorbreken valt. Sinds enkele jaren heerst er een relatieve vrede in Burundi, maar deze is uiterst fragiel. Elke minieme gebeurtenis kan een trigger vormen voor nieuw geweld en Burundi is specifiek gevoelig voor gebeurtenissen in buurland Rwanda.
Hier komt de term transitional justice oprijzen. Transitional justice is namelijk het proces waarmee staten te maken krijgen, in de nasleep van grove mensenrechtenschending of een autoritair regime. Het zijn de processen en mechanismen die toegepast worden in een land om een gruwelijk verleden te verwerken.
In deze verhandeling wens ik te onderzoeken welke transitional justice mechanismen gedurende de verschillende jaren van conflict ingesteld werden in Burundi. De focus ligt hierbij eerder op de periode 2000-2015, namelijk de periode na de ondertekening van het Arusha Vredesakkoord. Daarbij onderzoek ik ook of deze transitional justice mechanismen een groot effect hebben gehad op de bevolking en of bijgevolg nieuw etnisch geweld in Burundi kan voorkomen worden. Hiervoor was het noodzakelijk om eerst de achterliggende oorzaken van de verschillende conflictperiodes bloot te leggen. Dit om beter te begrijpen wat de precieze redenen waren voor de escalatie van geweld. Vervolgens was het noodzakelijk om te onderzoeken of deze achterliggende oorzaken vandaag weggewerkt zijn (al dan niet dankzij transitional justice).
Dit alles werd onderzocht aan de hand van een literatuurstudie en in het bijzonder de studie van twee documenten, namelijk het Arusha Vredesakkoord waarin de politieke beslissingen staan en ‘Les Consultations Nationales’ die de wensen van de bevolking weerspiegelen. Ook heb ik diepte-interviews afgenomen in de periode van 28 maart 2015 tot 18 april 2015 tijdens mijn verblijf in Bujumbura. De diepte-interview is een kwalitatieve onderzoeksmethode die uitermate geschikt is om ideeën en opvattingen over een bepaald onderwerp te achterhalen.
De onderzochte mechanismen van transitional justice nemen steeds een hoofdstuk in beslag. Het betreft de waarheids –en verzoeningscommissie, de rechtbanken, ‘la commission nationale des terres et autres biens’, ‘de Bahsingantahe’, de hervorming der instellingen en alternatieve transitional justice mechanismen.
Al deze vragen leiden ons uiteindelijk naar de hamvraag: Is een herhaling van dergelijk geweld mogelijk? Met andere woorden, heeft Burundi het verleden definitief achter zich gelaten, of kunnen de slapende demonen weer op elk moment wakker geschud worden?
[1] Het Groten Merengebied beslaat de landen Rwanda, Burundi, Oeganda, delen van de Democratische Republiek Congo, Tanzania en Kenia.
Bibliografie
Wetgeving
ð Burundese wetgeving
Décret n°100/162 van 4 oktober 1988.
Décret du 13 décembre 2002 déterminant les Missions, les Compétences, l’Organisation et le Fonctionnement de la Commission nationale de Réhabilitation des Sinistrés (CNRS)
Décret du 18 février 2003 portant Nomination des Membres de la Commission nationale de Réhabilitation des Sinistrés.
La loi du 27 décembre 2004 portant missions, composition, organisation et fonctionnement de la Commission Nationale pour la Vérité et la Réconciliation Publiée au Bulletin Officiel du Burundi, n°12bis/2004 du 1 décembre 2004.
La Constitution Burundaise 2005
Loi du 4 mai 2006 portant Mission, Composition, Organisation et Fonctionnement de la Commission nationale Terres et autres Biens.
Loi n°1/05 de 22 avril 2009 portant révision du Code Pénal
Loi 1/02 van 25 januari 2010, die wet 1/016 van 20 april 2005 amendeert.
Décret du 13 juin 2011 portant Creation et Nomination des Membres du Comité technique chargé de la Préparation de la mise en place des Méchanismes de Justice Transitionnelle.
Loi n°1/18 du 15 mai 2014 portant Création, Mandat, Composition, Organisation et Fonctionnement de la Commission Vérité et Réconciliation.
Règlement d’Ordre Intérieur de la Commission Vérité et Réconciliation, 19 februari 2015
ð Internationale normen
Convention on the prevention and punishment of the crime of genocide. Adopted by the General Assembly of the United Nations on 9 December 1948.
Het Rome Statuut, http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&…, (consultatie: 8 mei 2015).
