Grenzen van de goede smaak. Het Vlaamse uitgevershuis A. Manteau en de gemanipuleerde vertaling van Curzio Malaparte's 'La Pelle' (1951).

Youssef Sakkali
Persbericht

Grenzen van de goede smaak. Het Vlaamse uitgevershuis A. Manteau en de gemanipuleerde vertaling van Curzio Malaparte's 'La Pelle' (1951).

Het Vlaams uitgevershuis A. Manteau is zonder enige twijfel de meest prestigieuze uitgeverij van de Vlaamse letterkundige geschiedenis. De lijst met auteurs die tijdens de bezetting en in de naoorlogse periode aan het uitgevershuis waren verbonden, is op zijn minst indrukwekkend te noemen. Louis Paul Boon, Hubert Lampo, Johan Daisne, Piet van Aken en talloze andere prominente Vlaamse auteurs prijken in de fondslijst van de literaire uitgeverij.
Naast auteurs uit eigen land gaf het uitgevershuis evenzeer literaire vertalingen uit. Eén van de meest intrigerende buitenlandse auteurs die Manteau in haar fonds opnam, was de Italiaan Curzio Malaparte, een veelbesproken schrijver die het literaire establishment in de jaren veertig deed opschrikken met rauw-realistische romans als Kaputt (1944) en La Pelle (1949). Het uitgeven van een Nederlandse vertaling van deze omstreden en in die periode erg choquerende boeken was voor het uitgevershuis echter geen voor de hand liggende beslissing, gezien de benepen moraal van de jaren vijftig. Malaparte was bovendien nominatim op de Index geplaatst.
Hoewel er erg veel moed nodig was om Malaparte’s werken in Nederlandse vertaling uit te geven, durfde Angèle Manteau, directrice van het uitgevershuis, het niet aan om de tekst van de tweede roman, La Pelle, volledig en waarachtig weer te geven in de Nederlandse vertaling De huid (1951). Sommige scènes, verklaarde ze in haar biografie (Seghers 1992), werden gemanipuleerd omdat ze “over de grenzen van de goede smaak heen” gingen.
De onderhavige licentiaatverhandeling is het gevolg van een onderzoek naar de door Manteau gepubliceerde vertalingen van Malaparte’s werken. Daarmee wil het een bijdrage leveren aan het onderzoeksproject “Het uitgevershuis A. Manteau en het literaire veld in Vlaanderen (1938-1970)”, dat sinds 2000 wordt uitgevoerd door een interuniversitair team van literatuurwetenschappers dat onder leiding staat van prof. dr. K. Humbeeck.
De centrale onderzoeksvraag bij het onderzoek naar de vertalingen is: In hoeverre zijn de Nederlandse vertalingen Kaputt en De Huid gemanipuleerd? En bij uitbreiding daarvan: Welke motieven lagen aan die manipulaties ten grondslag?
Om die vragen te beantwoorden, is het onderzoek van start gegaan met een nauwgezette en systematische vertaalvergelijking van de Italiaanse brontekst met de Nederlandse doeltekst. De resultaten hiervan zijn vervolgens omkaderd en uitgewerkt, waarbij hoofdzakelijk gebruik is gemaakt van de bewaarde correspondentie tussen het uitgevershuis en de Italiaanse auteur enerzijds, en het uitgevershuis en de vertaalster van Malaparte’s werken anderzijds.
In het eerste hoofdstuk van de verhandeling onderzoeken we naar het waarom van de manipulatie van vertalingen en naar de manier waarop manipulaties worden doorgevoerd. We leggen de klemtoon op de positie van vertalers tegenover dergelijke ingrepen en vragen ons af op welke wijze zij door censuur worden beïnvloed?
In het tweede hoofdstuk staan we stil bij het ethische aspect van vertaalmanipulaties. Enerzijds willen we weten of het ethisch verantwoord is om in een literaire vertaling (immorele) fragmenten uit de brontekst te verwijderen of op te smukken. Anderzijds staan we stil bij de verantwoordelijkheden van vertalers terzake.
In het derde hoofdstuk schetsen we de situatie waarin uitgeverij Manteau zich in de naoorlogse periode bevond, waarbij we bijzondere aandacht besteden aan het vertaalbeleid van de uitgeverij sinds haar oprichting in 1938.
Het vierde hoofdstuk is volledig gewijd aan de schrijver van de gecensureerde roman La Pelle, Curzio Malaparte. De uiteenlopende facetten van zijn leven komen uitgebreid aan bod, en de positie van de auteur in de Italiaanse letterkundige geschiedenis wordt nader gedefinieerd.
In het vijfde hoofdstuk schetsen we de toenadering van Angèle Manteau tot de Italiaanse schrijver Curzio Malaparte. Vervolgens analyseren we de eerste vertaling die van hem bij uitgeverij Manteau is verschenen, meer bepaald de vertaling van het opzienbarende boek Kaputt (1948). We beschrijven de totstandkoming van het boek, diens internationale succes, de verwikkelingen tijdens de Nederlandse vertaling en de ontvangst ervan in het Nederlandse taalgebied.
 In het zesde en laatste hoofdstuk bespreken we de gebeurtenissen omtrent de vertaling van de gecensureerde roman, La Pelle. We vertrekken van de resultaten van ons onderzoek met betrekking tot de totstandkoming van de roman. Daarna geven we een uitvoerig overzicht van de aanstootgevende inhoud en plaatsen we het schandaalsucces van het boek in een internationale context. In het volgende deel bespreken we de Nederlandse vertaling, De Huid, en staan we stil bij de kritiek van Angèle Manteau op de kwaliteit van deze vertaling. In het laatste deel presenteren we ten slotte de resultaten van het vertaalvergelijkende onderzoek dat aan de basis ligt van deze verhandeling. Hieruit is gebleken dat er in alle woorden, zinnen en passages die in de Nederlandse vertaling zijn gemanipuleerd, sprake is van censuur van uitgesproken seksuele of erotische passages. Hiervoor trachten we vervolgens enige verklaringen aan te reiken, waarbij we uitgaan van de uitspraak van Angèle Manteau dat sommige passages werden gecensureerd omdat ze “over de grenzen van de goede smaak heen gingen”.

