Een typologisch onderzoek naar de Afrikaanse kerken in het stedelijk weefsel van Gent

Pieterjan Dehaene
Persbericht

Een typologisch onderzoek naar de Afrikaanse kerken in het stedelijk weefsel van Gent

De onzichtbare architectuur van de Afrikaanse kerken in Gent

Luchthavens en treinstations, detentiekampen en asielcentra, grensposten en -muren, maar ook fenomenen als 'de sociale mix' en 'gentrificatie': ze illustreren dat architectuur, stedenbouw en planning voor – of vaak eerder tegen – de migrant vrij aanwijsbaar is. Moeilijker is om die migrant als actor te beschouwen in architecturale en stedenbouwkundige activiteiten. De doorsnee migrant of migrantengroep heeft dan ook niet meteen de financiële middelen om de infrastructuur van een gebouw of de stad naar zijn hand te zetten. Toch is de aanwezigheid van migranten heel duidelijk voelbaar in de hedendaagse stad. De kloof tussen hoe fundamenteel migratie dan ook mag zijn voor wat een stad vormt, en hoe schaars en moeizaam stedenbouwkundige en architecturale analyse van het fenomeen blijft, is dan ook even paradoxaal als begrijpbaar.

Naar een catalogus van Afrikaanse kerken

Eén van de stedelijke ruimtes waar de aanwezigheid van de migrant zeer expliciet wordt, is de gebedsplaats, moskee of kerk van een migrantengroep. Meer dan alleen plaatsen van religie, worden deze gebouwen sociale centra, plaatsen voor ontmoeting, onderwijs en solidariteit tussen nieuwe en oudere migranten uit verschillende sociale klassen. Deze thesis richt zich op de kerken van de Afrikaanse diaspora (ofwel Sub-Saharisch Afrikaanse migranten) in Gent. Dat gebeurt niet vanuit een uitgesproken religieuze interesse, maar wel met een architecturale en stedenbouwkundige blik die één van de ruimtelijke manifestaties van migratie tracht te ontleden.

Van oktober 2013 tot april 2014 zocht en bezocht ik de Afrikaanse kerken in Gent. Het vinden van zo'n kerk kwam vaak pas na lang zoeken. Sociale media en online zoekmachines, maar ook gesprekken met bezoekers, medewerkers en pastors van andere kerken brachten nieuwe adressen aan het licht. Dit leverde een eerste resultaat: een catalogus van de Afrikaanse kerken in Gent. Gezien de mobiliteit en tijdelijkheid van deze groeperingen is de catalogus een uiterst tijdelijke en waarschijnlijk onvolledige oplijsting. Het is een momentopname van de Afrikaanse kerken in Gent, vastgelegd in de maand april van 2014. Deze catalogus vormde de vaste basis voor de typologische analyse van de thesis. Het primair bronmateriaal hiervoor werd aangevoerd door de observaties, schetsen, gesprekken en aantekeningen, gemaakt voor, tijdens en na de uitbundige kerkvieringen - vieringen waar ik als nieuwe en vaak ook enige blanke persoon erg opviel en op die manier niet alleen observator maar ook deelnemer werd.

De typologische analyse waar de kerken uit de catalogus aan onderworpen worden, stelt enkele vragen centraal: In welke gebouwen bevinden deze kerkgroepen zich? Hoe doen ze aan architectuur? Waar bevinden ze zich in het stadsweefsel? Wat is de betekenis van architectuur en de stedelijke ruimte voor deze kerkgroepen? Het produceren en analyseren van kaarten op schaal van de stad, plannen op schaal van het gebouw en foto's op schaal van het object leverde de inzichten waar de argumenten uit de thesis op gestoeld zijn.

Onconventioneel ruimtegebruik

Op de schaal van de stad en van het gebouw stuitte de analyse op het onconventioneel ruimtegebruik van de Afrikaanse kerkgroepen in Gent. Snel werd duidelijk dat de kerken niet de iconische stadsruimtes opzoeken, niet het stadscentrum, maar ook niet de woonplaats van hun bezoekers, de Afrikaanse gemeenschap(pen) in Gent. Het zijn met andere woorden geen kerken als centrum van een buurt, wat niet alleen verwacht zou kunnen worden vanuit een Europese notie van de kerk, maar ook vanuit de vergelijking met bijvoorbeeld de moskeeën van Gent. Daarentegen situeren de Afrikaanse kerken zich duidelijk langs de vervoersnetwerken. Invalswegen, buslijnen en treinstations blijken de belangrijkste aantrekkingsfactoren bij de keuze voor een locatie in de stad.

Ook op schaal van het gebouw zet een onconventioneel ruimtegebruik zich door. De Afrikaanse kerkgroepen in Gent betrekken niet-religieuze panden. Het zijn bijvoorbeeld industriële ruimtes aan de Oude Dokken, commerciële panden in de huizenrij, of allerlei vormen van achterbouw achter die huizenrij: allen ruimtes die niet de connotatie ‘kerk’ of ‘gebedsplaats’ oproepen, maar dus wel ­– soms zeer tijdelijk – als dusdanig gebruikt worden.

Schaal van het object

Het is niet in de harde, semi-permanente, infrastructuur – noch op schaalniveau van de (publieke) stadsruimte, noch op schaalniveau van het gebouw – dat de architectuurpraktijk van de Afrikaanse kerken zich situeert. Bouwen of verbouwen ligt slechts zelden binnen de mogelijkheden van de kleine kerkgroepen in Gent. Het beoefenen van architectuur zit hier net in de reactie op die keuzes voor zowel positie in de stad als gebouw. Het telkens opnieuw eigen maken van de stedelijke ruimte, en vooral van het interieur van het gebouw, dat is wat een Afrikaanse kerk als gebouw zijn herkenbaarheid en betekenisdragende waarde geeft.

De middelen waarmee dat eigen maken van de ruimte, de onbepaalde typologie, telkens gebeurt, situeren zich op schaal van het object. De objecten interageren dus met het gebouw en de stad, zonder dat ze ingrijpen in de infrastructuur ervan. Ze transformeren de identiteit en sfeer van het interieur compleet en maken hierbij gebruik van een officieuze set aan herkenbare en terugkerende elementen zoals gedrapeerde gordijnen, vlaggen en tapijten, de opstelling en hiërarchie van stoelen, grote muziekinstallaties, keuken- en verwarmingselementen. Daarenboven stralen ze via uithangborden op de gevel, gordijnen achter etalages, maar ook via de verspreiding van folders en gadgets hun aanwezigheid en identiteit uit op het stadsweefsel.

Ruimtelijk verspreid langs de bereikbare plaatsen van het vervoersnetwerk van de stad, vormen deze kerken belangrijke en betekenisdragende locaties in het leven van de diaspora. Een Afrikaans-christelijke identiteit wordt er onderhouden in een vreemde en anders gelovige omgeving. Dit vertaalt zich niet naar een veruitwendigde architectuur, maar wel naar het proces van het zich eigen maken van het interieur van een gebouw. Met tijdelijke en weinig ingrijpende interventies op schaal van het object wordt een bestaande, areligieuze, locatie in de stad van binnenuit omgevormd tot een vertrouwde en herkenbare plaats, afgeschermd van de stad en van de realiteit van een leven in de diaspora, onzichtbaar voor het oog van de passant.

Bibliografie

Abbas, Ackbar, ‘Building Hong Kong: From migrancy to disappearance’, in Drifting: Architecture and Migrancy, ed. Stephen Cairns (Londen: Routledge, 2004), 129-141.

Anderson, Allan, ‘The Pentecostal and Charismatic movements’, in World Christianities c.1914-c.2000, ed. Hugh McLeod, vol. 9 uit The Cambrigde History of Christianity (Cambrigde: Cambridge University Press, 2006), 89-106.

Aernout, Mik, Martijn Oosterbaan, en Jochen Becker, ‘On “Speaking in Tongues”: Experiences of Researching Religious Practices’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 465-479.

Arnaut, Karel, ‘Super-diversity: Elements of an Emerging Perspective’, Diversities, 14 (2012) <www.unesco.org/shs/diversities/vol14/issue2/art1&gt; [laatst geraadpleegd op 10 juni 2014].

