Huisje-tuintje-kindje: niet zo vanzelfsprekend?
“Ik vind het raar dat in de maatschappij het steeds de normale gang van zaken is om kinderen te hebben.”
Geef maar toe: “huisje-tuintje-kindje” is een idee dat tegenwoordig nog steeds sterk leeft. Kinderen krijgen is voor velen nog altijd een logische keuze, maar toch hoeft het leven niet per se zo te gaan. Ik maakte kennis met enkele bewust kinderloze ouderen (13), die allemaal hun eigen specifieke redenen hebben om zelf niet te kiezen voor kinderen. Mensen zijn bewust kinderloos als ze zelf geen kinderen wensen, omdat ze te druk bezig zijn met andere dingen of omdat ze andere interesses hebben dan het krijgen van eigen kinderen. Geen kinderen hebben heeft bovendien een invloed op de personen zelf, op hun sociale contacten, maar ook op hun blik op de wereld rondom hen. Ondanks het feit dat deze beslissing gemis met zich kan meebrengen, hebben zij meestal geen spijt van hun keuze en ervaren sommigen zelfs een gevoel van opluchting.
De bedoeling van mijn masterproef was om na te gaan wat de rol van kinderloosheid is in het leven van bewust kinderloze ouderen. Hierbij focuste ik me op de ervaringen (welke gevoelens gaan gepaard met bewuste kinderloosheid?), de redenen (waarom kozen deze ouderen destijds voor bewuste kinderloosheid?) en de effecten (welke gevolgen heeft het niet hebben van kinderen op het leven van deze ouderen?). Tijdens individuele levensverhaalinterviews kregen verschillende bewust kinderloze ouderen de vraag om hun leven op te delen in enkele hoofdstukken (net zoals in een boek), en op die manier werden hun levens en de rol van hun kinderloosheid daarin verkend.
Geen spijt
De ervaringen kunnen sterk verschillen. Sommige bewust kinderloze ouderen missen gezelschap of hulp, terwijl anderen hier geen moeite mee hebben. Indien er sprake was van een gemis, werd die leemte soms wel opgevuld door neven, nichten, petekinderen of kinderen van vrienden. Opvallend was dat bijna alle 13 ouderen aangaven dat ze geen spijt hadden van hun keuze voor kinderloosheid, en sommige ouderen voelden zich zelfs opgelucht dat ze nooit kinderen kregen. Verder zien we binnen de ervaringen dat ook de timing van de keuze van belang is: sommige mensen hakten de knoop al op vrij jonge leeftijd door (“vroege beslissers”), terwijl anderen pas later beslisten om kinderloos te blijven (“groeiers”).
Vier profielen
Uit de redenen die in de interviews aan bod kwamen, waren vier profielen van bewust kinderloze ouderen af te leiden. Deze profielen willen een inkijk bieden in de brede waaier aan redenen die bestaat om kinderen te krijgen. De vrijgevochten carrièretijger is het eerste profiel: hij/zij wil het eigen leven wijden aan het werk, en niet aan een gezinsleven. Het tweede profiel is dat van de maatschappijcriticus, die de wereld waarin we vandaag leven niet geschikt vindt om een kind in groot te brengen. Verder is er nog het derde profiel van de volgzame partner, die aangeeft dat de keuze voor kinderloosheid vooral bij de partner lag. Ten slotte is er profiel nummer vier, “bewust kinderloos als gevolg van levensloopomstandigheden”. Binnen dit profiel passen de bewust kinderloze ouderen die door bepaalde gebeurtenissen doorheen hun leven kozen voor een kinderloos bestaan (bijvoorbeeld: iemand die het advies van zijn grootvader volgde om geen kinderen te krijgen).
Effecten op drie niveaus
Natuurlijk heeft het niet hebben van kinderen ook effecten, en dit op persoonlijk vlak, op sociale relaties en op de visie van ouderen op overheid, maatschappij en jeugd. Op niveau van de persoon zelf (microniveau) zien we dat bewust kinderloze ouderen doorheen hun leven meer vrijheid hadden, en dat ze bijvoorbeeld meer tijd hadden voor hun job. Ze hoefden “de deur maar achter zich dicht te trekken, want ze hadden geen kinderen naar wie ze moesten omkijken”.
Kijken we naar de sociale relaties (mesoniveau), dan zien we dat de beste contacten vooral met naaste vrienden of familie verlopen, hoewel niet alle bevraagde ouderen het gevoel hadden dat hun kinderloosheid een rol speelde in hun sociale contacten. Opvallend zijn wel de soms verwijtende reacties die bewust kinderloze ouderen krijgen: bewuste kinderloosheid wordt vaak nog als een egoïstische keuze gezien door de wijdere omgeving. Hoewel de reacties naarmate men ouder wordt soms verminderen, valt het op dat bewust kiezen voor kinderloosheid nog steeds wat tot de taboesfeer behoort.
Ten slotte is er de invloed die bewuste kinderloosheid heeft op de visie van de ouderen op de overheid, maatschappij en jeugd (macroniveau). Ook hier speelt het niet hebben van kinderen een rol, want bewust kinderloze ouderen kijken soms kritisch naar deze drie aspecten. De kinderbijslag, ouders die hun kinderen te los opvoeden of de jeugd van vandaag; sommige van de bevraagde ouderen hebben snel een oordeel klaar, maar het valt op dat een nuancering vaak niet ver te zoeken is. Zo beseffen ze dat bijvoorbeeld hun visie op de jeugd sterk gevormd is door de media en hun directe omgeving, maar zelden door de jeugd zelf.
Bewust kinderloze ouderen: ze bestaan!
Conclusie van mijn thesis? Ook vroeger werd de keuze al gemaakt om kinderloos te blijven. Bewust kinderloze ouderen bestaan effectief, en ze vormen een heel diverse doelgroep. Ze hebben elk hun eigen levensverhaal, en ze zijn op verschillende manieren tot de keuze gekomen om geen kinderen te krijgen. Vandaag zien we dat ook in de jongere generaties steeds meer mensen ervoor kiezen om geen kinderen te krijgen, en dus was het interessant om te kijken naar de manier waarop mensen die al een lang leven achter de rug hebben, terugblikken op een leven zonder eigen kinderen. Het krijgen van kinderen is dan ook niet voor iedereen zo vanzelfsprekend.
“Ik heb nooit dat gevoel gehad, nooit, nooit, dat ik zelf naar kinderen, naar eigen kinderen zou verlangd hebben, op geen enkel moment.”