Bibliografie

1         Literatuurlijst

Absillis, Kevin en Annelies van Uytsel (2005). Een kleine uitgeverij van stand: fondslijst Uitgeverij A. Manteau - Les éditions Lumière, 1956-1970. Antwerpen: Universiteit Antwerpen, L.P. Boon-Documentatiecentrum.

Absillis, Kevin (2007). “De slechte boeken van madame Manteau”. Kevin  Absillis & Katrien Jacobs (red). Van Hugo Claus tot hoelahoep. Vlaanderen in beweging, 1950-1960. Antwerpen: Garant, 159-175.

Albin, Veronica (2005). “On Censorship: A Conversation with Ilan Stavans”. Translation Journal 9(3), online at http://accurapid.com/journal/33censorship1.htm.

Anoniem (1928). “Benito bestaat niet meer”. Het Vaderland, 5 december 1928.

Anoniem (1933). “Italiaansch schrijver wegens anti-fascistische actie gearresteerd”. Het Vaderland, 12 oktober 1933.

Anoniem (1940). “De letterkunde in fascistisch Italië”. Het Vaderland, 10 april 1940.

Anoniem (1957). “Curzio Malaparte overleden”. Het Laatste Nieuws, 20 juli 1957.

Anoniem (1959). “Het boek vandaag”. NRC Handelsblad, 2 juni 1959.

Anthierens, Johan (1998). “Ik ben een kameleon. Portret van de 87-jarige Angèle Manteau”. De Morgen, 31 oktober 1998.

Bakker, Rudolf (1979). “Kurt-Erich Suckert of: de mondo-cane van Malaparte”. Maatstaf 27(  8/9), 40-90.

Bokor, Gabe (1994). “Ethics for translators and translation businesses”. Deanna L. Hammond (red.) (1994). Professional issues for translators and interpreters. Amsterdam-Philadelphia, 99-106.

Boon, Louis Paul (1948). “Kaputt”. De Vlaamse Gids 11, 56-60.

Bruinsma, Ernst (2005). Kwaliteit als credo. Een geschiedenis van uitgeverij Manteau (1938-1953). Antwerpen-Amsterdam: Meulenhoff-Manteau.

Bruinsma, Ernst en Jan Stuyck (2000). Literaire kwaliteit was de enige norm. Fondslijst uitgeverij A. Manteau / Les Editions Lumières 1938-1955. Wilrijk: Universiteit Antwerpen.

Brunette, Louise (2002). “Normes et censure: ne pas confondre”. TTR : Traduction, Terminologie, Rédaction, 15 (2), 223-233.

Buiter-Hamel, Joosje et al. (1998). Ethiek: basisboek. Groningen: Wolters-Noordhoff.

Cecchi, Emilio en Natalino Sapegno (1987). Storia della letteratura italiana. Milaan : Garzanti.

Chesterman, Andrew (2001). “Proposal for a Hieronymic Oath”. The Translator 7(2), 139-155.

Cione, Edmondo (1950). Napoli e Malaparte. Napels: Pellerano.

Dorrestein, Renate (2000). Het geheim van de schrijver. Amsterdam: Contact.

Eco, Umberto (2003). Dire quasi la stessa cosa. Esperienze di traduzione. Milano: Bompiani.

Falqui, Enrico (1950). “Conti con Malaparte”. Tempo 14 februari 1950.

Fawcett, Peter (1995). “Translation and Power Play”. The Translator 1(2), 177-192.

Godard, Barbara (2001). “L' éthique du traduire: Antoine Berman et le 'virage éthique' en traduction”. TTR : Traduction, Terminologie, Rédaction 14(2), 49-82.

Gouanvic, Jean-Marc (2001). “Ethos, Ethics end Translation: Toward a Community of Destinies”. The Translator 7(2), 203-213.

Grana, Gianni (1973). Malaparte. Florence: La Nuova Italia.

Grana, Gianni (red) (1991). Malaparte scrittore d’Europa. Milaan-Prato: Marzorati.

Guerri, Giordano Bruno (1991). L’Arcitaliano. Vita di Curzio Malaparte. Milaan: Leonardo.

Heumakers, Arnold (2000). “De stijl moet blijven resoneren”. NRC-Handelsblad, 12 mei 2000.

Keratsa, Antonia (2005). “Translation and Censorhip in European Environments”. Translation Journal 9(3), online at http://accurapid.com/journal/33censorship.htm.

Levèvere, André (1983). “Report”. Anna Lilova (red). Translation in Foreign Language Teaching. Paris: Unesco, 18-28.

Koller, Werner (1979). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. Heidelberg: Quelle.

Malaparte, Curzio (1944). Kaputt. Napels: Casella.

Malaparte, Curzio (1948). Kaputt. Brussel: Manteau.

Malaparte, Curzio (1949a). La Pelle: storia e racconto. Rome-Milaan: Aria d’Italia.

Malaparte, Curzio (1949b). La Peau. Parijs : Denoël.

Malaparte, Curzio (1963). De huid. Brussel: Manteau.

Malaparte, Curzio (1966). Diario di uno straniero a Parigi. Florence: Vallecchi.

Malaparte, Curzio (1987). Techniek van de staatsgreep. Antwerpen-Amsterdam: Manteau.

Manteau, Angèle (2000). Ja, maar mevrouw, deze schijven Nederlands. Een uitgeefster aan het woord over het boekenvak. Antwerpen: De Standaard.

Mcalester, Gerard (2003). “A comment on translation ethics and education”. Gunilla Anderman (red). Translation Today: Trends and Perspectives. Clevedon, 225-227.

Medjira, Nassima El (2001). “Fidélité en traduction ou l’éternel souci des traducteurs”. Translation journal 5(4), 22-28.

Merkle, Denise (red) (2002). “Censure et traduction dans le monde occidental”. TTR : Traduction, Terminologie, Rédaction 15(2), 9-18.

Nord, Christiane (2001). “Loyalty Revisited: Bible Translation as a Case in Point”. The Translator 7(2), 185-203.

Novella, René (1994). Mi scriveva Malaparte. Florence: Shakespeare & Co.

Pergnier, Maurice (1990). “Comment dénaturer une traduction”. Meta 35(1), 219-225.

Poorten, Firmin Van der (1949). “Een wreed en vrolijk oorlogsboek”. Nieuwe Stemmen 5(4), 66-68.

Pym, Anthony (2001). “The return to Ethics in Translation Studies”. The Translator 7(2), 129-139.

Pym, Anthony (1997). Pour une éthique du traducteur. Arras : Artois presses université.

Reiss, Katkarina & Hans J. Vermeer (1984). Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Niemeyer.

Rooy, Ronald De (2005). “Europa ligt aan diggelen”. Trouw, 16 juli 2005.

Rynck, Patrick De (2006). “Ken uw verboden klassieken”. De Morgen, 27 december 2006.

Rundle, Christopher (2000). “The Censorship of Translation in Fascist Italy”. Mona Baker (red). The Translator 6(1), 67-86.

Schäffner, Christina (red) (1999). Translation and norms. Clevedon: Multilingual Matters.

Schifano, Jean-Noël (1991). Napoli e ‘La Pelle’. Gianni Grana (red). Malaparte scrittore d’Europa. Milaan-Prato: Marzorati, 1991.

Schmitz, John Rober (1998). “Suppression of references to sex and body functions in the brazilian and portugese translations of J.D. Salinger’s The catcher in the rye”. Meta 43(2), online at http://www.erudit.org/revue/meta/1998/v43/n2/004046ar.pdf.

Seghers, Greta (1992). Het eigenzinnige leven van Angèle Manteau. Amsterdam: Prometheus.

Simons Ludo (1987). Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen. Deel II, de twintigste eeuw. Tielt-Weesp: Lannoo.

Sturge, Kate (1999). “A danger and a veiled attack. Translating into Nazi Germany”. Jean Boase-Beier (red) (1999). The practices of Literary translation. Constraints and creativity. Manchester: St-Jerome, 135-146.

Tamburi, Orfeo (1980). Malaparte come me. Milaan: Editoriale Nuova.

Thompson, David (2003). “Patriot Games: Translation, Censorship and the Representation of Modern-Day Spain”. TRANS. Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften 15. Online at http://www.inst.at/trans/15Nr/07_2/thompson15.htm.

Thomson-Wohlgemuth, Gabriele (2003). “Children’s Literature and Translation Under

the East German Regime”. Meta 48(1), 241-249.

Van Dale (1992). Groot woordenboek der Nederlandse taal. 12de herz. druk o.I.v. G. Geerts en H. Heestermans, 3 vol. Utrecht-Antwerpen: Van Dale Lexicografie.

Vegliani, Franco (1957). Malaparte. Milaan-Venetië: Guarnati.

Vegliani, Franco, Malaparte, Brussel – Den Haag, Manteau, 1958.

Venuti, Lawrence (1998). The scandals of translation: towards an ethics of difference. London: Routledge.

Weston, Martin (2003). “Meaning, Truth and Morality in Translation”. Gunilla Anderman en Margaret Rogers (red) (2003). Translation Today: Trends and Perspectives. Clevedon: Multilingual Matters, 140-152.

Xiaoshu, Song & Cheng Dongming (2003). “Translation of Literary Style”. Translation journal 7(1), online at http://accurapid.com/journal/23style.htm.