Framing analyse van journalisten in strips: vergelijking tussen het klassieke en hedendaagse beeldverhaal

 Kuifje voorbij: de vermenselijking van de stripfiguur-journalist

Negatiever beeld van de journalist in de hedendaagse strip

In de hedendaagse strip krijgen journalisten realistische en menselijke eigenschappen. Hierdoor maken ze veel meer beroepsethische en persoonlijke fouten in de uitoefening van hun métier dan hun klassieke tegenpool. Dat blijkt uit een uniek onderzoek naar de afbeelding van journalisten in de Belgische strip.

Door Jens Vancaeneghem

Journalisten en strips. Als beide woorden in één adem worden uitgesproken, denkt iedereen spontaan aan Kuifje, de heroïsche reporter die de meest onwaarschijnlijke avonturen beleeft. Maar de relatie tussen journalistiek en stripverhalen overstijgt de strapatsen van Kuifje. Belgische strips bulken van de stripfiguur-journalisten. Vooral wat de klassieke stripverhalen betreft, is het lijstje quasi eindeloos: Kari Lente, Rik Ringers, Sarah Spits, Lefranc, Stany Derval, enz.

Geen deadline

Uit de meesterproef van Jens Vancaeneghem, student Journalistiek aan de Erasmushogeschool te Brussel, blijkt dat de stripfiguur-journalist in het klassieke beeldverhaal veel heroïscher is voorgesteld dan in de hedendaagse strip. De quasi goddelijke, klassieke stripheld etaleert een buitengewone veelzijdigheid en moed. Die eigenschappen vinden een weerslag in de uitoefening van zijn beroep.

Toch stelt die klassieke reporter weinig journalistieke handelingen. We zien hem nooit een artikel schrijven en hij kent noch financiële beperkingen, noch de druk van een deadline. Het journalistieke métier kent in de klassieke traditie een overdreven romantisering die weinig uitstaans heeft met de realiteit.

 Anti-journalistiek

Sinds de jaren ’80 is het Belgische striplandschap grondig getransformeerd. Moderne stripauteurs kleuren lustig buiten de lijntjes en durven verregaand te experimenteren. Dat heeft een invloed gehad op de afbeelding van journalisten.

Het klassieke stramien is geëvolueerd naar een brede waaier aan afbeeldingen. De moderne stripfiguur-journalist oefent zijn beroep op een meer geloofwaardige manier uit, maar wordt vaak in een negatief daglicht gesteld, zowel wat zijn persoon als zijn beroep betreft. Zelden belemmeren beroepsethische kwesties de hedendaagse stripjournalist.

Dat uit zich het meest manifest in Ief de Chief, waar een Belgische redactie (De Morgen) rechtstreeks op de korrel wordt genomen. De drie redacteurs zijn werkelijke anti-journalisten die feitelijk niet aan journalistiek doen, maar hun verhalen ter plekke verzinnen..

Bretellen en pet

Toch overleefden sommige klassieke kenmerken de tand des tijds. In beide tradities dient de journalistiek frequent als voorwendsel om onwaarschijnlijke avonturen te beleven en om de rol van onderzoeker in illustere zaken op zich te nemen. De grenzen tussen de twee beroepssferen van journalistiek en detectivewerk vervagen moeiteloos.

Die detectivestructuur is niet verwonderlijk omdat zowel de journalist als de detective nieuwsgierige onderzoekers zijn die een mysterie trachten op te lossen. Het detectivegebeuren maakt het verhaal simpelweg interessanter.

Ook wat de letterlijke afbeelding van de journalist betreft komen de klassieke en de hedendaagse strip met elkaar overeen. Journalisten zijn vaak stereotiep geportretteerd met bretellen, een hoed, de typische petjes met groene doorschijnende klep. Zo herkent de lezer ze onmiddellijk áls journalist.

Rijk patrimonium

Uit het rijke Belgische strippatrimonium werden één klassieke stripreeks en vier hedendaagse stripverhalen gepuurd. Flip Flink, ook wel bekend onder zijn oorspronkelijke Franstalige naam Mark Dacier, vertegenwoordigt de klassieke avonturenstrip.

Voor het hedendaagse deel was het onderzoek veel minder evident. Hoewel de productie aan stripverhalen aanzienlijk is aangezwollen, voeren stripauteurs nog zelden journalisten op in hun verhalen. Volgens Willem de Graeve van het Belgisch Centrum van het Beeldverhaal is dat net te wijten aan het verzadigde gebruik van de journalistiek in klassieke stripverhalen. De onderzoeker kwam uiteindelijk Ief de Chief, Thomas Rindt en Betty & Dodge op het spoor.

Fictie of realiteit?

De student ging uit van het inzicht dat culturele producten een invloed hebben op wat het publiek als werkelijkheid ervaart. Onze samenleving is zodanig getransformeerd naar een beeldcultuur dat het publiek vaak geen onderscheid meer maakt tussen fictie en realiteit. De beelden die we voorgeschoteld krijgen, worden vaak als waar aangenomen. Dat geldt evenzeer voor strips, waar beeld en tekst een unieke verstrengeling kennen.

Welke invloed de afbeelding van journalisten in strips exact heeft op de publieke opinie kon de student niet uitdiepen in het beperkte bestek van het onderzoek. Wel ging hij na of er een evolutie merkbaar is in de weergave van stripfiguur-journalisten doorheen de tijd.

Volgens verschillende barometers is het vertrouwen van het Belgische publiek in de pers de laatste jaren gestaag gedaald. Misschien ligt de beeldvorming van stripfiguur-journalisten wel mede aan de basis van het tanende vertrouwen van het publiek in de pers?