Becker, Jochen, ‘Industrial Light & Magic’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 106-123.

––– ‘Stripped Religion Industries: Nigerian Perspectives on Las Vegas, and Back Again’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 92-121.

Benchelabi, Hassina, ‘Wonen in een Schelp: Maghrebijnse vrouwen in Brussel’, Tijdschrift voor Vrouwenstudies, 70 (1997), 153-170.

Bitter, Sabine en Helmut Weber, ‘All will be well: Religion-Industries’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 94-105.

––– ‘Lagos Strip’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 122-143.

Burdett, Ricky en Philpp Rode, ‘The Urban Age Project’, in The Endless City, eds. Ricky Burdett en Dejan Sudjic, (London: Phaidon, 2007), 8-32.

Cairns, Stephen, ‘Introduction’, in Drifting: Architecture and Migrancy, ed. Stephen Cairns (Londen: Routledge, 2004), 1-16.

––– ’Drifting: Architecture/Migrancy’, in Drifting: Architecture and Migrancy, ed. Stephen Cairns (Londen: Routledge, 2004), 17-47.

Calvino, Italo, De Onzichtbare Steden, vertaald door Henny Vlot (Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 1981).

Carter, Paul, ‘Mythforms: Techniques of Migrant Place-Making’, in Drifting: Architecture and Migrancy, ed. Stephen Cairns (Londen: Routledge, 2004), 82-98.

Cassani, Matilde, ‘Sacred Interiors in Profane Buildings’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 52-65.

çelik, Zeynep, ‘Cultural Intersections: Re-visioning Architecture and the City in the Twentieth Century’ in At the End of the Century. One hundred Years of Architecture, eds. Richard Koshalek en Elisabeth T. Smith (Los Angeles/New York: The Museum of Contemporary Art/Harry N. Abrams Inc. Publishers,1998), 190-227.

Ceuppens, Bambi en Karel Arnaut, ‘Een halve eeuw Congolese Aanwezigheid in Brussel: Een Superdiversiteitsperspectief’, ongepubliceerde paper.

Cuyvers, Wim, et.al., Brakin: Brazzaville - Kinshasa, Visualizing the Visible (Baden/Maastricht: Lars Müller Publishers/Jan Van Eyck Academie, 2006).

De Boeck, Filip, en Marie-Françoise Plissart, Kinshasa. Tales of the invisible city (Gent: Ludion, 2004).

De Cauter, Lieven, De Capsulaire Beschaving: Over de Stad in het Tijdperk van de Angst (Rotterdam: NAi Uitgevers, 2004).

De Clercq, Dieter, ‘Everyday Urban Space in Matonge’, OASE, 54 (2001), 63-85.

Dehaene, Michiel, Klaske Havik, en Bruno Notteboom, ‘De Middelgrote Stad als Europese Stedelijke Conditie en Strategie’, OASE, 89 (2012), 2-9.

Demart, Sarah, Bénédicte Meiers, en Anne Mélice, ‘Géographies Religieuses et Migrations Postcoloniales: Déclinaisons Kimbanguistes, Pentecôtistes, et Olangistes en Belgique’, African Diaspora, 6 (2013), 122-149 <http://booksandjournals.brillonline.com/content/10.1163/18725457-123412…; [geraadpleegd op 18 oktober 2013].

Dikomitis, Elena, ‘We Bring Africa to your Doorsteps: “Netwerken” als Werkwoord binnen de Afrikaanse Gemeenschap(pen) in Gent’ (ongepubliceerde thesis, Universiteit Gent, 2007) <http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/394/420/RUG01-001394420_2010_0001…; [online geraadpleegd op 10 oktober 2013].

Düker, Ronald en Stefanie Peter, ‘Atlas’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 602-641.

Garbin, David, ‘Global Prayers in “Global Cities”: Notes on Afro-Christian Spatiality in Atlanta and London’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 258-273.

Geldof, Dirk, Superdiversiteit: Hoe Migratie onze Samenleving Verandert (Leuven: Acco, 2013).

Gifford, Paul, African Christianity: Its Public Role (Bloomington: Indiana University Press, 1998).

