Kinderen als ‘ideale’ slachtoffers? Kwalitatieve inhoudsanalyse naar de representatie van kinderen bij rampenberichtgeving

Sofie Monballyu
Persbericht

Kinderen als ‘ideale’ slachtoffers? Kwalitatieve inhoudsanalyse naar de representatie van kinderen bij rampenberichtgeving

Kinderen als ‘ideale’ slachtoffers?

Op 13 maart 2012 stond ons land even stil. Een bus vol met 12-jarigen, die terugkwamen van hun sneeuwklassen, verongelukte in Sierre met dramatische gevolgen. Het was een gebeurtenis die iedereen beroerde en waarover uitvoerig werd bericht in de media. Maar zou deze berichtgeving even uitvoerig geweest zijn als er enkel volwassenen betrokken waren bij het ongeval?

Dit vroeg Sofie Monballyu, studente Communicatiewetenschappen aan Universiteit Gent, zich af en maakte er haar masterproef over. Ze stelde zich de vraag of er op een specifieke manier bericht wordt over rampen waarbij kinderen betrokken zijn. Monballyu onderzocht daartoe alle artikels over de busramp in Sierre die verschenen zijn in de vier grootste Vlaamse kranten.

Uitvoerige media-aandacht en visualisering

De kranten stonden drie weken lang vol met artikels over de busramp. Journalisten gaven dit zelf ook aan en spraken daarbij van een mediacircus. Voor de nabestaanden van de slachtoffers ging het allemaal soms wat te ver. Zo ook voor de oom van een van de slachtoffers die een journalist een vuistslag gaf toen het hem allemaal even te veel werd.

Bijna alle artikels gingen gepaard met foto’s. Deze varieerden van afbeeldingen van de bus en de plaats van het ongeval tot slachtoffers, hun naasten en rituelen van rouw. Opvallend was dat veel kinderen afgebeeld werden. Dit waren zowel kinderen die betrokken waren bij de ramp als kinderen die bijvoorbeeld een bloemetje kwamen neerleggen aan de schoolpoort. Er is echter heel wat kritiek gekomen op sommige foto’s omdat ze te sensationeel zouden zijn. De kranten in kwestie zagen de bekritiseerde foto’s eerder als een eerbetoon aan de slachtoffers.

Sensationele focus op kinderen

In de onderzochte krantenartikels wordt een uitvoerige beschrijving gegeven van alle slachtoffers. Dit is een vorm van personalisering die samen met emotionele storytelling in de artikels wijst op sensatie. Daarnaast is er ook sprake van mediavoyeurisme doordat het private leven van de slachtoffers en hun naasten opengesteld wordt aan het grote publiek.

Een belangrijke vaststelling is dat de volwassen slachtoffers vaak vergeten worden door de journalisten. Ook de geïnterviewden in de kranten spreken vooral over de betrokken kinderen of verwijzen naar hun eigen kinderen of kleinkinderen. Dit komt volgens verschillende van die geïnterviewde personen doordat de dood van kinderen meer aangrijpt dan die van volwassenen. Of zoals toenmalig eerste minister Elio Di Rupo zei: “een volwassene verliezen is erg, maar een kind verliezen is dramatisch.”

Vragen, vergelijkingen en de Kerk

Daarnaast kwamen nog heel wat andere kenmerken naar voor tijdens het onderzoek die wijzen op een specifieke manier van berichtgeving. Zo werden heel wat vragen gesteld in de krantenartikels over het hoe en wat van de ramp, maar vooral ook waarom net zo veel kinderen betrokken waren. Vervolgens werd de toestand van de slachtoffers nauw opgevolgd in de media. Daarbij was ook aandacht voor het verwerkingsproces van de slachtoffers en hoe het verder moet in de scholen. Ook werden vergelijkingen gemaakt met andere verkeersongevallen waarbij kinderen betrokken waren en met het Pukkelpop-drama waarbij vooral jongeren het slachtoffer werden. Tot slot kwam ook de Kerk in heel wat artikels aan bod. Dit zowel als bron en als verwijzing naar de toekomst van de slachtoffers die normaal gezien hun plechtige communie gingen doen. De Kerk kwam echter ook op een minder positieve manier aan bod door gelovigen die hun geloof in vraag stellen door het grote aantal kinderen die om het leven kwamen.

Specifieke berichtgeving

Aan de hand van de teruggevonden kenmerken concludeert Monballyu dat de berichtgeving over de busramp in Sierre waarschijnlijk op een andere manier zou gebeurd zijn als er niet zoveel kinderen bij de ramp betrokken waren. Er is volgens haar dus sprake van een specifieke vorm van berichtgeving over rampen waarbij kinderen betrokken zijn.

Bibliografie

Boeken en readers:

Alexander, D.E. (1998). Natural Disasters. London: UCL press.

Arnett, J.J., Robins, A. & Rehm, D. (2001). Emerging adulthood. Oxford: Oxford university press.

Bauer, M.W. (2000). Classical content analysis: a review. In M.W. Bauer & G. Gaskell (Eds.), Qualitative researching with text, image and sound: a practical handbook (pp. 131-151). London: Sage.

Benthall, J. (1993). Disasters, relief and the media. London: I.B. Tauris.

Berelson, B. (1971). Content analysis in communication research. New York: Hafner publishing company.

Billig, M. (1995). Banal nationalism. London: Sage.

Buckingham, D. (2008). Youth, identities, and digital media. Cambridge: MIT press.

Carrabine, E., Cox, P., Lee, M., Plummer, K. & South, N. (2009). Criminology: a sociological introduction (2nd ed.). New York: Routledge.

Chermak , S.M. (1995). Victims in the news. Crime and the American news media. Boulder: Westview press.

Chouliaraki, L. (2006). The spectatorship of suffering. London: Sage publications.

Christie, N. (1986). The ideal victim. In E.A. Fattah (Ed.), From crime policy to victim policy: Reorienting the justice system (pp. 17-30). London: Macmillan.

Cottle, S. (2009). Global crisis reporting. Journalism in the global age. Berkshire: Open University Press.

Day, L.A. (2006). Ethics in media communication: cases and controversies. Belmont: Thomson-Wadsworth.

Gans, H.J. (1979). Deciding what’s news. A study of CBS evening news, NBC nightly news, Newsweek and Time. New York: Pantheon books.

Gillepsie, M. & Toynbee, J. (2006). Analyzing media texts. Berkshire: Open university press.

Greer, C. (2007). News media, victims and crime. In P. Davies, P. Francis & C. Greer (Eds.), Victims, crime and society (pp. 20-49). London: Sage.

Gripsrud, J. (2006). Semiotics: signs, codes and cultures. In M. Gillespie & J. Toynbee (Eds.), Analysing media texts (pp. 9-41). New York: Open university press.

Hall, S. (1973). The determinations of news photographs. In S. Cohen & J. Young (Eds.), The manufacture of news. Deviance social problems and the mass media (pp. 176-190). London: Constable.

Hall, S. (2010a). Introduction. In S. Hall (Ed.), Representation: cultural representations and signifying practices (pp. 1-11). London: Sage.

Hall, S. (2010b) The work of representation. In S. Hall (Ed.), Representation: cultural representations and signifying practices (pp. 13-64). London: Sage.

Hamilton, P. (2010). Representing the social: France and Frenchness in post-war humanist photography. In S. Hall (Ed.), Representation: cultural representations and signifying practices (pp. 75-150). London: Sage.

Harcup, T. (2005). Journalism: principles and practice. London: Sage.

Harrison, J. (2006). News. London: Routledge.

Hoggart, R. (1995). The way we live now. London: Chatto & Windus.

Holsti, O.R. (1969). Content analysis for the social sciences and humanities. Boston: Addison-Wesley.

Jensen, K.B. (2002). The qualitative research process. In K.B. Jensen (Ed.), A handbook of media and communication research (pp. 235-253). London: Routledge.

Krippendorff, K. (2004). Content analysis: an introduction to its methodology. California: Sage.

Leferink, S.B.L. & Sessink, M. (2009). Publiek bezit tegen wil en dank? Een onderzoek naar  berichtgeving over slachtoffers in de media. Utrecht: Slachtofferhulp Nederland.

Loizos, P. (2000). Video, film and photographs as research documents. In M.W. Bauer & G. Gaskell (Eds.), Qualitative researching with text, image and sound: a practical handbook (pp. 93-107). London: Sage.

Luce, A. (2013). Moral panics: reconsidering journalism’s responsibilities. In K. Fowler-Watt & S. Allen (Eds.), Journalism: news challenges (pp. 393-408). Bournemouth: Centre for journalism & communication research.

