Ambassadeur Silvercruys en de Belgisch-Amerikaanse relaties (1945-1959): Een diplomatieke rots in de Atlantische Oceaan

AMBASSADEUR SILVERCRUYS AAN DE WIEG VAN HET ATLANTISME

Zowat iedereen zou de relaties tussen België en de Verenigde Staten beschrijven als uiterst vriendschappelijk. Bovendien beschouwen we Amerika als de grote broer die op het internationaalpolitieke toneel de vrede en onze veiligheid garandeert wanneer het fout dreigt te lopen. Deze twee elementen vormen de fundamenten van het Atlantisme, een complex geheel aan politieke, economische en culturele banden tussen Noord-Amerika en Europese naties. Waar vond deze intieme band haar oorsprong?

Het uitbreken van de Koude Oorlog bracht beide Westerse continenten dichter bij mekaar. Maar ook politici en diplomaten speelden een bijzondere historische rol in deze ontwikkeling. Zo ook de illustere ambassadeur baron Silvercruys die ons land in Washington vertegenwoordigde van 1945 tot 1959. Historicus Thomas Vanwing dook in het tot nog toe onontgonnen persoonlijke archief van Silvercruys en analyseerde de officiële en informele communicatie tussen Brussel en Washington. Hij reconstrueerde het verhaal achter de Belgische wending naar het Atlantisme en de goede Belgisch-Amerikaanse betrekkingen vanuit het nog onbeschreven perspectief van de invloedrijke ambassadeur.

Verrassend genoeg werden de relaties tussen België en de VS voor 1945 voornamelijk gekenmerkt door wederzijdse onverschilligheid. De Belgische politieke en diplomatieke elite keek traditioneel en ook tijdens de nadagen van Wereldoorlog II richting het Verenigd Koninkrijk voor bescherming en handelsrelaties. De jonge rechts-conservatieve aristocraat Silvercruys, actief in Washington, Londen en Ottawa, vormde geen uitzondering, maar hij had wél steeds aandacht voor het toekomstig potentieel van de VS. Toen na 1945 de Westerse relaties met de Sovjet-Unie pijlsnel afkoelden en de zwakte van het VK duidelijk werd, kwamen de West-Europese landen in het Amerikaanse kamp terecht. Silvercruys, nu ambassadeur in Washington, moedigde zijn terughoudende oversten in Brussel aan deze evolutie te omarmen.

Een invloedrijk en visionair diplomaat

De baron nam in naam van zijn vaderland actief deel aan de bekende internationaalpolitieke onderhandelingen van de eerste naoorlogse jaren, zoals onder meer de oprichting van de Verenigde Naties, de economische afwenteling van de oorlog, het Duitse vraagstuk, het Marshallplan en de Congolese uraniumleveringen voor het Amerikaanse atoomprogramma. Silvercruys was naast onderhandelaar echter ook een ideoloog en raadgever met een duidelijke wereldvisie die niet altijd gelijk liep met die van zijn buitenlandministers Spaak en van Zeeland. Zo schaarde de ambassadeur zich onvoorwaardelijk achter het Amerikaans anti-Sovjetisme en buitte hij de oplopende spanningen tussen Oost en West uit om Brussel van de noodzaak van een Atlantisch verbond te overtuigen. Aan de onderhandelingstafel over het Noord-Atlantisch Verdrag in Washington speelde de diplomaat zelfs een cruciale rol in de schoorvoetende Atlantische wending van België.

Eens de militaire NAVO in 1949 het levenslicht had gezien, spande de ambassadeur zich tijdens de jaren 1950 in om de Atlantische band ook op economisch, politiek en cultureel vlak te verdiepen. De leden van wat hij het Commonwealth of Freedom noemde, namelijk de West-Europese en Noord-Amerikaanse naties, waren in zijn ogen immers onlosmakelijk met mekaar verbonden door eenzelfde ideologie: die van vrijheid, vrede en vrijhandel. Silvercruys promootte zijn Atlantische wereldvisie en de bilaterale banden binnenskamers maar ook publiekelijk door veel en uitvoerig te spreken tijdens ceremoniële aangelegenheden en politieke en economische fora. Dit leverde hem de reputatie op van een begenadigd spreker en invloedrijke diplomaat die op handen werd gedragen door het Amerikaans publiek en kon rekenen op veel persbelangstelling.

Welke plaats kreeg een verenigd Europa in dat Atlantisch gemenebest van Silvercruys? Aanvankelijk wenste hij, naar rechts-conservatieve en liberale traditie, de integratie louter te beperken tot een Europese vrijhandelszone die intens verbonden was met het overzeese continent. De ambassadeur was bijzonder bedrijvig in het bevorderen van de economische contacten tussen zijn thuis- en gastland, onder meer middels handelsbeurzen en het steunen van Belgische ondernemingen in de VS zoals Sabena. Pas toen de Amerikanen sterk aandrongen op verdere Europese integratiestappen tijdens de onderhandelingen over de Europese Defensiegemeenschap en de Europese Economische Gemeenschap, omarmde de diplomaat ook een politiek, militair en economisch geïntegreerd Europa.

Diplomatieke cultuur         

Het was geen toeval dat de baron vijftien jaren op post bleef in de Amerikaanse hoofdstad. Gedurende deze periode bouwde hij immers een ongezien netwerk uit dat tegelijkertijd vriendschappelijk en professioneel was. Silvercruys was één van de weinige diplomaten die op elk moment in contact kon treden met het Witte Huis, belangrijke Congresleden en het buitenlandministerie. Het netwerk reikte niet alleen tot in de hoogste Amerikaanse politieke maar ook economische kringen. Bovendien vergrootte zijn kring aanzienlijk toen hij in 1953 huwde met ravissante Rosemary McMahon, de weduwe van een gerenommeerd Amerikaans senator. Het uitzonderlijk netwerk maakte de kracht uit van Silvercruys’ ambtstermijn. Hij bracht als brugfiguur de Amerikaanse politieke en economische elite immers in contact met hun Belgische tegenhangers. Dit deed hij bij voorkeur in zijn luxueuze en befaamde renaissancistische residentie. Silvercruys profileerde zich immers naar de buitenwereld als een aristocratisch salondiplomaat met voeling voor grandeur en traditie maar dit aspect deed slechts dienst als een laagje vernis over zijn hoogstaande diplomatieke kwaliteiten.

De tweede krachtlijn van Silvercruys was zijn opvatting over diplomatie. Die beschouwde hij als een tweerichtingsstraat. Hij behartigde de belangen van zijn vaderland, maar dit was slechts mogelijk indien hij eveneens de Amerikaanse gevoeligheden en wensen overmaakte aan Brussel. De ambassadeur was dus een bruggenbouwer, een diplomatieke rots in de Atlantische Oceaan waar beide overheden een beroep op konden doen. De vraag rijst of de diplomaat, zijn ideologie indachtig, meer onder invloed stond van de Amerikaanse overheid dan de Belgische. Vanwing nuanceert echter: geen enkele diplomaat zou zoveel hebben kunnen realiseren voor België als Silvercruys en zijn tactiek bestond er nu eenmaal in om daarbij ook de VS verregaand tegemoet te komen.

Het staat vast dat baron Silvercruys de geschiedenis van het Belgische buitenlands beleid, de diplomatie en de bilaterale betrekkingen op cruciale momenten heeft beïnvloed. Hij was zelfs de incarnatie van de uitstekende bilaterale en Atlantische banden die hij mee had vormgegeven. Toen de ambassadeur in 1959 op pensioen ging, was de basis voor het Atlantisme en de nauwe Belgisch-Amerikaanse banden gelegd. Zijn opvolgers en politici aan weerskanten van de oceaan houden deze tot op de dag van vandaag in ere.