Resolutie 1743 (XVI) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (23 februari 1962), UN Doc. A/RES/1743 (1962).
Resolutie 1746 (XVI) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (27 juni 1962), UN Doc. A/RES/1746 (1962).
Resolutie 1749 (XVII) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (18 september 1962), UN Doc. A/RES/1749 (1962).
Resolutie 1012, van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (25 augustus 1995), UN Doc., S/RES/1012 (1995)
Resolution 50/159, van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (22 februari 1996), UN Doc. A/RES/50/159 (1996).
Resolutie1325 van de VN Veiligheidsraad (31 oktober 2000), UN Doc. S/RES/1325 (2000)
Resolutie 1606 van de VN Veiligheidsraad (20 juni 2005), UN Doc. S/RES/1606 (2005).
Resolutie 1719 van de VN Veiligheidsraad (25 oktober 2006), UN Doc. S/RES/1719 (2006).
Resolutie van het Europees Parlement over de stijgende spanning in Burundi (22 mei 2008) P6_TA(2008)0240.
VN Sub-Commissie Mensenrechten, (21/06/2000), The adverse consequences of economic sanctions on the enjoyment of human rights: working paper prepared by Mr. Marc Bossuyt- E/CN.4/Sub.2/2000/33, http://ap.ohchr.org/documents/alldocs.aspx?doc_id=7180, (consultatie: 7 februari 2015).
VN Guidance Note van het Secretariaat-Generaal: ‘The United Nations approach to transitional justice’, 2010, http://www.unrol.org/files/TJ_Guidance_Note_March_2010FINAL.pdf, consultatie (8 maart 2015).
Rechtspraak
Inter-American Court of Human Rights 29 juli 1988, Case of Velásquez-Rodríguez v. Honduras,(Ser C) No.4.
Rechtsleer
ð Boeken en verzamelwerken
AGUILAR G., ISA F., Rethinking Transitions: Equality and Social Justice in Societies Emerging from Conflict. Series on transitional justice n°6, Cambridge-Antwerp-Portland, Intersentia, 2011, 330p.
BARAMPAMA A., Le problème ethnique dans une société africaine en mutation : le cas du Burundi, Working Paper/1978, Université de Fribourg/Suisse, 1978, 201 p.
BIRD S., OTTANELLI M, The performance of memory as transitional justice. Series on transitional justice n°19, Cambridge-Antwerp-Portland, Intersentia, 2015, p15.
BUCKLEY-ZISTEL S., SCHÄFER S., Memorials in Times of Transition. Series on transitional justice n°16, Cambridge-Antwerp-Portland, Intersentia, 2014, 246p.
CHAPMAN, VAN DER MERWE, H., Truth and reconciliation in South-Africa: Did the TRC deliver?, Pennsylvania, Pennsylvania Studies in Human Rights, 2008, p143-168
CHRÉTIEN JP., DUPAQUIER, JP., Burundi 1972. Au borddes génocides, Paris, Edition Karthala, 2007, 496p.
CLARCK L., Performing Truth in K. Bilbija, J.E. FAIR, C.E. MILTON, and L.A. Payne (eds.), The Art of Truth-Telling About Authoritarian Rule, Wisconsin, University of Wisconsin Press, 2005, p84-85.
D’HOLLANDER D., De Burundese genocide 1972: perceptie en erkenning, licentiescriptie geschiedenis, Universiteit Gent, 2007-2008, 176p.
DU PLESSIS M., PETÉ, S., Repairing the past? International Perspectives on the Reparations for Gross Human Rights Abuses. Series on transitional justice, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2007, 455p.
FIJALKOWSKI A., GROSESCU R., Transitional Criminal Justice in Post-Dictatorial and Post-Conflict Societies; series on transitional justice n°18, Cambridge-Antwerp-Portland, Intersentia, 2015, 290p.
HAZAN P., Juger la guerre, juger l’histoire, Paris, Presses Universitaires de France, 2007, 264p.
HUYSE, L., BLOOMFIELD D., BARNES T., Reconciliation after Violent Conflict: a Handbook, Stockholm, International IDEA publications, 2003, 178p.
INGELAERE, B., Living together again. The expectation of transitional justice in Burundi – a view from below, Working Paper/2009.06, Antwerp, Institute of Development Policy and Management, 2009, 141p.
LEMARCHAND, R., Burundi: Ethnic conflict and Genocide, Cambridge, University Press, 1994, p130.
LEMARCHAND, R., The dynamics of Violence in Central Africa, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2009, p. 129.
MATIGNON, E., Recherche sur l’integration des standards internationaux des droits de la personne humaine dans les mechanisms de justice de transition au Burundi, Bujumbura, 2014, p15.
NESIAH V., Truth Commissions and gender: principles, policies, and procedures, New York, International Center for Transitional Justice, 2006.
OULD-ABDALLAH, A., Burundi on the brink 1993-1995: a UN Special envoy reflects on preventive diplomacy, Washington D.C., United States Institute of Peace Press, 2000, p31.
OULD-ABDALLAH A., La diplomatie pyromane: (Burundi, Rwanda, Somalie, Bosnie…, Paris, Calmann-Lévy, 1996, p 1991. OULD-ABDALLAH A., La diplomatie pyromane: (Burundi, Rwanda, Somalie, Bosnie…, Paris, Calmann-Lévy, 1996, p 1991.
PALMER N., CLARK P., GRANVILLE D., Critical Perspectives in Transitional Justice. Series on transitional justice n°8, Cambridge-Antwerp-Portland, Intersentia, 2012, 502p.
REYNTJENS, F., Burundi: prospects for peace, London, Minority Rights Group, 2000, p14.
SANNERHOLM R., Rule of Law after War and Crisis: ideologies, norms and methods. Series on transitional justice n°7, Antwerp-Oxford-Portland, Intersentia, 276p.
SHAW R., WALDORF L., Localizing Transitional Justice: Interventions and Priorities after Mass Violence, Standford, Stanford University Press, 2010, 368p.
SIKKINK K., The Justice Cascade: How Human Rights Prosecutions are Changing the World Politics, New York, Norton, 2011, 352p.
TEITEL R., Transitional justice, Oxford, Oxford University Press, 2000, 292p.
VANDEGINSTE S., Liberae cogitations: liber amicorum Marc Bossuyt: Human Rights protection in fragile states and post-conflict environments: what role for international norms and actors? A case study on Burundi, Cambridge, Intersentia, 2013, 974p.
VANDEGINSTE, S., Stones left unturned: law and transitional justice in Burundi. Series on transitional justice n°4, Antwerp-Oxford-Portland, Intersentia, 452p.
VAN LEEUWEN M., HAARTSEN L., Land disputes and local conflict resolution in Burundi, A research for CED-CARITAS Burundi, Bujumbura/ Wageningen, November 2005, 80p.
VAN STOKKEM B., DOORN N., VAN TONGEREN P., Public Forgiveness in Post-Conflict Contexts. Series on transitional justice n°10, Cambridge-Antwerp-Portland, 2012, 262p.
WEISSMAN, S., Preventing genocide in Burundi: lessons from international diplomacy, Washington D.C., United States Institute of Peace Press, 1998, 33p.
ð Tijdschriften
ALBERTIJN, B., . “50 jaar Burundi: graven in het verleden, bouwen aan de toekomst: van militaire dictatuur tot burgeroorlog”, Koerier-dossier Pax Christi Vlaanderen, 2012, 16p.
BRAITHWAITE J., NICKSON R., ‘Timing truth, reconciliation, and justice after war’, Ohio State Journal on Dispute Resolution, 2010-2011, p443-476.
DESLAURIER C., ‘Le Bushingantahe peut-il réconcilier le Burundi?’, Politique africaine, n°92, 2003, p 76-96.
GREENLAND J., "A Propos des droits de l’homme au Burundi", Revue Française des Politiques africaines nr. 128, 1976.
INGEAERE B., KOLHAGEN D., “Situating Social Imaginaries in Transitional Justice: The Bushingantahe in Burundi”, The International Journal of Transitional Justice, Vol.6, 2012, p40-59.
NTABONA A., ‘Les enjeux majeurs de la réhabilitation de l’institution des Bashingantahe’, Au cœur de l’Afrique, 2002, pp3-21.
ORENTLICHER D., ‘Settling Accounts: The Duty To Prosecute Human Rights Violation of a Prior Regime’, Yale Law Journal, vol. 100/1991, p. 2537-2615.
POPPE, G. “50 jaar burundi : graven in het verleden, bouwen aan de toekomst” , Koerier-dossier Pax Christi Vlaanderen, 2012, 16p.
REYNTJENS F., “Small States in an Unstable Region- Rwanda and Burundi , 1999-2000”, Nordiska Afrikainstitutet 2000, Current African Issues n°23, p23.
REYNTJENS F., “Again at the crossroads – Rwanda and Burundi, 2000-2001”, Nordiska Afrikainstitutet 2001, Current African Issues n°24, p 10-24.
SUBOTIC J., “Expanding the scope of post-conflict justice: individual, state and societal responsibility for mass atrocity”, Journal of Peace Research n°48, 2011, p157-169.
VERPLANCKE, K, “Balans van vijftig jaar onafhankelijkheid in Rwanda en Burundi”, MO*, 2012.
ð Rapporten, Verslagen …
Livre Blanc sur les événements survenus aux moins d’avril et mai 1972, Bujumbura, 1972
LEMARCHAND, R., MARTIN, D., Génocide sélectif au Burundi, London, Minority Rights Group Report, n°20, 1974.
Amnesty International Report, (16 Avril 1988), Burundi: Killings of children by government troops, AFR16/04/1988.
Amnesty International Report (28 May 1992), Burundi: Appeals for an inquiry into army and gendarmerie killings and other recent human rights violations, AFR16/04/1992
International Crisis Group rapport : ‘Burundi: sortir de l’impasse. L’urgence d’un nouveau cadre de négociations’, Nairobi-Brussels, 14 mei 2001
L’Observatoire de l’Action Gouvernementale (OAG), Politique de Rapatriement, de reinsertion et de Rehabilitation des sinistrés ainsi que la problématique de Gestion des Terres au Burundi, Réalisée par Alexandre Hatungimana et Ndayishimiye Johnny, mars 2003
Rapport van de Secretaris-Generaal van de VN Veiligheidsraad betreffende de rechtstaat en transitional justice in conflict en post-conflict maatschappijen (23 augustus 2004), UN Doc., S/2004/616, para. 16.
Commission on Human Rights, (8 februari 2005), Report of Diane Orentlicher, independent expert to update the Set of principles to combat impunity - Updated Set of principles for the protection and promotion of human rights through action to combat impunity, E/CN.4/2005/102/Add.1,
Nations Unies, Conseil de Sécurité, Lettre datée du 11 mars 2005, adressée au Président du Conseil de sécurité par le Sécrétaire général, S/2005/158, 11 mars 2005. (Rapport Kalomoh)
L’Observatoire de l’action Gouvernementale, La protection et la défense des droits fonciers des déplacés et des réfugiés pour la justice, la paix et la réconciliation, Bujumbura, mai 2006
Haute Commissariat des Nations Unies aux Droits de l’Homme, Les instruments de l’état de Droit dans les sociétés sortant d’un conflit assainissement: cadre opérationnel, Nations Unies, New York et Genève, 2006.
NTAMAHYNGIRO, J., Les Bashingantahe au service de la paix, Conférence donnée à Bruxelles dans le cadre d’un Séminaire organisé par le MIR (Mouvement international de la réconciliation) et l’IRG (Internationale des Résistantes à la Guerre), 25 août 2007.
Haut Commissariat des Nations Unies aux Droits de l’Homme, les instruments de l’état de droit dans les sociétés sortant d’un conflit, valorisations des enseignements tirés de l’expérience des tribunaux mixtes, New York et Genève, 2008.
Rapport des Consultations Nationales sur la mise en place des Méchanismes de Justice de Transition au Burundi, Bujumbura, 20 april 2010.
Rapport du Comité technique chargé de la Préparation de la mise en place des Méchanismes de Justice transitionnelle, 18 octobre, 2011
La CNTB et la question de réhabilitation du sinistré dans ses droits, Président de la CNTB Mgr Sérapion Bambonanire, Rumonge/ Burundi, 6 novembre 2012
Impunity Watch Burundi Country Programme, Policy Brief: Burundi’s Draft Law on the proposed TRC, January 2013.
L’Observatoire de l’Action Gouvernementale, analyse de l’organisation et du fonctionnement de la commission nationale terres et autres biens, une équipe dans le processus de consolidation de la paix et de la réconciliation nationale, Bujumbura, avril 2013.
ð Vredesverdragen
The Treaty of Peace between the Allied and Associated Powers and Germany and the Treaty between France and Great Britain respecting Assistance to France in the event of unprovoked aggression by Germany, signed at Versailles, June 28th, 1919.
L’Accord d’Arusha pour la Paix et la Réconciliation au Burundi, Arusha, 28 augustus 2000.
The Pretoria Protocol on Political, Defense and Security Power Sharing in Burundi, Pretoria, 8 oktober 2003.
Dar es Salaam Agreement of Principles towards Lasting Peace, Security and Stability in Burundi, Dar es Salaam, 18 juni 2006.
ð Online bronnen
Avocats sans Frontières, http://www.asf.be/nl/, (consultatie 09 april 2015).
Coalition de la Société Civile pour le Monitoring Electoral, http://www.cosome.bi/, (consultatie : 12 april 2015).
Conflicten Bank Burundi, http://www.cmo.nl/conflictenbank/index.php?Afrika:Grote-Merengebied:Bur…, (consultatie 4 februari 2015).
Constitution Burundaise 2005, https://www.constituteproject.org/constitution/Burundi_2005.pdf, (consultatie : 1 mei 2015).
De Redactie, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/2.38687?eid=1.2316666, (consultatie: 25 april 2015).
De Redactie, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/2.38687?eid=1.2335685, (consultatie: 13 mei 2015).
De Volkskrant, http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/boutros-ghali-wil-vn-macht-sta… , (consultatie: 13 oktober 2014).
De Wereld Morgen, http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/05/14/wat-voorafging-aan-de-p…, (consultatie: 14 mei 2015).
FORSC, http://www.forsc.bi/, (consultatie: 12 april 2015).
Impunity watch, Burundi Country Programme, http://www.impunitywatch.org/html/index.php?paginaID=13, (consultatie: 3 februari 2015).
Impunity Watch, http://www.impunitywatch.org/html/index.php, (consultatie: 14 april 2015).
Inama Nshingamateka (het Nationaal Parlement), http://www.ipu.org/parline-e/reports/2049_E.htm, (Consultatie: 13 november 2014).
IOB, https://www.uantwerpen.be/en/faculties/iob/research-and-service/centre-…, (consultatie: 18 april 2015).
IWACU, http://www.iwacu-burundi.org/le-groupe-iwacu/, (consultatie: 12 april 2015).
IWACU, http://www.iwacu-burundi.org/lesprit-darusha-est-contre-un-3eme-mandat-…, (consultatie: 29 april 2015).
IWACU,http://www.iwacu-burundi.org/makamba-des-conflits-fonciers-ravivent-les…, (consultatie 5 mei 2015)
IWACU: Le vice-président de la Cour Constitutionnelle, http://www.iwacu-burundi.org/le-vice-president-de-la-cour-constitutionn…, (consultatie : 5 mei 2015)
IWACU: pronunciation Cour constitutionnelle, http://www.iwacu-burundi.org/la-cour-constitutionnelle-se-prononce-pour…, (consultatie : 5 mei 2015).
IWACU: dépôt de candidature à l’élection présidentielle, http://www.iwacu-burundi.org/webtv/, (consultatie : 12 mei 2015)
IWACU, http://www.iwacu-burundi.org/sylvestre-ntibantunganya-le-candidat-indep…, (consultatie: 12 mei 2015).
IWACU: porte plainte, http://www.iwacu-burundi.org/labr-menace-de-porter-plainte/, (consultatie : 12 mei 2015).
Landenweb, http://www.landenweb.net/burundi/geschiedenis/, (consultatie: 13 april 2015).
Los Angeles Times, http://articles.latimes.com/keyword/burundi-government-officials, (consultatie: 13 april 2015).
NRC, http://vorige.nrc.nl/buitenland/article1721958.ece, (consultatie: 22 april 2015).
Online Encyclopedia of mass violence, http://www.massviolence.org/The-Burundi-Killings-of-1972, (consultatie 27 april 2015).
Search for Common Ground Burundi, https://www.sfcg.org/what-we-do/, (consultatie: 09 april 2015).
SMYTH, F., http://www.franksmyth.com/the-new-republic/the-horror/, (consultatie: 1 maart 2015).
The Guardian, http://www.theguardian.com/world/2015/may/06/burundian-police-arrest-op…, (consultatie: 10 mei 2015).
The law dictionary, http://thelawdictionary.org/nationality/, (consultatie 24 november 2014).
UNESCO publications, Philippe Ntahombaye, l’institution des Bashingantahe en tant que méchanisme traditionnel de prévention et de résolution pacifique des conflits au Burundi, http://www.unesco.org/cpp/publications/mecanismes/edntahombaye.htm, (consultatie15 februari 2015)
Université du Burundi, http://www.ub.edu.bi/, (consultatie : 12 april 2015).
WORLDPRESS, https://africaforafrica.wordpress.com/2015/05/05/on-burundi-why-i-dont-…, (consultatie: 12 mei 2015).
11.11.11, http://www.11.be/artikels/item/wat-je-moet-weten-over-de-verkiezingen-i…, (consultatie : 1 mei 2015).