Heck, Gerda, ‘ “The Gospel doesn’t know borders, neither do we.’’ Social and geographical mobility within the new charismatic churches in Kinshasa’, ongepubliceerde paper, 2010.

––– ‘Worshiping at the Golden Age Hotel: Transnational Networks, Economy, Religion, and Migration of the Congolese in Istanbul’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 274-289.

Higgins, Thomas W., ‘Mission networks and the African Diaspora in Britain’, African Diaspora, 5 (2012), 165-185.

Kalu, Ogbu, African Pentecostalism: An Introduction (Oxford University Press: 2008).

––– ‘African Christianity: From the World Wars to Decolonization’, in World Christianities c.1914-c.2000, ed. Hugh McLeod, vol. 9 uit The Cambrigde History of Christianity (Cambrigde: Cambridge University Press, 2006), 197-218.

Kanmaz, Meryem, Islamitische ruimtes in de stad: De Ontwikkeling van Gebedsruimtes, Moskeeën en Islamitische Centra in Gent (Gent: Academia Press, 2009).

––– Nieuwe moskeeën in Vlaanderen: Tussen Heimwee en Werkelijkheid (Leuven: Expertisecentrum Islamitische Culturen in Vlaanderen, 2011).

Kihato, Caroline, ‘African Urbanism’, in The Endless City, ed. Ricky Burdett en Dejan Sudjic (London: Phaidon, 2007), 214-218.

Koolhaas, Rem, et.al., Lagos: How it works, (Baden: Lars Müller Publishers, 2008).

Lagae, Johan en Luce Beeckmans, ‘De (her)ontdekking van de Afrikaanse stad. Enkele aantekeningen bij actuele thematieken in het historisch onderzoek naar de koloniale stad in subsaharisch Afrika’, Stadsgeschiedenis, 3 (2008), 209-225.

Larkin, Brian, ‘Techniques of Inattention: The Mediality of Loudspeakers in Nigeria’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 352-367.

Loopmans, Maarten, ‘Het bedrog van de buurt: Residentiële Sociale Mix in de Strijd tegen Sociale Uitsluiting’, Agora, 16 (2000), 26-28.

Maxwell, David, ‘Post-Colonial Christianity in Africa’, in World Christianities c.1914-c.2000, ed. Hugh McLeod, vol. 9 uit The Cambrigde History of Christianity (Cambrigde: Cambridge University Press, 2006), 401-422.

metroZones, ‘Faith is the Place’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 6-17.

Meyer, Birgit, ‘Christianity in Africa: From African Independent to Pentecostal-Charismatic Churches’, Annual Review of Anthropology, 33 (2004), 447-474 <http://www.jstor.org/stable/25064861&gt; [laatst geraadpleegd op 13 juni 2014].

Notteboom, Bruno, ‘Orde en Geheugen: De verbeelding van Gent rond 1900’, OASE, 89 (2012), 12-27.

Okhai, Victor, ‘Our Reach Stops where the World Stops’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 244-253.

Pype, Katrien, The Making of the Pentecostal Melodrama: Religion Media and Gender in Kinshasa (Berghahn Books: 2012).

Saunders, Douglas, De Trek naar de Stad, vertaald door Guus Houtzager (Ruinen: Druk Bariet, 2010).

Sensbach, Jon, ‘African-American Christianity’, in World Christianities c.1815-c.1914, eds. Sheridan Gilley en Brian Stanley, vol. 8 uit The Cambrigde History of Christianity (Cambrigde: Cambridge University Press, 2006), 429-442.

Scheppe, Wolfgang, et. al., (eds.), Migropolis: Venice, Atlas of a Global Situation (Osterfildern: Hatje Cantz, 2009).

Schiffauer, Werner, ‘Global Prayers, Migration, Post-Migration’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 49-56.

Simone, AbdouMaliq, ‘Reclaiming Black Urbanism: Inventive methods for engaging urban fields in Africa and beyond’, in African Perspectives - (South) Africa: City, Society, Space, Literature and Architecture, eds. Gerhard Bruyns en Arie Graafland (Rotterdam: 010 Publishers, 2012).

Simone, AbdouMaliq, ‘People as Infrastructure: Intersecting Fragments in Johannesburg’, Public Culture, 16 (2004), 407-429 <http://research.gold.ac.uk/1946/&gt; [geraadpleegd op 4 juli 2014].

Spero, David, ‘Churches: A Photographic Record of Secular Buildings Converted into Places of Worship in the Greater London Area’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 420-429.

Soja, Edward en Miguel Kanai, ‘The Urbanization of the World’, in The Endless City, eds. Ricky Burdett en Dejan Sudjic (London: Phaidon, 2007), 54-70.

Ukah, Asonzeh, ‘Redeeming Urban Spaces: The Ambivalence of Building a Pentecostal City in Lagos, Nigeria’, Global Prayers, metroZones, 13 (2014), 178-197.

Vandecandelaere, Hans, In Brussel: Een reis door de wereld (Antwerpen: epo, 2013).

Verhaeghe, Pieter-Paul, ‘Ruimtelijke Segregatie van “Oude” en “Nieuwe” Migrantengroepen in Gent’, Ruimte & Maatschappij, 4 (2013), 7-35.

–––’Gent als Migrantenstad: Nieuwe Vormen, Nieuwe Gedachten?’, Tiens Tiens, 28 (2012), 32-35.

Verhaeghe, Pieter-Paul, Koen Van der Bracht, en Bart Van de Putte, Migrant zkt Toekomst: Gent op een Keerpunt tussen Oude en Nieuwe Migratie (Antwerpen: Garant, 2012).

Vyzoviti, Sophia, ‘The Immigrants’ Place of Getting Together in Downtown Athens: A Model of Necessary Physical Environmental Conditions’, OASE, 68 (2005), 22-67.

Wenkel, Jens, ‘Moving Towards Redemption’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 78-93.

Wildner, Kathrin, ‘The Sound of Global Prayers’, Faith is the Place, metroZones, 11 (2012), 210-221.

Xaveer De Geyter Architecten, After-Sprawl: Onderzoek naar de Hedendaagse Stad (Rotterdam: NAi Uitgevers, 2002).

 

 

Debatten - Lezingen - Hoorcolleges

Aernout, Mik, Martijn Oosterbaan, Stephan Heidenreich en Sabeth Buchmann, ‘Speculative Staging’, Rondetafelgesprek, The Global Prayers Congress: Faith in the City van Haus der Kulturen der Welt, Berlijn, 14 november 2013.

Corijn, Eric en Stijn Oosterlynck, ‘Is Brussel een superdiverse stad?’, Debat, Beeldbrekers van Pianofabriek, MO*, Masereelfonds en Kif Kif, Brussel, 23 april 2013 <https://www.youtube.com/watch?v=nO7hoH5B0PM.&gt; [laatst geraadpleegd op 9 augustus 2014].

De Bock, Jozefien, Bruno Meeus, Birsen Taspinar en Ben Banaouisse, ‘Migratie redt de stad’, Debat, De Gentse Lente van de Gentse Lente vzw, Gent, 21 maart 2014.

Lagae, Johan, ‘Mapping the historical and the contemporary African city: Lagos, Kinshasa, Addis Abeba’, hoorcollege, Universiteit Gent, Gent, 22 februari 2013.

Lagae, Johan, ‘African diasporas and Spaces of migration’, hoorcollege, Universiteit Gent, 21 februari 2014.

Internet - Artikels

De Standaard (auteur onbekend), ‘Pinksterkerk mag weer zingen. Gentse Pinksterkerk Verhuist na Jarenlange Strijd met Buurt wegens Overlast’, De Standaard, 2 december 2005, <http://www.standaard.be/cnt/gavl3g3k&gt;, [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

De Standaard (auteur: gjs), ‘Antwerpse kerk toe door aanhoudende “zangoverlast”’ , De Standaard, 22 november 2013, <http://www.standaard.be/cnt/dmf20131122_00851393&gt; [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

Henley, Wallace, ‘Reverse Missions to the “Dark Continent”’, Christian Post, 11 juni 2012, <http://www.christianpost.com/news/reverse-missions-to-the-dark-continen…; [laatst geraadpleegd op 31 juli 2014].

Noordlink, ‘Tijdelijke Sluiting Afrikaanse Kerk’, Noordlink. Het Online Portaal over Antwerpen Noord, 17 januari 2012, <http://noordlink.wordpress.com/2012/01/17/tijdelijke-sluiting-afrikaans…; [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

Van Pee, Marieke, ‘Dendermondstesteenweg loopt leeg: één op de vijf winkels staat leeg’, Het Nieuwsblad, 15 oktober 2013, <http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=MF20131014_007 90660> [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

Vanderschoot, Katrien, ‘De dodenzee’, De Redactie, 7 juli 2014, <http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2025113&gt; [laatst geraadpleegd op 7 juli 2014].

Vertovec, Steven, ‘Opinion: Super-diversity revealed’, BBC News, 20 september 2005, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/4266102.stm&gt; [laatst geraadpleegd op 9 augustus 2014].

Internet - Websites

Administratieve Raad van de Protestants-Evangelische Eredienst <http://www.arpee.be/index.php?page=annuaire&gt; [laatst geraadpleegd 9 april 2014].

Assemblies of God Church, ‘History’ <http://ag.org/top/About/History/index.cfm&gt; [laatst geraadpleegd op 9 april 2014].

De Lijn, ‘’ <http://www.delijn.be/images/Gent%20stad[1]_tcm7-15674.pdf&gt; [laatst geraadpleegd op 27 april 2014].

Dekenaat Gent, ‘Van Vierentwintig Parochies naar Eén Parochie in Drie Zones’ <http://www.kerknet.be/microsite/dekenaat_gent/content.php?ID=3115&gt; [laatst geraadpleegd op 25/04/2014].

I.C.C.G., ‘Internationale Kerkgemeenschap van Gent’ <http://www.iccg.be/home.php?lang=nl&gt; [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

metroZones, ‘About’ <globalprayers.info> [laatst geraadpleegd op 1 augustus 2014].

M.F.M. <http://www.mountainoffire.org/index.php/about-mfm/history&gt; [laatst geraadpleegd op 10 april 2014].

Perez Chapel <http://www.perezchapel.org/&gt; [laatst geraadpleegd op 9 april 2014].

R.C.C.G., ‘Parish Finder UK’ <http://www.rccguk.org/parish-finder&gt; [laatst geraadpleegd op 26 april 2014].

–––, ‘Parish Locator Mainland Europe’ <http://www.rccgmainlandeurope.org/Parish-Locator.asp&gt; [laatst geraadpleegd op 26 april 2014].

–––, ‘Jesus House Parish Ghent’ <https://www.facebook.com/rccggent?filter=2&gt; [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

–––, ‘History’ <https://trccg.org/rccg/about-us-2/history/&gt; [laatst geraadpleegd op 9 april 2014].

Stad Gent, ‘Beleidsplan Etnisch-Culturele Diversiteit 2012-2014’ <http://www.gent.be/ecache/the/38/837.cmvjpte2ndi0mq.html&gt; [laatst geraadpleegd op 28 november 2013].

––– ‘Bevolking van vreemde nationaliteit’, <http://www.gent.be/docs/Departement%20bevolking%20en%20Welzijn/Dienst%2…; [laatst geraadpleegd op 9 augustus 2014].

––– ‘Buurtmonitor’ <http://www.gent.buurtmonitor.be/&gt; [laatst geraadpleegd op 26 april 2014].

–––’Overzichtskaarten’ <http://www.gent.be/docs/Departement%20Stafdiensten/Dienst%20Stedenbelei…; [laatst geraadpleegd op 29 april 2014].

U.C.K.G. <http://www.uckg.co.nz/about-us.aspx&gt; [laatst geraadpleegd op 9 april 2014].

V.B.C.I. <http://www.vbciuk.org/#!vbci-international/c1qlv&gt; [laatst geraadpleegd op 10 april 2014].

 

Universiteit of Hogeschool
Master in de Ingenieurswetenschappen: Stadsontwerp en Architectuur
Publicatiejaar
2014
Kernwoorden
Share this on: