“Mijn zoon, dat is nu eens een échte Marokkaan!”
Deze scriptie is pionierswerk in het werken met racismeslachtoffers.
Gezinnen worden steeds vaker in de kijker gezet. We smaken tv-programma’s als ‘Het gezin’ en tijdig een dosis quality-time met het gezin is de norm. Deze tendens zien we ook in het hulpverleningslandschap. Opvoedingsondersteuning is niet langer taboe, en Huizen van het Kind schieten als paddenstoelen uit de grond.
Ouders kunnen vormingen en praatgroepen volgen, infoboekjes en brochures leggen alles uit en voorgekauwde stappenplannen bieden een antwoord op dagdagelijkse strubbelingen van het gezin. Althans, het witte gezin.
Stereotype beeldvorming als antwoord
We kennen ze allemaal: berichten in de media over Mohammeds vandalenstreken of Lougyatou die drugs dealt in de donkere hoekjes van Borgerhout. De stereotypen die we angstvallig staande willen houden omdat we een ander antwoord niet kunnen bieden.
Ook deze jongeren komen uit een gezin, een constructie die we schijnbaar zo belangrijk vinden. Toch krijgen deze ouders niet de nodige ondersteuning bij het groeiproces van hun kinderen. De uitdagingen waar kinderen met een migratie-achtergrond voor staan, zijn hulpverleners onbekend. Met ontspoorde jongeren ten gevolge van een racisme-trauma als resultaat.
Het racisme-trauma
45% van de opvoedingsvragen in het Huis van het Kind Deurne-Noord in 2018 werden gesteld door ouders met een ander origine. Uit diepte-interviews met ouders en hulpverleners blijkt dat de hulpverlening hier alles behalve klaar voor is.
“Je kan hele ernstige gevallen meemaken die een trauma achterlaten maar ook zoals de Chinese foltertechniek: druppelsgewijs. Elke seconde een druppel op je hoofd laten vallen en uiteindelijk word je gek. Dat werkt bij racisme net zo.” – Orbit vzw
Opvoedingsondersteunde hulpverleners erkennen de hiaten in het aanbod. Niet enkel hun aanbod maar zowel nationaal als internationaal wordt het racisme-trauma en de gevolgen hiervan schromelijk tekort gedaan.
De impact van racisme toont zich in verschillende aspecten van de ontwikkeling van het kind, het prestatievermogen op school en kan zelfs fysieke gezondheidsproblemen veroorzaken. Ook veranderingen in de genetica van kinderen werden reeds aangetoond. Deze genetische veranderingen verhogen de gevoeligheid voor trauma en chronische ziekten.
Effect op de ontwikkeling van het kind
Zowel binnenlandse als buitenlandse onderzoeken bevestigen dat racisme de gewone ontwikkelingstaken van kinderen verstoort. Op het vlak van zelfbeeld en zelfvertrouwen, de identiteitsontwikkeling, de emotionele ontwikkeling, de sociale ontwikkeling en de cognitieve ontwikkeling krijgen kinderen met een racisme-ervaring minder kansen.
Door de ouders klaar te stomen voor de realiteit waar hun kind onvermijdelijk mee te maken zal krijgen, kunnen we de effecten van racisme opvangen.
Aangezien we zowel de Mensenrechten als de Rechten van het Kind hoog in het vaandel dragen, is er geen andere mogelijkheid dan die rechten ook te garanderen voor deze kinderen.
Psychologische gevolgen
Trauma heeft allerhande gekende gevolgen. Bij een racisme-trauma komen daar nog enkele specifieke gevolgen bij.
Verschillende psychologische effecten worden in deze scriptie van naderbij bekeken. Een erg specifiek voorbeeld is het geïnternaliseerd racisme waarbij de groep zelf spreekt in termen van de stereotypen die zij krijgen toegeschreven.
Zo vertelde een moeder: “Mijn zoon, dat is nu eens een échte Marokkaan.”, doelend op de racistische stereotypen ingegeven voor de maatschappij.
Opgroeien tot stereotypen
Psychologische modellen geven weer dat de vicieuze cirkel waarin de stereotypen telkenmale worden bevestigd of versterkt. Hierdoor wordt het bijna onmogelijk om racisme aan te pakken bij de kern nl. de opvattingen over ‘de ander’.
Kinderen krijgen te maken met racisme, dat vertaalt zich op zijn beurt in psychologische en biologische effecten.
De beschermende factoren (ouders en gemeenschap) zijn vandaag afwezig. We zien dan kinderen die op groeien met depressie en angstproblemen enerzijds en gedragingen zoals agressie en geweld anderzijds.
Deze effecten bekrachtigen de stereotypen die opnieuw zorgen voor een racistische uitspraken, ervaringen en aannames.
Deze kinderen kunnen vandaag bijna niet anders dan op te groeien tot de stereotypen. Tenzij zij de nodige ondersteuning van de samenleving en hun ouders krijgen.
De vicieuze cirkel doorbreken
Deze scriptie is praktijkgericht en focust zich op drie actoren.
De kinderen
Deze scriptie resulteert in een werkboek waarmee kinderen hun identiteit en veerkracht kunnen versterken. Het werkboek biedt ook tools die het spreken over racisme en trauma vergemakkelijken.
Een belangrijk aspect is het herkennen en benoemen van racisme. Aan de hand van oefeningen en strips kunnen kinderen op een speelse wijze kennismaken met deze problematiek. Daarnaast bevat het boek tools om de veerkracht te versterken.
Het boek bevat spelletjes en opdrachten die bijdragen aan de ontwikkeling, versterking en erkenning van een positieve etnische identiteit. Dit is van groot belang voor de ontwikkeling van de verdere identiteit van het kind.
Als laatste aspect wordt de emotie-regulatie van kinderen in het licht gesteld. Kinderen worden uitgedaagd om in contact te komen met hun gevoel en ontdekken oefeningen die stress reducerend zijn.
De ouders
Uiteraard kunnen kinderen niet alleen aan de slag met hun gevoelens, identiteit en veerkracht. Ouders zijn de belangrijkste zorgfiguren van kinderen, en hebben dan ook een unieke relatie met hen.
Het is verkeerd om ervan uit te gaan dat de bestaande tools toereikend zijn voor deze ouders, die mogelijks zelf ook met een racisme-trauma kampen.
Daarom biedt deze scriptie mogelijkheden om deze ouders te bereiken en ook hun noden te beantwoorden.
De hulpverleners
Om de ouders te versterken, gaat deze scriptie uit van de bestaande organen voor opvoedingsondersteuning.
Hulpverleners gebruiken vandaag vaak anti-pestmethodes. In deze scriptie worden de gelijkenissen maar ook de belangrijke verschillen tussen pesten en racisme aangehaald. Deze verschillen maken duidelijk dat een gelijke benadering niet werkt.
De scriptie werkte een 3-daagse vorming uit. Deze vorming is gericht op zowel traumasensitiviteit als divers-sensitiviteit.
Het is onmogelijk om als organisatie of hulpverlener gebruik te maken van het werkboek wanneer de juiste kennis en vaardigheden ontbreken. Het gebruik van het werkboek ‘Ra-Wat?!’ is dan ook de laatste halte in een groeiproces waar onze opvoedingsondersteuners door moeten.
De eerste stap naar opvoedingsondersteuning voor élk gezin.
