Hoe emotioneel intelligent is het lager onderwijs in Vlaanderen?

Kristiaan Pipijn
Persbericht

Hoe emotioneel intelligent is het lager onderwijs in Vlaanderen?

 

Pipijn Kristiaan

 

Emotionele ontwikkeling krijgt nog te weinig aandacht in basisscholen

 

In de Vlaamse basisscholen is er ondanks enkele inspanningen nog te weinig aandacht voor de emotionele ontwikkeling van kinderen. Zowel in belangrijke onderwijsdocumenten als in de praktijk komt de emotionele ontwikkeling van kinderen te weinig aan bod. Dit blijkt uit een masterscriptie van Kristiaan Pipijn voor de opleiding Opleidings- en onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. Hierin werd voor het eerst nagegaan in welke mate emotionele intelligentie, dat dankzij Daniel Goleman in 1996 wereldwijd bekend geraakte, zijn ingang heeft gevonden in het Vlaamse onderwijs.

 

De aandacht voor de emotionele ontwikkeling van kinderen is aan een opmars bezig in het Vlaamse onderwijslandschap. Zo werd tien jaar geleden het GOK-decreet (Gelijke Onderwijskansen) goedgekeurd waarin de pijler socio-emotionele ontwikkeling werd opgenomen. Ook in zijn beleidsnota voor het onderwijs 2009-2014 roept Vlaams minister voor Onderwijs Pascal Smet op voor meer aandacht voor de psychische gezondheid van kinderen en hun welbevinden. Daarnaast werden in het secundair onderwijs op 1 september 2010 de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen van kracht waarin sterk de nadruk wordt gelegd op de emotionele ontwikkeling van jongeren. Het lager onderwijs hinkt op dit vlak echter achterop.

 

Goleman legde in zijn boek de nadruk op het belang van de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen op school omdat ze daar in het contact met kinderen leren met zichzelf en met elkaar om te gaan. In de Verenigde Staten heeft onderzoek al uit uitgewezen dat bewuste aandacht voor de ontwikkeling van emotionele intelligentie van kinderen op school een positieve invloed heeft op het welbevinden, het gedrag en de schoolprestaties van kinderen.

 

Het ontwikkelen van de emotionele intelligentie van kinderen is met andere woorden het verfijnen van vaardigheden die bijdragen tot de sociale én emotionele ontwikkeling. Onder de vaardigheden voor sociale ontwikkeling verstaat men het omgaan met elkaar. De vaardigheden van emotionele ontwikkeling hebben dan weer te maken met zelfbewustzijn, het herkennen van andermans emoties en die van zichzelf gepast hanteren. In het onderzoek werd gekeken in welke mate deze vaardigheden aan bod komen in onderwijsdocumenten van de laatste 14 jaar die het lager onderwijs in Vlaanderen beïnvloed hebben. Zo werden onder andere de eindtermen en adviezen van de Vlaamse Onderwijsraad onder de loep genomen. Daarna werd nagegaan of de bevindingen terugkwamen in de praktijk door interviews af te nemen bij pegagogische begeleiders uit verschillende onderwijsnetten.

 

Uit het onderzoek van de onderwijsdocumenten blijkt dat de emotionele ontwikkeling van kinderen nauwelijks aan bod komt. Er wordt in de eindtermen sterk de nadruk gelegd op sociale ontwikkeling van het kind. In de documenten van het GOK-decreet komt die emotionele ontwikkeling al iets meer naar boven. In de praktijk zullen scholen dan ook veel meer aandacht besteden aan sociale vaardigheden en minder aan de emotionele ontwikkeling.

 

Deze bevindingen werden bevestigd door de pedagogische begeleiders. De eindtermen vormen voor scholen het uitgangspunt en daarin is sprake van sociale vaardigheden. De emotionele ontwikkeling komt nauwelijks aan bod. De begeleiders zijn bovendien van mening dat de eindtermen sociale vaardigheden nauwelijks systematisch worden toegepast. Zij merken echter wel dat de aandacht voor het welbevinden en de emotionele ontwikkeling in scholen gegroeid is dankzij het GOK-decreet. Leerkrachten worden immers uitgedaagd om naar de volledige ontwikkeling van een kind te kijken. In scholen worden geregeld initiatieven opgestart en met materialen gewerkt om het welbevinden en de emotionele ontwikkeling te bevorderen. Bekende materialen zijn de ‘axenroos’ en ‘het huis vol gevoelens’.

 

Het blijkt echter dat veel leerkrachten in hun dagelijkse omgang met kinderen slechts op een onbewuste manier aandacht hebben voor de emotionele ontwikkeling. Het wordt als vanzelfsprekend beschouwd. De intuïtie van de leerkracht speelt daarin een sterke rol. Er wordt pas bewust aandacht aan besteed wanneer er bij een kind problematisch gedrag wordt vastgesteld. Men steunt daarvoor sterk op de GOK-werking en men gaat dus te weinig preventief te werk. Zo is er te weinig aandacht voor de emotionele ontwikkeling van de kinderen in de klas van wie verondersteld wordt dat alles normaal verloopt.  

 

Om het welbevinden en de schoolprestaties van alle kinderen te bevorderen is er volgens het onderzoek in de eerste plaats nood aan een nieuwe evenwichtige visie voor de eindtermen van het lager onderwijs. Hierin moet er naast de sociale ontwikkeling ook expliciet aandacht zijn voor de emotionele ontwikkeling van kinderen.

 

 

 

Bibliografie

 

Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming. (2010). Ontwikkelingsdoelen en eindtermen voor het gewoon basisonderwijs. Brussel: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming.

Averill, J. R. (2007). Together again, emotion and intelligence reconciled. In The Science of Emotional Intelligence: Knowns and Unknows (pp. 49-71). New York: Oxford University Press, Inc.

Bar-On, R. (2006). The Bar-On model of emotional-social Intelligence (ESI). Psicothema , 18(Supl.), 13-25. Geraadpleegd op http://www.eiconsortium.org

Caruso, D. R. (2003). Defining the inkblot called emotional intelligence. Geraadpleegd op http://www.eiconsortium.org

Chapin, S. F. (1942). Preliminary standardization of a social insight scale. American Sociological Review , 7(2), 214-225. doi:10.2307/2085176

Cherniss, C., Extein, M., Goleman, D., & Weissberg, R. P. (2006). Emotional intelligence: what does the research really indicate? Educational Psychologist , 41(4), 239-245. doi:10.1207/s15326985ep4104_4

Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (CASEL). (2003). Safe and sound: An educational leader’s guide to evidence-based social and emotional learning (SEL) programs. Chicago. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (CASEL). (2008). Social and emotional learning (SEL) and student benefits. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Darwin, C. (1872). The expression of the emotions in man and animals. London: John Murray. Geraadpleegd op http://books.google.com/books

De Boeck, P. (1999). Kan emotionele intelligentie je leven veranderen? Caleidoscoop , 11(4), 14-17. Geraadpleegd op http://caleidoscoop.bmgroup.be

Doll, E. A. (1935). A genetic scale of social maturity. American Journal of Orthopsychiatry , 5, 180-190. Geraadpleegd op http://psycnet.apa.org/

Elias, M. J. (2006). The connection between academic and social-emotional learning. In M. J. Elias, & H. Arnold (Eds.), The Educator’s Guide to Emotional Intelligence and Academic Achievement (pp. 4-14). Thousand Oaks: Corwin Press. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Emmerling, R. J., & Goleman, D. (2003). Emotional intelligence: Issues and common misunderstandings. Geraadpleegd op http://www.eiconsortium.org

Fiddelaers-Jaspers, R. (2003). Evenwichtig onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Gardner, H. (1983). Frames of mind, The theory of multiple intelligences. New York: Basic Books.

Gelijke onderwijskansen. (z.j.). Geraadpleegd op http://www.ond.vlaanderen.be/GOK

Gibbs, N. (1995). The EQ factor. Time (146), pp. 60-68.

Goleman, D. (1996). Emotionele intelligentie. Antwerpen: Uitgeverij Contact.

Goleman, D. (1998). Emotionele intelligentie in de praktijk. Antweroen: Uitgeverij Contact.

Goleman, D. (2001). Emotional intelligence: Issues in paradigm building. In C. Cary, & D. Goleman (Eds.), The Emotionally Intelligent Workplace (pp. 13-26). San Francisco: Jossey-Bass. Geraadpleegd op http://www.eiconsortium.org

Greenberg, M. T., Weissberg, R. P., Utne-O'Brien, M., Zins, J. E., Fredericks, L., Resnik, H., et al. (2003). Enhancing school-based prevention and youth development through coordinated social, emotional, and academic learning. American Psychologist , 58(6/7), 466-474. doi:10.1037/0003-066X.58.6-7.466

Grietens, H., Ghesquière, P., & Pijl, S. J. (2006). Passend onderwijs. Geraadpleegd op http://www.avs.nl

Jordan, P. J., Ashkanasy, N. M., & Ascough, K. W. (2007). Emotional intelligence in organizational behavior and industrial-organizational psychology. In G. Matthews, M. Zeidner, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and unknowns (pp. 356-375). New York: Oxford University Press, Inc.

Locke, E. A. (2005). Why emotional intelligence is an invalid concept. Journal of Organizational Behavior , 26, 425-431. doi:10.1002/job.318

Matthews, G., Zeidner, M., & Roberts, R. D. (2007). Emotional intelligence: consensus, controversies and questions. In G. Matthews, M. Zeidner, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and Unknows. New York: Oxford University Press, Inc.

Mayer, J. D., & Salovey, P. (1993). The intelligence of emotional intelligence. Intelligence , 17 (4), 433-442. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Mayer, J. D., & Salovey, P. (1997). What is emotional intelligence? In P. Salovey, & D. J. Sluyter, Emotional development and emotional intelligence: Educational implications (pp. 3-31). New York: Basic Books. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (1999). Emotional intelligence meets traditional standards for an intelligence. Intelligence , 27(4), 267-298. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2000). Models of emotional intelligence. In R. J. Sternberg (Ed.), Handbook of intelligence (pp. 396-420). Cambridge: Cambridge University Press. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2004). Emotional intelligence: Theory, findings, and implications. Psychological Inquiry , 15(3), 197-215. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Mayer, J. D., Salovey, P., & Caruso, D. R. (2008). Emotional intelligence: New ability or eclectic trait? American Psychologist , 63(6), 503-517. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence/

Merlevede, P. E., & Vandamme, R. C. (1999). 7 lessen in emotionele intelligentie. Leuven/Apeldoorn: Garant.

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Departement Onderwijs. (1998). Ontwikkelingsdoelen en eindtermen, Informatiemap voor de onderwijspraktijk gewoon basisonderwijs. Brussel: Afdeling Informatie en Documentatie.

Moss, F. A., & Hunt, T. (1927). Are you socially intelligent? Scientific American, 137, 108-110. http://psycnet.apa.org

Niemand is dom (behalve ik). (1999). KLASSE (93), pp. 6-9. Geraadpleegd op http://www.klasse.be

Payton, J. W., Wardlaw, D. M., Graczyk, P. A., Bloodworth, M. R., Tompsett, C. J., & Weissberg, R. P. (2000). Social and emotional learning: A framework for promoting mental health and reducing risk behaviors in children and youth. Journal of School Health , 70(5), 179-185. http://dx.doi.org/10.1111/j.1746-1561.2000.tb06468.x

Payton, J. W., Weissberg, R. P., Durlak, J. A., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., Schellinger, K. B., et al. (2008). The positive impact of social and emotional learning for kindergarten to eighth-grade students: Findings from three scientific reviews. Chicago: Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2000). On the dimensional structure of emotional intelligence. Personality and Individual Differences (29), 313-320. doi:10.1016/S0191-8869(99)00195-6

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2001). Trait emotional intelligence: Psychometric investigation with reference to established trait taxonomies. European Journal of Personality (15), 425-448. doi:10.1002/per.416

Picard, R. W. (2007). Toward machines with emotional intelligence. In G. Matthews, M. Zeidner, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and unknowns (pp. 396-416). New York: Oxford University Press, Inc.

Ragozzino, K., Resnik, H., Utne-O'Brien, M., & Weissberg, R. P. (2003). Promoting academic achievement through social and emotional learning. Educational Horizons , 81(4), 169-171. Geraadpleegd op http://www.pilambda.org/

Richardson, R. C., Toslon, H., Huang, T.-Y., & Lee, Y.-H. (2009). Character education: Lessons for teaching social and emotional competence. Children & Schools , 31(2), 71-78. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Roberts, R. D., Zeidner, M., & Matthews, G. (2001). Does emotional intelligence meet traditional standards for an intelligence? Some new data and conclusions. Emotion , 1 (3), 196-231. doi:10.1037/1528-3542.1.3.196

Roberts, R. D., Zeidner, M., & Matthews, G. (2007). Emotional intelligence: Knowns and unknowns. In G. Matthews, M. Zeidnera, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and unknowns (pp. 419-474). New York: Oxford University Press, Inc.

Salovey, P., & Grewal, D. (2005). The science of emotional intelligence. American Scientist , 93, 330-339. doi:10.1111/j.0963-7214.2005.00381.x

Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality (9), 185-211. Geraadpleegd op http://www.unh.edu/emotional_intelligence

Schonert-Reichl, K. A., & Hymel, S. (2007). Educating the heart as well as the mind. Education Canada , 47(2), 20-27. Geraadpleegd op http://www.greenbankms.ocdsb.ca

Schutte, N. S., Malouff, J. M., Hall, L. E., Haggerty, D. J., Cooper, J. T., Golden, C. J., et al. (1998). Development and validation of a measure of emotional intelligence. Personality and Individual Differences , 25 (2), 167-177. doi:10.1016/S0191-8869(98)00001-4

Smet, P. (2009). Beleidsnota 2009-2014 Onderwijs, Samen grenzen verleggen voor elk talent. Brussel: Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op http://www.vlaanderen.be/beleidsnotas

Stein, S. J., & Book, H. E. (2003). The EQ edge. Toronto: Multi-Health Systems Inc.

Steunpunt GOK. (2008). De visie van het Steunpunt GOK op gelijke onderwijskansen. Geraadpleeg op http://www.steunpuntgok.be

Thorndike, E. L. (1920). Intelligence and it's uses. Harper's Magazine , 140, 227-235.

Vachon, D. D., & Bagby, M. R. (2007). The clinical utility of emotional intelligence. In G. Matthews, M. Zeidner, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and unknowns (pp. 339-355). New York: Oxford University Press, Inc.

Valcke, M. (2008). PISA in Vlaanderen. Geraadpleegd op http://www.pisavlaanderen.ugent.be/PISAVl.htm

Van den Broeck, H. (2010). Gepassioneerde leraren zijn gezondere mensen. KLASSE (201), pp. 26-27. Geraadpleegd op http://www.klasse.be

Van den Broeck, H., Debussche, F., & Cools, E. (2002). Lessen uit emotionele intelligentie. Tielt: Lannoo.

Van Landeghem, G., & Van Damme, J. (2009). Geboortecohorten in het buitengewoon lager onderwijs Evolutie van 1989−1990 tot 2006−2007. Leuven: Steunpunt SSL. Geraadpleegd op http://www.steunpuntloopbanen.be

Van Petegem, P. (1998). Een plaats in de Mundial. KLASSE (86), pp. 6-7. Geraadpleegd op http://www.klasse.be

Van Petegem, P., Engels, N., & Rymenans, R. (2008). De perceptie van eindtermen en ontwikkelingsdoelen in het basisonderwijs van leerkrachten en directies. Geraadpleegd op http://www.ond.vlaanderen.be

Vandenbroucke, F. (2004). Beleidsnota 2004-2009 Onderwijs en Vorming: Vandaag kampioen in wiskunde, morgen ook in gelijke kansen. Brussel: Administratie Kanselarij en Voorlichting. Geraadpleegd op http://www.ond.vlaanderen.be/beleid/archief/

Vanderpoorten, M. (2000). Beleidsnota 2000-2004: Onderwijs en Vorming. Brussel: Administratie Kanselarij en Voorlichting. Geraadpleegd op http://www.ond.vlaanderen.be/beleid/archief/

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2009). VOET @ 2010, vakoverschrijdende eindtermen voor het secundair onderwijs. Brussel: Ludy Van Buyten. Geraadpleegd op http://www.ond.vlaanderen.be

Vlaamse Onderwijsraad. (2010). Actieplan ‘Op uw gezondheid II’ - 2010-2014. Brussel: Vlaamse Onderwijsraad. Geraadpleegd op http://www.gezondopschool.be

Vlaamse Onderwijsraad. (1999). Visie op onderwijs. Geraadpleegd op http://www.vlor.be

Warwick, J., & Nettelbeck, T. (2004). Emotional intelligence is ...? Personality and Individual Differences (37), 1091-1100. doi:10.1016/j.paid.2003.12.003

Waterhouse, L. (2006). Multiple intelligences, the Mozart effect, and emotional intelligence: A critical review. Educational Psychologist , 41(4), 207-225. doi:10.1207/s15326985ep4104_1

Wechsler, D. (1943). Non-intellective factors in general intelligence. The Journal of Abnormal and Social Psychology , 38 (1), 101-103. doi:10.1037/h0060613

Zins, J. E., Bloodworth, M. R., Weissberg, R. P., & Walberg, H. J. (2004). The scientific base linking social and emotional learning to school success. In J. E. Zins, R. P. Weissberg, M. C. Wang, & H. J. Walberg, Building academic success on social and emotional learning: What does the research say? (pp. 3-22). New York: Teachers College. doi:10.1080/10474410701413145

Zins, J. E., & Elias, M. J. (2003). Social and emotional learning. In B. G. George, & K. M. Minke (Eds.), Children's Needs III (pp. 1-13). Bethesda: National Assocation of School Psychologists. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Zins, J. E., Elias, M. J., Weissberg, R. P., & Frey, K. S. (1998). Enhancing learning through social and emotional education. Think , 9(1), 18-20. Geraadpleegd op http://www.casel.org

Zins, J. E., Elias, M. J., Weissberg, R. P., Greenberg, M. T., Haynes, N. M., Frey, K. S., et al. (1998). Educating the mind and the heart. Think . Geraadpleegd op http://www.casel.org

Zins, J. E., Payton, J. W., Weissberg, R. P., & O'Brien, M. U. (2007). Social and emotional learning for successful school performance. In G. Matthews, M. Zeidner, & R. D. Roberts (Eds.), The science of emotional intelligence: Knowns and unknows (pp. 376-395). New York: Oxford University Press, Inc.