Het modaliseren van schenkingen door middel van voorwaarden
Het modaliseren van schenkingen door middel van voorwaarden
Naar Belgisch recht bestaan veel onduidelijkheden over de schenkingen onder (gemengd) potestatieve voorwaarde. De verschillen tussen de louter en gewoon potestatieve voorwaarde enerzijds en de discussies over de geldigheid van de gemengde voorwaarde anderzijds, hebben problematische gevolgen voor de rechtszekerheid in het kader van familiale vermogensplanning.
Aan beide problemen kan eenvoudig een einde gesteld worden door gebruik te maken van het Franse criterium van de willekeur. Dit criterium houdt in dat gekeken moet worden of de schenker autonoom kan beslissen om niet (langer) verbonden te zijn door zijn juridische verplichting. Hierbij is het verschil tussen de opschortende voorwaarde en ontbindende voorwaarde van cruciaal belang. Er moet namelijk nagegaan worden of de schenker autonoom kan zorgen dat de ontbindende voorwaarde zich voordoet of dat de opschortende voorwaarde zich niet voordoet. In beide gevallen kan de schenker er immers voor zorgen dat hij niet langer gebonden is door de schenking. Dit volstaat echter niet om de schenking als (verboden) potestatief te kwalificeren. Er moet namelijk ook nagegaan worden of het risico bestaat dat de schenker willekeurig kan beslissen dat de voorwaarde zich (niet) voordoet gelet op de consequenties die dit met zich mee zou brengen. Indien het (niet-) vervullen van de voorwaarde ingrijpende gevolgen zou hebben voor de schenker, is de potestativiteit geneutraliseerd.
Voor dit criterium wordt niet alleen in de Belgische rechtsleer gepleit, ook sommige rechtspraak hanteerde reeds dit criterium. Zo aanvaardde het Hof van Cassatie in 1984 een schenking van een dokter aan zijn dienstbode op voorwaarde dat deze tot aan zijn dood in dienst zou blijven. Hoewel de schenker steeds de mogelijkheid had om van de schenking af te zien door de dienstbode te ontslaan, heeft het Hof deze schenking aanvaard omdat de consequenties voor de schenker, namelijk de dienstbode ontslaan, dermate groot zijn dat de potestativiteit uitgeschakeld is. Dit willekeur-criterium vinden we ook terug in het oude art. 960 BW. Dit artikel hield in dat elke schenking gebeurde onder ontbindende voorwaarde van de geboorte van een eerste kind. Deze ontbindende voorwaarde werd aanvaard omdat de beslissing om een kind te krijgen voor een koppel niet ingegeven is door de mogelijkheid om op een schenking terug te komen. De potestativiteit is hierdoor uitgeschakeld.
Daarom is de conclusie van deze masterscriptie dat de tijd rijp is om bij de beoordeling van de toelaatbaarheid van schenkingen het Franse criterium van de willekeur toe te passen.
Boeken [Belgie]
Bael, J., Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen, Mechelen, Kluwer, 2006, 1040 p.
Barbaix, R. en Verbeke, A-L., Kernbegrippen erfrecht en giften, Brugge, Die Keure, 2012, 201 p.
Barbaix, R. en Verbeke, A-L., Kernbegrippen erfrecht en giften, Brugge, Die keure, 2013, 200 p.
Barbaix, R., Het contractuele statuut van de schenking. Hoe anders is de overeenkomst schenking en waarom ? Rechtsvergelijkende studie van het contractuele statuut van de schenking, Antwerpen, Intersentia, 2008, 1130 p.
Barbaix, R., Swennen, F., (eds.), Casman, H., Geelhand, N., Pintens, W., Liber Amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, 535 p.
Bours, J-P., Culot, A., De Page, P., De Stefani, I., Magnus, F., Prum, C., Wautelet, P., Les donations: aspects civils et fiscaux, Louvain-La-Neuve, Anthemis, 2011, 265 p.
Casman, H. en Dekkers, R., Handboek Burgerlijk Recht, IV, Huwelijksstelsels-Erfrecht-Giften, Antwerpen, Intersentia, 2010, 917 p.
Casman, H., Dirix, E., De Corte, R., De Leval, G., Kokelenberg, J., Ledoux, J.L., Storme, M., Storme, M.E., Swennen, H., Van Crombrugge, S., Van Neste, F., Van Oevelen, A. en Vuye, H. (eds.), Het zakenrecht: absoluut niet een rustig bezit. XVIIIe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 1991-1992, Antwerpen, Kluwer, 1992, 551 p.
Claeys, I., Bruloot, D., Dambre, M., Engels, C. Rechtskroniek voor het Notariaat, Brugge, Die Keure, 2011, 226 p.
Cools H., Gids Erven en Schenken: De Theorie en de Praktijk, Antwerpen, Standaard Antwerpen, 2006, 458 p.
De Page, H., Traité élémentaire de droit civil belge. Tome IV. Les Principaux Contrats, Brussel, Bruylant, 1972, 983 p.
De Page, H., Traité élémentaire de droit civil belge. Tome VIII/I. Les libéralités (généralités). Les donations, Brussel, Bruylant, 1962, 897 p.
De Page, H., Traités élémentaire de droit civil belge. Tome I. Théorie Générale des droits et des lois. Les Personnes-La Famille, Brussel, Bruylant, 1962, 1619 p.
De Wulf, C., Notarieel Familierecht en Familiaal Vermogensrecht, Mechelen, Kluwer, 2011, 403 p.
Dekkers, R., Verbeke, A-L., Carette, N. en Vanhove, K., Handboek Burgerlijk Recht, Deel III, Verbintenissen, Bewijsleer en Gebruikelijke Contracten, Antwerpen, Intersentia, 2007, 820 p.
Delnoy, P., De Page, P., Les libéralites: chronique de jurisprudence 1988-1997, Brussel, Larcier, 2000, 306 P.
Delnoy, P., Les Liberalités et les Successions, Brussel, De Boeck et Larcier, 2006, 343 p.
Delnoy, P., Les Liberalités et les Successions, Brussel, De Boeck et Larcier, 2013, 427 p.
Delporte, F., De Handgift, Antwerpen, Kluwer, 1997, 52 p.
Dillemans, R., Beginselen van het Belgisch Privaatrecht. Testamenten, Antwerpen, Standaard, 1977, 514 p.
Ghijsels, F., Schenkingen en testamenten, Brussel, CAD, 208 p.
Kluyskens, A., Beginselen van Burgerlijk Recht, III, De schenkingen en testamenten, Antwerpen, Standaard, 1947, 480 p.
Lambein, K., Erfenissen, schenkingen en testamenten, Gent, Mys en Breesch, 2000, 243 p.
Laurent, F., Principes de droit civil, Tome XVII, Brussel, Bruylant-Christophe, 1878, 676 p.
Laurent, F., Principes de droit civil, XII, Brussel, Bruylant-Christophe, 1878, 622 p.
Locre, J.G., Législation Civile, Commerciale et Criminelle ou commentaire et complétement des codes français Tome XI, Brussel, Wahlen, 1838, 495 p.
Masschelein, M.A., “Schenking bij notariële akte”, Gent, Larcier, 2007, 309 p.
Moreau, P. (edr.), Desir, S., Massange, S., Rosoux, H., Rousseau, L., Libéralités et successions, Limal, Anthemis, 2012, 461 p.
Pintens, W., Declerck, C., Du Mongh, J., Vanwinckelen, K., Familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 1345 p.
Pintens, W., Declerck, Ch., Vanwinckelen, K., Schets van het familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 439 p.
Puelinckx-Coene, M., “Valkuilen van het schenkingsrecht” in Bael, J., Braeckmans, H., Peeters, B., Puelinckx-Coene, M. en Wylleman, A. (eds.), Familiale vermogensplanning, XXXste Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2003-2004, Mechelen, Kluwer, 2004, 772 p.
Raucent, L., Les libéralités, Brussel, Bruylant, 1991, 132-133.
Schuttevaer, H., Schenking volgens BW en NBW, Zwolle, Tjeenk Willink, 1984, 124 p.
Spruyt, E., Schenking als techniek van successieplanning: juridisch en fiscaal, Mechelen, Kluwer, 2008, 485 p.
Stijns, S., Verbintenissenrecht II, Brugge, Die Keure, 2009, 186 p.
Tilleman, B. en Verbeke, A-L. (eds.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2004, 118 p.
Van Gerven, W. en Covemaeker, S., Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, 719 p.
Van Quickenborne, M., Voorwaardelijke verbintenissen, Mechelen, Kluwer, 2006, 184 p.
Vandebeek, N., Schenkingen en Legaten van onroerende goederen, Mechelen, Kluwer, 2011, 478 p.
Bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken [België]
Abiuso, R. en Vervoort, I., “Schenkingen onder opschortende voorwaarde”, in A-L. Verbeke, F. Buyssens, en Derycke, H. (eds.), Handboek Estate Planning, boek 2, Vermogensplanning met effect bij leven. Schenking, Gent, Larcier, 2009, 459-461;
Bael, J., “Enkele bedenkingen betreffende het principe van de onherroepelijkheid van de schenking in Verbeke, A-L., Scherpe, J.M., Declerck, CH., Helms, T. en Senaeve, P., in Liber Amicorum Walter Pintens. Confronting the Frontiers of Family and Succession Law, Antwerpen, Intersentia, 2012, 65-110.
Bael, J., “Grenzen aan de familiale vermogensplanning: Het principe van de versterkte onherroepelijkheid van de schenking herbekeken.” in Alofs, E., Byttebier, K., Michielsens, A. en Verbeke, A-L. (eds.), Liber Amicorum Hélène Casman, Antwerpen, Intersentia, 2013, 49-74.
Bael, J., Het principe van de onherroepelijkheid van de schenking: een hinderpaal bij de familiale vermogensplanning? in T. Not 2012, afl. 7-8, 384-449.
Barbaix, R. en Verbeke, A-L., Comm. Erf., art. 894 BW, Mechelen, Kluwer, 2009, 44 p.
Barbaix, R. en Verdickt, B., “Handgift zonder (bewezen) traditio: onbestaand of vernietigbaar?, Not.Fisc.M 2011/3, 66-83.
Barbaix, R., “De schenking als successieplanningsinstrument. Civielrechtelijke grenzen aan de contractsvrijheid”, TEP 2008, 190-276.
Bernard, A. (ed.), Brunet, E., Resteau, C. en Servais, J., RPDB, tome IV, Donations et testaments.
Buyssens, F., “Schenkingen aan minderjarige kinderen bij echtscheiding door onderlinge toestemming”, Echtscheidingsjournaal 1995, 91-99.
Casman, H., “Actualia Schenkingen”, NJW 2011, deel 1: afl. 248, p. 558-567, deel 2: afl. 249, 594-603.
Casman, H., “Herroeping schenking wegens geboorte”, noot onder Cass. 7 mei 2007, Not. Fisc. M. 2009, 54-56
Claessens, B. en Peeters, N., “Verbintenissen onder voorwaarde” in X., Bestendig handboek Verbintenissenrecht, Mechelen, Kluwer, 1999, 20 p.
De Coninck, J., “De voorwaarde in het contractenrecht”, Recht en onderneming, Brugge, Die Keure, 2007, 620 p.
De Wilde D’Estmael, E., en Delahaye, B., “Schenkingen” in H. Casman en M. Van Loock, Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., 95p.
De Wilde D’Estmael, E., Delahaye, B., Hollanders de Ouderaen, G., “Les Donations/ De schenkingen” in Rép.Not 3, 2009, 271 p.
Du Faux, H., “Donation entre vifs. Deux questions”, Rev.not.b. 1998, p. 305-308.
Foriers, P., “Propos sur la condition résolutoire purement potestative” in Bernauw, K. (edr.), Herbots, J. H., Cousy, H., Stijns, S., Liber amicorum Yvette Merchiers, Brugge, Die Keure, 2001, 1030 p.
Hannequart, Y., “La condition” in Les novelles droit civil, Tome IV, vol. II, Brussel, Maison Ferdinand Larcier, 1958, 335-459.
Janssen, R., Comm. Erf. art. 815 BW, Mechelen, Kluwer, 2011, 38 p.
Labeeuw, N., Comm. Erf., art. 938 BW, Mechelen, Kluwer, 2006, 12 p.
Lemmens, J., “Is het achterpoortje goed gesloten voor tandemschenking en schenking onder opschortende modaliteit van overlijden van de schenker?”, T.Fin.R. 2005, afl. 2, p. 1053-1062.
Meyus, A. en Wilikens, S., “De gemodaliseerde hand- en bankgift – een instrument voor estate planning”, AFT 2001, 165-190.
Parisis, F., noot onder Luik, 19 mei 1992 en 26 januari 1993, TBBR, 1994, 52 p.
Puelinckx-Coene, M., Comm. Erf. Art. 944 BW, Mechelen, Kluwer, 2002, 8 p.
Puelinckx-Coene, M., “Overzicht van rechtspraak. Giften (1985-1992)”, TPR 1994, 779-1117.
Puelinckx-Coene, M., “Schenkingen en de geboorte achteraf van een kind bij de schenker”, RW 1988-89, 55-57.
Puelinckx-Coene, M., Barbaix, R., Geelhand, N., “Overzicht van rechtspraak. Giften. 1999-2011”, TPR 2013, 175-946.
Puelinckx-Coene, M., Comm. Erf. Art. 951 BW, Mechelen, Kluwer, 2003
Spruyt, E., “De schenking: het paradepaard van de successieplanning”, AFT 2008, deel 1: afl. 8-9, 17-104, deel 2: afl. 10, 20-138.
Stijns, S., “De opschortende voorwaarde in de onroerende koop: De notariële praktijk tegen het licht gehouden van de recente rechtspraak rechtsleer”, Not. Fisc. M. 2008, 77-102.
Stijns, S., Van Gerven, D. en Wéry, P., “Chronique de jurisprudence. Les obligations. Le régime général de l’obligation”, JT 1999, 821-854.
Storme, M.E., “Overdracht van roerende goederen, vestiging van pandrecht, eigendomsvoorbehoud: een poging tot systematisatie” in Casman, H., Dirix, E., De Corte, R., De Leval, G., Kokelenberg, J., Ledoux, J.L., Storme, M., Storme, M.E., Swennen, H., Van Crombrugge, S., Van Neste, F., Van Oevelen, A. en Vuye, H. (eds.), Het zakenrecht: absoluut niet een rustig bezit. XVIIIe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 1991-1992, Antwerpen, Kluwer, 1992, 403-510.
Van Ommeslaeghe, P., “De opschortende voorwaarde. Goede en slechte gebruiken in de praktijk”, Not. Fisc.M. 2012/4, 106-115.
Van Ommeslaghe, P., Droit des obligations, Tome III, Brussel, Bruylant, 2010.
Van Quickenborne, M., “Modaliteiten van verbintenissen” in Dirix, E. en Van Oevelen, A., Commentaar Verbintenissenrecht, 161 p.
Van Vijfeijken, I.J.F.A. “De fiscale behandeling van de herroepelijke schenking.” WNPR 2008, p. 173-186.
Verbeke, A-L, “Modaliteiten bij een schenking” in Bank en Familie/Banque et Famille, Brussel, Bruylant, 2006, 135-181.
Verbeke, A-L. en Vervoort, I., “Contracten onder voorwaarde” in B. Tilleman en A-L. Verbeke (eds.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen, Intersentia, 2004, 1-37.
Verbeke, A-L., “Waardig familiaal vermogensrecht”, TEP 2013/3, 3-13.
Verbist, A., “Planning en overdracht van vermogen” in NJW 2008, afl 184, p. 466-475.
Verstraete, J., “Familiale schikkingen herbelicht” in Pintens, W. (edr.), Du Mongh, J. (edr.), Labeeuw, N., Maelfait, A., Verstraete, J. , Familiaal vermogensbeheer : het Burgerlijk Wetboek na 200 jaar nog actueel, Antwerpen, Kluwer, 2004, 247 p.
Rechtspraak [België]
Cass. 22 april 2013, nr. C.12.0285.F.
Cass. 7 mei 2007, Not. Fisc. M. 2009, 53, noot H. Casman.
Cass. 8 september 2005, nr. C.04.0407.
Cass. 30 juni 1995, Arr. Cass. 1995, 702, Pas. 1995, 724, RW 1995-96, 829-830
Cass. 25 november 1988, Arr. Cass. 1988-89, 373, noot, Pas. 1989, I, 339, noot en RW 1989-90, 1290.
Cass. 26 januari 1984, Pas. 1984, I, 578, noot, Arr. Cass. 1983-84, 620, Bull. 1984, 578 en RW 1984-85, 2325.
Cass. 13 oktober 1983, Arr. Cass. 1983-84, 163, Pas. 1984, I,151 en JT 1984, 266.
Cass. 5 juni 1981, A.P.T. 1984, 145, noot X. Dieux, Arr. Cass. 1980-1981, 1157, J.T. 1982, 344, Limb. Rechtsl. 1981, 109, Pas 1981, I, 1149, R.C.J.B. 1983, 199, noot Herbots, R.W. 1981-82, 250, Rec. Gén. Enr. Not. 1986, 387.
Cass. 18 juni 1970, Arr. Cass. 1970, 981, Pas. 1970, I, 925.
Cass. 3 april 1970, RW 1970-1971, 126-128.
Cass. 16 december 1960, Arr. Cass. 1961, 375, Pas. 1961, I, 421 en RGAR 1962.
Cass. 28 mei 1942, Pas. 1942, I, 136, Rec. gén. enr. not. 1943, 269, Rev. prat. not. b. 1943, 312.
Cass. 27 maart 1833, Pas. 1833, I, 68, met conclusie adv.-gen. Plaisant.
Brussel, 23 september 2013, nr. 2010AR3280.
Brussel 8 september 2011, Rec.gén.enr.not. 2013, afl. 6, 266, noot A. Culot; Rev.trim.dr.fam. 2013, afl. 1, 284, noot A. Van Hecke.
Antwerpen 3 juni 2009, RW 2010-11, 627, T. Not. 2011, 517, met noot M. Puelinckx-Coene.
Gent 8 december 2005, T. Not., afl 7-8, 412.
Antwerpen 26 maart 2001, RW 2002-03, 425.
Luik 13 oktober 1997, JT 1998, 123 en JLMB 1998, 257, noot S. Nudelholc.
Gent 23 november 1993, TGR 1994.
Antwerpen 5 januari 1993 TBBR 1994, 242, noot DURANT, I.
Brussel 3 december 1992, RW 1992-93, 1342-1343, JT 1994, 599.
Bergen 12 november 1979, Rec. gén. enr. not. 1980, nr. 22489, 177, met noot.
Brussel 2 april 1974, RW 1974-75, 173, met noot, Turnh. Rechtsl., 1973-74, 73.
Gent 7 juli 1876, Pas. 1876, II, 362.
Arbeidshof Antwerpen 25 april 2002, nr. 2000/948.
Rb. Brussel 12 oktober 1999, JT 2000, 71.
Rb. Brugge 6 december 1995, AM 1996, 156.
Rb. Nijvel 4 maart 1993, Rev.not. 1994, 32;
Rb. Dinant 10 april 1991, JLMB 1993, 392.
Rb. Antwerpen 26 maart 1981, RW 1981-82, 1837-1839 met noot F. Delwiche.
Kh. Hasselt 16 juni 2003, TRV 2005, 183, noot D. Van Gerven.
Kh. Hasselt 29 maart 1990, T. Verz. 1991, 209, met noot J.P. Henry.
Boeken [Nederland]
Asser, C. en Perrick, S., Handleiding tot beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht, 4, erfrecht en schenking, Deventer, Kluwer, 2009, 786 p.
Asser, C., Hartkamp, A.S. en Sieburgh, C.H., Handleiding tot beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht, 6-I*, Verbintenissenrecht, de verbintenis in het algemeen, Deventer, Kluwer, 2012, 384 p.
Asser, C., Tjong Tjin Tai, T.F.E., Bijzondere overeenkomsten. 4: Opdracht incl. de geneeskundige behandelingsovereenkomst en de reisovereenkomst, Deventer, Kluwer, 2009, 410 p.
Bavinck, M.M. en Van Joolingen, H.F., “Eens gegeven blijft niet altijd gegeven; de fiscale kwalificatie van een herroepelijke schenking”, WFR 2005/6632, 999-1005.
Burgerhart, W. en Schols, F., “Schenking en gift in het nieuwe jaar”, W.P.N.R. 2003, nr. 6519, 113-122.
Burgerhart, W., “Zijn overlijden en art. 9 SW 1956 ‘onherroepelijk’? Planning met de herroepelijke schenking (I), EstateTipReview, Afl. 2006-44.
Burgerhart, W., “Zijn overlijden en art. 9 SW 1956 ‘onherroepelijk’? Planning met de herroepelijke schenking (II), EstateTipReview, Afl. 2006-45.
Cahen, J.L.P., Algemeen deel van het verbintenissenrecht. Pitlo deel 4, Deventer, Kluwer, 2002, 384 p.
Den Tonkelaar, J.D.A., Opschortende en ontbindende voorwaarden volgens BW en NBW, Zwolle, Tjeenk-Willink, 1994, 107 p.
Den Tonkelaar, J.D.A., Opschortende en ontbindende voorwaarden volgens BW en NBW, Zwolle, Tjeenk-Willink, 1983, 122 p.
Hijma, J. en Olthof, M.M., Compendium van het Nederlands vermogensrecht, Deventer, Kluwer, 2008, 486 p.
Kolkman, W.D., Reinhartz, B.E., Verstappen, L.C.A., Van Vijfeijken, I.J.F.A., Erfrecht, Civiel en Fiscaal. Tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2012, 1195 p.
Land, N.K.F. Busman, C.W.S. en Vermeer, P.A.J.L., Verklaring van het Burgerlijk Wetboek, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1932, 549 p.
Maasland, J.L.D.J., “De herroepelijke schenking en de (ontbonden) gemeenschap van goederen”, Tijdschrift Erfrecht, februari 2007, 7-10.
Mabé, P. jr., Handboek voor Notarissen, volgens de Nederlandsche wetgeving. Bevattende: eene behandeling van alle die onderwerpen, welke bij de onderscheiden wetboeken voorkomen, en op de notariële praktijk toepasselijk zijn, alles opgehelderd door voorbeelden en voorschriften van de onderscheiden akten, met eene opgave tevens van die bepalingen, waarin de nieuwe wetgeving van de Fransche verschilt, Haarlem, De Wed. A Loosjes, 1838, 303 p.
Meijers, E.M., Ontwerp voor een nieuw Burgerlijk Wetboek, toelichting boek 7 (vierde gedeelte), ’S-Gravenhage, Staatsdrukkerij, 1972, 829-1214.
Mellema-Kranenburg, T.J., “De herroepelijke schenking, het wondermiddel van het nieuwe schenkingsrecht?”, Nieuw Erfrecht, juni 2004, 39-42.
Schols, F.W.J.M., Schenking en gift, Deventer, Kluwer, 2011, 68 p.
Snijders, H.F. en Rank-Berenschot, E.B., Goederenrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 616 p.
Van Der Burght en Gr., Penders, J.P., Schenking, Deventer, Kluwer, 1989, 393 p.
Van Mens, K.L.H., Civielrechtelijke en fiscaalrechtelijke aspecten van het schenkingsbegrip, Deventer, Kluwer, 1985, 404 p.
Wessels, B. en Verheij A.J. (eds.), Bijzondere Overeenkomsten, Deventer, Kluwer, 2010, 469 p.
Zwemmer, J.W., Schenking, Zwolle: Tjeenk Willink, 2002, 74 p.
Tijdschriften [Nederland]
Bauduin, N., “Het legaat met keuzemogelijkheden en het verbod van willekeur” in Familie en Recht, januari 2014, http://www.familieenrecht.nl/tijdschrift/fenr/2014/01/FENR-D-13-00011/f….
Van Vijfeijken, I.J.F.A., “De fiscale behandeling van de herroepelijke schenking”, WPNR 2008, 173-181.
Vegter, J.B., “Het nieuwe schenkingsrecht”, WPNR 1999, nr. 6373, 727-731.
Vegter, J.B., “Het civielrechtelijk kader van de herroepelijke schenking”, WPNR 2008, 167-172.
Wery, J., “Schenking onder ontbindende voorwaarde”, WPNR 1930, nr. 3142-3144.
Bavinck, M.M. en Van Joolingen H.F., “Eens gegeven blijft niet altijd gegeven; de fiscale kwalificatie van een herroepelijke schenking”, WFR 2005/6632, 999-1005.
Valk, W.L., “Redelijkheid en billijkheid als gedragsnorm. Proefschrift van P.S. Bakker.”, MvV 2014/1, 1-5.
Parlementaire stukken [Nederland]
Kamerstukken II 2000/01, 17 213.
Rechtspraak [Nederland]
HR 7 december 2001, RvdW 201.
HR 28 januari 1959, BNB 1959/122.
Boeken [Frankrijk]
Aubry, C. en Rau, C., Droit civil Français, Tome XI, Parijs, Librairies Techniques, 1956, 567 p.
Baudry-Lacantinerie, G. en Barde, L. Traité théorique et pratique de droit civil. Des obligations, Parijs, Larose et Tenin, 1907, 19, 799 p.
Baudry-Lacantinerie, G. et Colin, M., Traité theorique et pratique de droit civil. Des Donations entre vifs et des testaments, Parijs, Larose et Tenin, 1905, 805 p.
Bihr, Ph. en Gross, B., Contrats, Ventes civiles et commerciales, baux d’habitation, baux commerciaux, Parijs, Press Universitaire, 2002, 691 p.
Demolombe, C., Cours de Code Napoléon. Traité des donations entre-vifs et des testaments, III, Parijs, Imprimerie générale, 717 p.
Dutilleul, F. en Delebecque, PH., Contrats Civils et commerciaux, Parijs, Dalloz, 2004, 984 p.
Flour, J. en Souleau, H., Droit Civil. Les Libéralités, Parijs, Armand Colin, 1982, 352 p.
Grimaldi, M., Droit Patrimonial De La Famille, Parijs, Dalloz, 2011, 1382 p.
Guével, D., Les Successions. Les Libéralités, Parijs, Armand Colin, 2004, 407 p.
Guével, D., Succession. Libéralités., Parijs, Armand Colin, 2004, 407p.
Huc, T., Commentaire théorique et pratique de droit civil. Tome VI, Parijs, Librairie Cotillon, 1894, 675 p.
Jubault, C., Droit Civil. Les Successions. Les Libéralités, Parijs, Montchrestien, 2010, 952 p.
Malaurie, Ph., Les Successions. Les Libéralités. Parijs, Défrenois, 2008, 568 p.
Malaurie, Ph., Les Successions. Les Libéralités. Parijs, Défrenois, 2010, 573 p.
Marty, G. en Raynaud, P., Droit Civil. Les succession et les libéralités, Parijs, Sirey, 1983, 719 p.
Sériaux, A., Manuel de droit des successions et des libéralités, Parijs, PUF, 2003, 231 p.
Terre, F. en Lequette, Y., Droit civil. Les succession, les libéralités, Parijs, Dalloz, 1997, 906 p.
Bijdragen in verzamelwerken en tijdschriften [Frankrijk]
Brenner, C., “Brèves observations sur la révocations des donations entre époux après la loi du 26 mai 2004 relative au divorce”, Rép. Defr. 2005, art. 38084, 93-110.
Buffelan-Lanore, Y., “Condition”, Rép.Civ.Dalloz, 2008, 18 p.
Champenois, G., noot onder Cass. Fr. 25 november 1986, Rép. Defr. 1987, 1199-1202.
Deville, S. en Nicod, M., “Réserve héréditaire. Réduction des libéralités”, Rép.Civ.Dalloz, juni 2012, 32 p.
Dross, W., “L'irrévocabilité spéciale des donations existe-elle?”, Revue trimestrielle de droit civil 2011 (1), 25-44.
Dutheillet-Lamonthezie, B. en Pillebout, J.F., “Donations et testaments. Donations entre vifs. Forme. Acceptation des donations. Art. 932 à 937 CC. Fasc. 20”, in JurisClasseur Civil , Parijs, Editions du Juris-Classeur, 2011, 21 p.
Ghestin, J., “L’indétermination du prox de vente et la condition potestative”, Réc. D., 1993, 251-255.
Ghestin, J., “La notion de condition potestative au sens de l’article 1174 du code civil” in A.Weill, Etudes dédiées à Alex Weill, Parijs, Dalloz, 1983, 243-258.
Gjidara, S., “Le déclin de la potestativité dans le droit des contrats: le glissement jurisprudentiel de l’article 1174 à 1178 du Code Civil”, Petites Affiches 2000, n°123 13 p. en nr.124, 10 p.
Goffaux-Callebaut, G., “Apports soumis à une condition purement potestative”, Rép.Sociétés.D., 2011, 53 p.
Goubeaux G., “Remarques sur la condition suspensive stipulée dans l’interet exclusif de l’une des parties”, Rép. Defr. 1979, art. 31987, 754-763.
Grimaldi, M., ‘’Donations et testaments. Donations entre vifs. Irrévocabilité des donations par la volonté du donateur. Clauses prohibées. Etat estimatif des donations mobilières. Art. 943 à 948 CC’’ in JurisClasseur Civil Code, Parijs, 2011, 24 p.
Herail, J., “Libéralités graduelles et residuelles”, Rép.Civ.Dalloz, 2008, 8 p.
Lagarde, X., “Réflexions sur le fondement de l’article 931 du Code Civil”, RTDCiv, 1997, 25-51.
Leveneur, L. en Leveneur, S.,“Successions – Libéralités” in F. Chabas , H. Mazeaud , L. Mazeaud , Leçons de Droit Civil, Parijs, Montchrestien, 1999, 678.
Najjar, I. en Bremond V., “Libéralités. 3, Conditions et charges”, Rép.Civ.D., 2011, 21 p.
Najjar, I., “La donation”, Rép.Civ.Dalloz, 1991, 78 p.
Peterka, N., “Fasc. 30. Donations et testaments. – Donations entre vifs – Don Manuel”, JurisClasseurCivil art. 931, 2013, 143p.
Petit, B., “Contrats et obligations. Definition et classification des contrats. Art. 1101 à 1108-2. Fasc. 1-2”, in Juris-Classeur civil, Parijs, Lexis-Nexis, 2005, 30 p.
Saliniere, C., “La Réversibilité des donations”, RTDCiv. 2004, 21-44.
Seriaux, A., Droit des obligations, Parijs, Presses universitaires de France, 1998, 779 p.
Taisne, J.J., “Fasc. Unique. Art. 1168-1174. Contrats et obligations. Obligations conditionnelles. Caractères de la condition” in Juris-classeur civil, Parijs, Editions du juris-classeurs, 2012, 51 p.
Rechtspraak [Frankrijk]
Cass. 22 april 2013, C.12.0285.F.
Cass. Fr. 27 februari 2013, nr. 10-19.133.
Cass Fr. 29 juni 2010, nr. 09-16471.
Cass. Fr. 29 september 2009, nr. 08-20.526.
Cass. Fr. 2 april 2009, nr. 07-14.900.
Cass. Fr. 16 oktober 2001, Bull. civ. 2001, I, nr. 257 ; JCP 2002, I, 134, nr. 4, met noot J. Rochfeld.
Cass. Fr. 13 oktober 1993, D. 1994, 231
Cass. Fr. 25 november 1986, nr. 84-12796
Cass. Fr. 22 november 1976, JCP 1978, 18903 met noot B. Stemmer.
Cass. Fr. 28 mei 1974, JCP 1975, nr. 17911, met noot H. Thuillier, D. 1975, jur 144, met noot A. Ponsard.
Cass. Fr. 8 december 1972 , D. 1973, 662.
Cass. Fr. 21 juni 1967, Bull. civ. 1967, III, nr. 256.
Cass. Fr. 17 februari 1955, D. 1955, 469.
Cass. Fr. 8 februari 1937, JCP, II, 1937, 306.
Cass. Fr. 20 juni 1932, S. 1932, I, 335.
Cass. Fr. 26 juni 1905, D. 1906, I, 425.
Cass. Fr. 4 maart 1902, D. 1902, I, 214, S. 1902, 161, noot C. Lyon-Caen.
Cass. Fr. 14 mei 1900, D., 1900, I, 358.
Cass. Fr. 8 november 1886, D. 1887, I, 48.
Cass. Fr. 14 november 1883, D. 1884, I, 73.
Cass. Fr. 19 februari 1878, S. 1878, I, 213.
Cass. Fr. 27 april 1874, D., I, 318.
Versailles, 4 november 2010, Legifrance, 09/06167.
Colmar 24 juni 2008, n°04/00058.
Montpellier 8 april 2008, Legifrance, 07/3080.
Angers 12 mei 1980, D. 1982, 470.
Bijdragen in verzamelwerken [Duitsland]
Knobbe-Keuk, B., “Verungelückte schenkungen” in Ballerstedt, K. en Mann, F.A. (eds.), Festschrift für Werner Flume zum 70. Geburtstag, Keulen, Verlag Dr. Otto Schmidt KG, 149-172.
Witz, C., “Analyse critique des règles régissant le transfert de propriété en droit français à la lumière de droit allemand” in Martinek, M., Schmidt, J. en Wadle, E. (eds.), Festschrift für Günther Jahr zum siebzigsten Geburtsdag. Vestigia Juris, Tübingen, Mohr Siebeck, 1993, 556 p.