Fukushima: Van 'Renaissance' naar 'Meltdown'?. Framing van Kernenergie in de Vlaamse Pers (2002-2011)

Dries Geenen
Persbericht

Fukushima: Van 'Renaissance' naar 'Meltdown'?. Framing van Kernenergie in de Vlaamse Pers (2002-2011)

 Fukushima: Van ‘revival’ naar ‘meltdown’? 

11 maart 2011, Fukushima, Japan. De aarde beeft, de zee beeft mee en brengt destructie en chaos naar het vaste land. De aardbeving van 9,0 op de schaal van Richter is een der zwaarste in de geschiedenis van het land. Het land krijgt letterlijk en figuurlijk een stevige dreun, doch kan men verwachten dat Japan zich zal herstellen. Alsof dat niet genoeg komt even later het onheilspellende nieuws dat een kernramp nakend is in de kerncentrale van Fukushima. Doembeelden en rampscenario’s verspreiden zich razend snel doorheen de Westerse  wereld van sensatiezuchtige massamedia. Kernenergie krijgt hier op haar beurt zowel letterlijk als figuurlijk eveneens een serieuze klap te verwerken. De vraag is echter of deze ambiguë, veelbesproken en –bediscussieerde vorm van energieopwekking deze tegenslag zal overkomen en overwinnen. De tijd zal raad weten, maar voorlopig kan hier weinig met zekerheid over worden gezegd, ware het niet dan dat kernenergie opnieuw op de kritische ‘publieke agenda’ is verschenen, die op internationaal niveau uit een gemoedelijke winterslaap is opgeschrikt.

Moderne risico’s.

In het jaar 1986, toevallig of niet, wanneer de tot nu toe ergste nucleaire ramp plaatsvindt in het Oekraïense Tsjernobyl, introduceert ene Ulrich Beck zijn maatschappij-kritische stelling van risicoconflicten. Kortweg, en in verstaanbare taal, houdt deze theorie in dat de moderne samenleving van vandaag de dag geconfronteerd wordt met nieuwe vormen van maatschappelijke risico’s. Deze risico’s zijn ontstaan vanuit de maatschappij, meer specifiek door toedoen van de mens, en zijn daarom van een andere aard dan traditionele risico’s die een bedreiging vormen van buitenaf en waar de traditionele maatschappij geen vat op heeft. Een voorbeeld van een dergelijk maatschappelijk risico wordt belichaamd door kernenergie. Gecreëerd voor en door de mens, om te voorzien in onze behoeften, maar desondanks met een enorm destructief potentieel. één van de belangrijkste kenmerken van moderne risico’s is dat ze niet zichtbaar zijn, niet waarneembaar door het individu, niet voor directe ervaring vatbaar. De mensen hebben nood aan de massamedia en berichtgeving door journalisten om hierover kennis en informatie te bekomen, zonder welke ze bijna volledig in het ongewisse zouden vertoeven. Beck schrijft met deze theorie een aanzienlijk machtspotentieel toe aan de massamedia en het zijn daarom de massamedia die in deze thesis centraal staan en terdegen worden onderzocht.

Complexe massamedia.

Er is echter meer aan de hand. De massamedia hebben dan wel de mogelijkheid om publieke kennis en attitudes vorm te geven en te sturen in ene of gene richting, toch zijn zij niet de enige. Het productieproces van massamedia is veel complexer dan een model van ‘zender naar ontvanger’ kan bevatten. Er zijn vele verschillende interacties en relaties binnen een complex netwerk die elkaar beïnvloeden en beconcurreren. De inhoud van de media komt tot stand via vele kanalen en actoren die actief aanwezig zijn en de berichtgeving een zekere invulling willen geven zodat deze hun belangen en waarden uitdragen naar het algemene publiek. “Een voorbeeld zou wel gepast zijn, niet?”, zie ik de frons op uw voorhoofd communiceren. Ik geef er meteen eentje mee. Twee actoren – om even eenduidig en verduidelijkend te zijn, pluk ik even twee tegenpolen uit het debat, nl. Greenpeace en Electrabel – hebben twee verschillende credo’s, respectievelijk tegen en pro kernenergie. Dit komt voort vanuit hun idealen, waarden en belangen die ze hebben met betrekking tot kernenergie. De ene spreekt negatief over kernenergie vanwege de bezorgdheid over het milieu en ecologische nadelen van deze vorm van energieproductie, terwijl de andere, als producent van kernenergie, net heel erg de voordelen van kernenergie benadrukt, onder andere vanwege hun economische belangen. Deze twee actoren zullen trachten om hun visie te verspreiden en te promoten naar het grote publiek, en geen enkel medium is hiertoe beter geschikt dan de massamedia. Kranten, als één vorm van de massamedia, vormen daarom een belangrijk forum, een strijdtoneel zowaar, waar het discours (het ‘gesprek’ in de samenleving) rond kernenergie zich ontvouwt op een bepaalde manier door toedoen van de verscheidene betrokken.Het opzet van deze thesis, een mediastudie omtrent de berichtgeving rond kernenergie, is om te beschrijven en verklaren op welke manier over kernenergie wordt gecommuniceerd in de Vlaamse pers.

Het noodlot.

De noodlottige gebeurtenissen in Fukushima bieden een enorme acualiteitswaarde en relevantie aan een onderzoek naar de berichtgeving rond kernenergie; voeg daarbij de uitzonderlijk complexe en unieke Belgische context met betrekking tot kernenergie, en je hebt de perfecte mix die het thema ‘kernenergie’ zeer veel stof tot nadenken schenkt. De laatste jaren werd kernenergie vaak in een positief daglicht gesteld – de problemen die zich zo’n 25 jaar geleden voordeden in Tsjernobyl, zijn ondertussen uit het collectief geheugen verdwenen – waardoor haar toekomst er sinds lange tijd weer rooskleuriger uitzag. In vele landen werden weer plannen gesmeed om het kernpark en het aandeel van kernenergie in energieproductie te vergroten en uit te breiden. Men spreekt van een ‘nucleaire renaissance’, een wederopstanding van kernenergie. Maar het lot heeft een ander scenario in petto. De kernramp in Fukushima zou wel eens een definitieve ‘STOP’ kunnen betekenen voor het gebruik van kernenergie, over de hele wereld. Het debat komt weer op gang nu de tegenstanders ervan een serieuze stok achter de deur hebben à la “Zie je nu wel, kernenergie is levensbedreigend, gevaarlijk en onvoorspelbaar!”. En zoals voorspeld, zal dit debat zich voornamelijk afspelen op het strijdtoneel dat door de massamedia publiek wordt gemaakt.

Verschillende belanghebbenden gaan de concurrentie aan met elkaar om hun visie op kernenergie in de media te vertegenwoordigen, en daarenboven zijn er ook nog eens ideologische verschillen (d.i. verschillende opvattingen over hoe de samenleving georganiseerd dient te worden) tussen de kranten onderling. De Morgen, een krant met een eerder linkse achtergrond, bericht bijvoorbeeld op een andere manier dan de meer liberaal getinte De Standaard. Dit om aan te tonen dat er ondanks de objectiviteit van feiten, zeer veel subjectieve opvattingen bestaan omtrent thema’s zoals kernenergie, opvattingen die met elkaar in conflict gaan en strijden om maatschappelijke aanvaarding bij het grote publiek.

En nu?

De toekomst voor kernenergie, inzake energiebeleid, is erg onzeker en ‘het volk’ zal hierbij, in democratische stelsels zoals bij ons, zeker een vinger in de pap hebben. Het inzicht dat dit ‘volk’ primair haar informatie bekomt vanuit de media, maakt dat de inhoud van de media erg bepalend kan zijn. Vandaar de noodzakelijke interesse in de mediaberichtgeving, die niet onderschat mag worden in haar macht tot beïnvloeden, om dit hele proces te vatten en te onthullen aan datzelfde ‘volk’.

Zal de ‘renaissance’ zich na dit euvel staande kunnen houden? Of stevenen we regelrecht af op een ‘meltdown’ die het einde van kernenergie inluidt?

Bibliografie
  • Boykoff, M.T. en Boykoff, J.M. (2007), „Climate Change and Journalistic Norms: A Case-Study of US Mass-Media Coverage.‟ In Geoforum, 38: 1190-1204.
  • Carragee, K.M. en Roefs, W. (2004) „The Neglect of Power in Recent Framing Research‟ in Journal of Communication‟ 214-233.
  • Carvalho, A. (2007) „Ideological Cultures and Media Discourses on Scientific Knowledge: Re-reading News on Climate Change‟ in Public Understanding of Science, 16: 223-243.
  • Carvalho, A. (2008) „Media(ted) Discourse and Society‟ in Journalism Studies, 9, 2: 161-177.
  • Carvalho, A. en Burgess, J. (2005) „Cultural Circuits of Climate Change in U.K. Broadsheet Newspapers, 1985-2003‟ in Risk Analysis, 25, 6: 1457-1469.
  • Cottle, S. (1998) „Ulrich Beck, „Risk Society‟ and the Media: A Catastrophic View?‟ in European Journal of Communication, 13, 1: 5-32.
  • Culley, M.R., Ogley-Oliver, E., Carton, A.D. en Street, J.C. (2010) „Media Framing of Proposed Nuclear Reactors: An Analysis of Print Media‟ in Journal of Community and Applied Social Psychology, 20: 497-512.
  • Deacon, D. (2007), „Yesterday‟s Papers and Today‟s Technology. Digital Newspaper Archives and „Push Button‟ Content Analysis‟ in European Journal of Communication, 22(1): 5-25.
  • Doyle, J. (2011) „Acclimatizing Nuclear? Climate Change, Nuclear Power and the Reframing of risk in the UK News Media‟ in The International Communication Gazette, 73(1-2): 107-125.
  • Gamson, W.A. en Modigliani, A. (1989), „Media Discourse and Public Opinion on Nuclear Power: A Constructionist Approach‟ in American Journal of Sociology, 95, 1: 1-37.
  • Gamson, W.A. en Wolfsfeld, G. (1993), „Movements and Media as Interacting Systems‟ in Annals of the American Academy of Political and Social Science, 528: 114-125.
  • Hansen, A. (1991), „The Media and the Social Construction of the Environment‟ in Media, Culture and Society, 13: 443-458.
  • 55
  • Hilgartner, S. en Bosk, L. (1988), „The Rise and Fall of Social Problems: A Public Arenas Model‟ in American Journal of Sociology, 94, 1: 53-78.
  • IAEA (2011), „Fukushima Nuclear Accident Update Log‟ laatst gelezen op 23 april 2011 op http://www.iaea.org/newscenter/news/tsunamiupdate01.html.
  • Koopmans, R. (2004), „Movements and Media: Selection Processes and Evolutionary Dynamics in the Public Sphere‟ in Theory and Society, 33, ¾: 367-391.
  • Laes, E., Chayapathi, L., Eggermont, G. En Meskens, G. (2007) „Kernenergie (on)besproken. Geschiedenis van het Maatschappelijk Debat over Kernenergie in België‟ Uitgeverij Acco, Leuven, Belgium: 367 pp.
  • Laes, E., Chayapathi, L., Eggermont, G. En Meskens, G. (2004), „Kernenergie en maatschappelijk debat. Studie in opdracht van het ViWTA – Samenleving en Technologie‟ geraadpleegd op 18/03/2011 via http://www.samenlevingentechnologie.be/ists/nl/pdf/rapporten /kernenergie.pdf
  • Lehtonen, M. en Martiskainen, M. (2010), „Governance of the “Nuclear Revival” in Finland, France and the UK. Framings, Actor Strategies and Policies‟. Draft version.
  • Lewenstein, B.V., Gorss, J. en Radin, J. (2005), „The Salience of Small: Nanotechnology Coverage in the American press, 1986–2004.‟ Paper presented at the annual convention of the International Communication Association, New York, May.
  • Lewis, J., Williams, A. en Franklin, B. (2008) „Four Rumours and an Explanation‟ in Journalism Practice, 2, 1: 27-45.
  • Maeseele, P. (2009) „On Media and Science in Late Modern Societies: The GM Case Study‟ doctoraatsthesis Universiteit Gent: 1-275.
  • Maeseele, P. (2010) „On Neo-Luddites Led by Ayatollahs: The Frame Matrix of the GM Food Debate in Northern Belgium‟ in Environmental Communication: A Journal of Nature and Culture, 4, 3: 277-300.
  • Maeseele, P. en Schuurman, D. (2008) „Biotechnology and the Popular Press in Northern Belgium: A Case Study of Hegemonic Media Discourses and the Interpretive Struggle‟ in Science Communication, 29, 4: 435-471.
  • 56
  • Matthes, J. en Kohring, M. (2008), „The Content Analysis of Media Frames: Toward Improving Reliability and Validity‟ in Journal of Communication, 58: 258-279.
  • McCluskey, M.R. (2008), „Activist Group Attributes and Their Influences on News Portrayal‟ in J&MC Quarterly, 85, 4: 769-784.
  • Neven, E. (2008), „Kernenergie: Analyse van de Argumenten Pro-Kernuitstap‟ eindverhandeling Master in de Toegepaste Economische Wetenschappen - Universiteit Hasselt: 1-124.
  • Nisbet, M.C. en Lewenstein, B.V. (2002), „Biotechnology and the American Media: The Policy Process and the Elite Press, 1970 to 1999‟ in Science Communication, 23(4): 1-32.
  • Pidgeon, N.F., Lorenzoni, I. en Poortinga, W. (2008), „Climate Change or Nuclear Power – No Thanks! A Quantitative Study of Public Perceptions and Risk Framing.‟ In Global Environmental Change, 18: 69-85.
  • Reese, S.D. (2001), „Understanding the Global Journalist: A Hierarchy-of-influences Approach‟ in Journalism Studies, 2, 2: 173-187.
  • Schafraad, P., Wester, F. en Scheepers, P. (2006), „Using „New‟ Data Sources for „Old‟ Newspaper Research: Developing Guidelines for Data Collection‟ in Communications, 31: 455-467.
  • Wilkinson, I. (1999) „News Media Discourse and the State of Public Opinion on Risk‟ in Risk Management: An International Journal: 21-31.
Universiteit of Hogeschool
Communicatiewetenschappen
Publicatiejaar
2011
Kernwoorden
Share this on: