L'interprétation en milieu judiciaire : modalités d'interprétation et rôle de l'interprète lors des interrogatoires

De gerechtstolk: neutrale vertaalmachine of actieve gesprekspartner?

Drugskoerier vrijgelaten door gebrek aan tolk, meldt de Redactie. Tolkentekort kwelt rechtbanken, kopt de Standaard. Gerechtstolken en –vertalers eisen eenvormig statuut, voegt de Morgen daaraan toe. Zelden kregen gerechtstolken zoveel media-aandacht als tijdens de eerste maanden van 2014.

Het klopt, rechtbanken hebben te kampen met een schrijnend gebrek aan gerechtstolken. In sommige gevallen is de situatie zo ernstig dat een rechter lukraak een persoon uit de rechtszaal moet plukken om even te komen tolken voor een anderstalige verdachte, of, nog erger, een verdachte vrijuit moet laten gaan omdat er geen tolk kan worden gevonden. Een wetsvoorstel tot oprichting van een nationaal register van gerechtstolken, dat in februari dit jaar werd goedgekeurd, moet beterschap brengen.

Ondanks die groeiende media-aandacht blijft gerechtstolken een onderzoeksdomein dat tot op heden grotendeels aan de aandacht van de onderzoekers is ontsnapt. Daarin wil deze scriptie verandering brengen. Deze scriptie is gewijd aan een onderzoek naar gerechtstolken. Het onderzoek spitst zich toe op verhoren van anderstalige personen, met behulp van een gerechtstolk, bij de politie, bij de onderzoeksrechter en tijdens openbare rechtszittingen.

Hoe verloopt een verhoor met een gerechtstolk nu precies? Welke tolktechnieken past de gerechtstolk toe om het verhoor vlot te laten verlopen? Welke rol speelt hij precies tijdens het verhoor? Op die onderzoeksvragen wil deze scriptie een antwoord bieden.

Over tolktechnieken tijdens een verhoor bestaan er geen officiële richtlijnen voor gerechtstolken. De tolk beslist dus zelf hoe hij precies te werk gaat. De rol van de tolk tijdens het verhoor is wel gedetailleerd beschreven in de deontologische code voor gerechtstolken: de tolk moet getrouw en op een volledig neutrale manier de woorden van de partijen vertolken, met andere woorden, hij moet optreden als een soort “vertaalmachine”. Maar strookt deze opvatting wel met de werkelijkheid? Kan de tolk zich volledig wegcijferen of heeft zijn aanwezigheid wel degelijk een invloed op het verloop van het verhoor?

Tijdens de eerste onderzoeksfase werd onderzoeksmateriaal verzameld. Het parket-generaal van Gent gaf toestemming om verhoren met een gerechtstolk bij te wonen en daar video- en audio-opnames van te maken. Uiteraard moest ook elke persoon die bij het verhoor aanwezig was, ermee instemmen dat het verhoor werd opgenomen. Hoewel een aantal personen weigerden om aan het onderzoek mee te werken, slaagden we er toch in om een zestal uur authentiek audio- en videomateriaal te verzamelen.

Tolktechnieken

Uit het verzamelde onderzoeksmateriaal is gebleken dat, ondanks het gebrek aan officiële richtlijnen, verschillende gerechtstolken dezelfde tolktechnieken toepassen en dat die gebruikte technieken variëren in functie van de context.

Tijdens de openbare zitting en het verhoor bij de onderzoeksrechter past de gerechtstolk vooral de techniek fluistertolken toe. Fluistertolken is een vorm van simultaan tolken, waarbij de gerechtstolk, terwijl een partij aan het woord is, tegelijkertijd de vertaling in het oor van de anderstalige partij fluistert. Met deze techniek zorgt de tolk ervoor dat de zitting of het verhoor vlot verloopt en de partijen alles kunnen volgen wat er wordt gezegd.

Tijdens het politieverhoor past de gerechtstolk twee andere technieken toe; de eerste techniek is consecutief tolken. De rechercheur stelt een vraag, de tolk wacht tot de rechercheur is uitgesproken en vertaalt de vraag daarna hardop in de andere taal. Deze techniek is erg geschikt om korte vragen te vertalen, maar minder geschikt om lange antwoorden te vertalen. Als de verhoorde persoon een antwoord geeft van verschillende minuten, is het voor de tolk onmogelijk om dat antwoord op basis van zijn geheugen volledig en correct om te zetten in de andere taal. Dus gebruikt de gerechtstolk een andere techniek, die nog niet eerder werd beschreven in de literatuur over gerechtstolken en die in het onderzoek semiconsecutief tolken wordt genoemd. Semiconsecutief tolken betekent dat de tolk de spreker niet laat uitspreken, maar hem telkens na elke zin of na een stukje van een zin onderbreekt, om dan eerst dat fragmentje te tolken, voor de spreker verder kan gaan met zijn verhaal. Door deze techniek te gebruiken, zorgt de tolk ervoor dat beide partijen elkaar goed begrijpen zonder dat ze minutenlang moeten wachten op een vertaling.

Rol van de tolk

Uit het onderzoeksmateriaal is ook gebleken dat de gerechtstolk een veel grotere rol speelt tijdens het verhoor dan de rol die hem wordt toebedeeld door de deontologische code. Overeenkomstig de deontologische code moet de tolk zich gedragen als een soort “vertaalmachine” en speelt hij verder geen enkele rol in de interactie tussen de gesprekspartners. Uit het onderzoek is echter gebleken dat de gerechtstolk de voorschriften van die deontologische code regelmatig aan zijn laars lapt en zijn rol veel breder opvat.

De gerechtstolk wil vooral de communicatie bevorderen tussen twee partijen die elkaars taal niet spreken. Hij wil ervoor zorgen dat de communicatie efficiënt en vlot verloopt, en daarom beperkt hij zich niet altijd tot een getrouwe vertaling, zoals de deontologische code voorschrijft. Soms voegt hij elementen toe aan zijn vertaling om de boodschap duidelijker te maken.

Daarnaast treedt de gerechtstolk ook vaak op als manager van het gesprek. Om de boodschap zo correct mogelijk te kunnen overbrengen in de andere taal, laat hij zijn gesprekspartner niet altijd uitspreken maar onderbreekt hij het verhaal om zo snel mogelijk korte fragmenten in de andere taal te kunnen weergeven, zodat de gesprekspartner het verhaal zo goed mogelijk kan volgen. Om de communicatie zo efficiënt mogelijk te laten verlopen, neemt de gerechtstolk de rol van gespreksmanager op zich: hij bepaalt wie aan het woord komt en hoe lang.

De gerechtstolk is dus veel meer dan een eenvoudige vertaalmachine. Zijn aanwezigheid heeft wel degelijk invloed op het verhoor. Deze vaststellingen kunnen erg interessant zijn voor de magistraten die met gerechtstolken werken en de onderwijsinstellingen die de volgende generaties gerechtstolken opleiden. Verder onderzoek naar gerechtstolken zou dan ook erg interessant zijn. Hopelijk heeft deze scriptie het pad geëffend voor andere onderzoekers om het onderzoeksdomein gerechtstolken verder uit te diepen.