Machin, D. & Niblock, S. (2006). News production: theory and practice. London: Routledge.

Manning, P. (2001). News and news sources: a critical introduction. London: Sage.

McManus, J.H. (1994). Market-driven journalism: let the citizen beware? California: Sage.

McQuail, D. (1992). Media performance: mass communication and the public interest. London: Sage.

McQuail, D. (2010). McQuail’s Mass Communication Theory (6th ed.). London: Sage.

Moeller, S.D. (1999). Compassion Fatigue. How the media sell disease, famine, war and death. London: Routledge.

Niblock, S. (2005). Practice and theory: what is news? In R. Keeble (Ed.), Print journalism: a critical introduction (pp. 73-82). London: Routledge.

Pantti, M., Wahl-Jorgensen, K. & Cottle, S. (2012). Disasters and the media. New York: Peter Lang publishing.

Penn, G. (2000). Semiotic analysis of still images. In M.W. Bauer & G. Gaskell (Eds.), Qualitative researching with text, image and sound: a practical handbook (pp. 227-245). London: Sage.

Seaton, J. (2005). Carnage and the media. The making and breaking of news about violence. London: Penguin books.

Shoemaker, P.J. & Vos, T.P. (2009). Gatekeeping theory. New York: Routledge.

Singer, E. & Endreny, P.M. (1993). Reporting on risk. New York: Sage.

Sontag, S. (2003). Regarding the pain of others. London: Penguin books.

Stephens, M. (2007). A history of news. New York: Oxford university press.

Van Zoonen, L. (1998). The ethics of making private life public. In K. Brants, J. Hermes & L. Van Zoonen (Eds.), The media in question. Popular cultures and public interests (pp. 113-123). London: Sage Publications.

Wester, F. (1995). Inhoudsanalyse als kwalitatief-interpreterende werkwijze. In H. Hüttner, K. Renckstorf & F. Wester (Eds.), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap (pp. 609-649). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Wheeler, S. (2005). Get me a great quote: sourcing and research. In R. Keeble (Ed.), Print journalism: a critical introduction (pp. 56-62).Oxon: Routledge.

Williams, K. (2003). Understanding media theory. London: Arnold.

Zelizer, B. (2004). Taking journalism seriously. London: Sage.

Artikels uit wetenschappelijke (en vak)tijdschriften:

Berrington, E. & Jemphrey, A. (2003). Pressures on the press: reflections on reporting tragedy. Journalism, 4(2), 225-248.

Brancato, M. (2012). Anthropolgy and journalism: the television performance of the Abruzzo’s earthquake (april - june 2009). Romanian journal of journalism & communication, 7(2), 39-43.

Buettner, A. (2009). Skeletal figures – presence and the unrepresentable in images of catastrophe. Continuum: journal of media and cultural studies, 23(3), 351-366.

Calvert, C. (2005). The privacy of death: an emergent jurisprudence and legal rebuke to media exploitation ans a voyeuristic culture. Loyola of Los Angeles entertainment law review, 26(2), 133-169.

Drori-Avraham, A. (2006). September 11th and the mourning after: media narrating grief. Continuum: journal of media and cultural studies, 20(3), 289-297.

Galtung, J. & Ruge, M.H. (1965). The structure of foreign news. The presentation of the Congo, Cuba and Cyprus crises in four Norwegian newspapers. Journal of Peace Research, 2(1), 64-91.

Hanush, F. (2012). The visibility of disaster deaths in news images: a comparison of newspapers from 15 countries. International communication gazette, 74(7), 655-672.

Harcup, T. & O’Neill, D. (2001). What is news? Galtung and Ruge revisited. Journalism studies, 2(2), 261-280.

Höijer, B. (2004). The discourse of global compassion: the audience and media reporting of human suffering. Media, culture and society, 26(4), 513-531.

Joye, S. (2010). De media(de)constructie van rampen. Onderzoek naar de selectie en berichtgeving van rampen in Vlaamse nieuwsmedia. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 38(2), 139-155.

Kepplinger, H.M. & Habermeier, J. (1995). The impact of key events on the presentation of reality. European journal of communication, 10(3), 371-390.

Kitzinger, J. (2000). Media templates: patterns of association and the (re)construction of meaning over time. Media, Culture & Society, 22(1), 61-84.

Moeller, S.D. (2002). A hierarchy of innocence. The media’s use of children in the telling of international news. The international journal of press/politics, 7(1), 36-56.

Pantti, M. (2005). Masculine tears, feminine tears – and crocodile tears: mourning Olof Palme and Anna Lindh Finnish newspapers. Journalism, 6(3), 357-377.

Pantti, M. & Sumiala, J. (2009). Till death do us join: media mourning rituals and the sacred centre of the society. Media, culture & society, 31(1), 119-135.

Pantti, M & Wahl-Jorgensen, K. (2007). On the political possibilities of therapy news: media responsibility and the limits of objectivity in disaster coverage. Communication studies, 1, 3-25.

Shoemaker, P.J., Eichholz, M., Kim, E., & Wrigley, B. (2001). Individual and routine forces in gatekeeping. Journalism & Mass Communication Quarterly, 78(2), 233-246.

Smolej, M. (2010). Constructing ideal victims? Violence narratives in Finnish crime-appeal programming. Crime Media Culture, 6(1), 69-85.

Vasterman, P.L.M. (2005). Media-hype: self-reinforcing news waves, journalistic standards and the construction of social problems. European Journal of Communication, 20(4), 508-530.

White, D.M. (1950). The ‘gate keeper’: a case study in the selection of news. Journalism quarterly, 27(4), 383-390.

Krantenartikels:

52 gezichten (2012, 17 maart). Het Nieuwsblad, 5.

A.B.H., C.D.S. & J.M. (2012, 16 maart). “Zijn droom: lego-uitvinder worden”. Het Laatste Nieuws, 8.

Bergmans, E. (2012, 15 maart). ‘We doen alles om de ouders bij te staan’. De Standaard, 2-3.

B.J.M. (2012, 15 maart). Het immense verdriet van Lommel-Kolonie. De Morgen, 10.

Camps, H. (2012, 15 maart). De dood kan niet omgaan met geluk. De Morgen, 1.

De Herdt, C. (2012, 16 maart). Lisa Simpson helpt kinderen om drama te verwerken. Het Nieuwsblad, 16.

Debusschere, B. (2012, 16 maart). Britse journalist krijgt klappen van oom slachtoffer. De Morgen, 6.

Debusschere, B. (2012, 16 maart). ‘Zeg dat angst normaal is, maar toon geen paniek’. De Morgen, 8.

Debusschere, B. (2012, 17 maart). ‘Alle ouders die een kind verloren zijn nu extra kwetsbaar’. De Morgen, 5.

Desmet, Y. (2012, 16 maart). De paradox van een nationale rouw. De Morgen, 2-3.

F.L.E (2012, 15 maart). Elio Di Rupo zwaar aangeslagen: ‘Een ramp voor het land’. Het Nieuwsblad, 20-21.

Fonteyn, B. (2012, 15 maart). Stroom reacties op sociale netwerken. De Morgen, 8.

Ghysens, P. (2012, 15 maart). 22 kinderen keren nooit meer terug. Het Laatste Nieuws, 1.

Goethals, M. (2012, 15 maart).Elio Di Rupo poogt verdriet te verwoorden. De Standaard, 12.

Grobben, A. (2012, 24 maart). “Alle ouders hebben hun kind nog willen zien. Je kan dat aan, ja”. Het Laatste Nieuws, 13.

Hancké, C. (2012, 15 maart). ‘Het had ons eigen kind kunnen zijn’. De Standaard, 10.

Herbots, K. (2012, 16 maart). Veel vragen en het besef dat het ook hun bus had kunnen zijn. De Morgen, 8.

In shock bij gehuil van kinderen (2012, 15 maart). Het Laatste nieuws, 4-5.

J.D.P. (2012, 16 maart). ‘Belgisch’ bergdorp verwerkt verdriet. De Morgen, 5.

Klifman, M. (2012, 17 maart). Te veel verdriet. Het Nieuwsblad, 10.

L.V.D.K. (2012, 15 maart). “Ik ben niet goed in troosten, ik word kwaad”. Het Laatste Nieuws, 13.

Mertes, K. (2012, 17 maart). Terug thuis. Het Laatste Nieuws, 4.

Neyt, G. (2012, 23 maart). Op krukken of in een rolstoel, gewonde vriendjes wilden erbij zijn. Het Nieuwsblad, 2-3.

Reynebeau, M. (2012, 17 maart). Nu nog even niet. De Standaard, 38.

Rogiers, F. (2012, 19 maart). Voyeurs, soms voor het goede doel. De Standaard, 6.

Rutten, A. (2012, 17 maart). De adem afgesneden. Het Nieuwsblad, 14-15.

Rust aan scholen keert terug (2012, 20 maart). Het Laatste Nieuws, 7.

S.D.F. (2012, 15 maart). Busramp is wereldnieuws. De Standaard, 11.

Segers, J. (2012, 16 maart). “Niets zo ondraaglijk als een drama zonder reden”. Het Laatste Nieuws, 10.

Sturtewagen, B. (2012, 15 maart). Ergste nachtmerrie. De Standaard, 2.

T.D. (2012, 15 maart). Drama beheerst nieuwssites. Het Laatste Nieuws, 13.

T.Y. (2012, 15 maart). Tragedie slaat weer toe in Heverlee. De Standaard, 9.

V.K. (2012, 15 maart). Alexander en Luca overleven achter in de bus. De Morgen, 3.

Vanderstraeten, S. (2012, 15 maart). Koude rillingen naast wrak rampbus. Het Laatste Nieuws, 5.

Vande Walle, P. (2012, 15 maart). Rouw is niet besmettelijk. De Morgen, 21.

Van Impe, L. (2012, 15 maart). Stil. Het Nieuwsblad, 2.

Van Paeschen, B. (2012, 15 maart). De vakantie was zo mooi. Het Laatste Nieuws, 2-3.

Van Puymbroeck, R. (2012, 15 maart). Belgische chauffeur arriveerde nog voor hulpdiensten bij bus. De Morgen, 4.

Van Regenmortel, J. (2012, 15 maart). ‘Twee gebroken benen, een gebroken arm, maar ze leeft’. Het Nieuwsblad, 12-13.

Verbruggen P. & Coosemans, D. (2012, 15 maart).”Kom naar school zo snel je kan”. Het Laatste Nieuws, 6.

Vidal, K. (2012, 15 maart). Reconstructie van een fatale avond in Wallis. De Morgen, 2.

Wils, J. (2012, 15 maart). Zelden was niet weten zo ondraaglijk. De Morgen, 20.

Niet-gepubliceerde bronnen:

Wellens, T. (2012). Onderzoek naar de berichtgeving over de ramp op Pukkelpop. Kwantitatieve inhoudsanalyse van De Standaard, Het Laatste Nieuws en Het Belang van Limburg. Niet-gepubliceerde scriptie, Brussel, HU Brussel.

Internetbronnen:

De Cock, R., d’Haenens, L., De Smedt, J., Shipper, A., Reul, R., Ichau, E., Valcke, P. & Wauter, E. (2013). Pers en slachtoffers rapport. Onderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Media en de Vlaamse minister van Welzijn. Geraadpleegd op 9 november 2013 op het World Wide Web: http://www.steunpuntmedia.be/wp-content/uploads/2013/07/20130614_Persslachtoffers.pdf

EM−DAT (2009).  Criteria and definition. Geraadpleegd op 17 februari 2014 op het World Wide Web: www.emdat.be

GoPress academic (2014). Persdatabank, geraadpleegd op verschillende dagen in de periode februari-april 2014 op het World Wide Web: http://academic.gopress.be/

Unicef (1989, 20 november). Verdrag inzake de rechten van het kind. Geraadpleegd op 12 februari 2014 op het World Wide Web: http://www.unicef.nl/media/44520/20091116_kinderrechtenverdrag.pdf

United Nations (1985, 29 november). Declaration of basic principles of justice for victims of crime and abuse of power. Geraadpleegd op 12 februari 2014 op het World Wide Web: http://www.un.org/documents/ga/res/40/a40r034.htm

United Nations (2009, september). Adolescent sexual and reproductive health toolkit for humanitarian settings. Geraadpleegd op 12 februari 2014 op het World Wide Web: https://www.unfpa.org/webdav/site/global/shared/documents/publications/2009/UNFPA_ASRHtoolkit_english.pdf

Van Leuven, S. & Joye, S. (2014). Bronnengebruik in Vlaamse nieuwsmedia. Een kwantitatieve analyse. Geraadpleegd op 26 april 2014 op het World Wide Web: http://www.steunpuntmedia.be/wp-content/uploads/2014/02/20140214_bronnengebruik.pdf

Universiteit of Hogeschool
Communicatiewetenschappen
Publicatiejaar
2014
Kernwoorden
@Sofie_Monballyu
Share this on: