Potentieel van blockchain technologie voor het financiële recht

Technologie is alomtegenwoordig in onze samenleving. Misschien downloadde u dit artikel wel op uw smartphone om het achteraf te kunnen delen op LinkedIn. Ook in het rechtsdomein, dat sommigen nochtans beschouwen als ‘achterhaald en wereldvreemd’, neemt technologie een steeds prominentere plaats in. Zo wordt technologie ingezet om te beantwoorden aan de toenemende regelzucht van de wetgever. Een goed voorbeeld hiervan is haar toepassing voor anti-witwasregelgeving die financiële instanties oplegt om verdachte transacties te identificeren, controleren en rapporteren. Technologie maakt het mogelijk dat zeer grote of ongebruikelijke geldtransacties automatisch gemeld worden zodat financiële instanties de juiste maatregelen kunnen nemen.

Maar zijn de mogelijkheden van technologie voor het recht hiermee uitgeput? Wellicht niet. In haar interdisciplinaire masterthesis onderzoekt Eline Hoogmartens hoe technologie, en meer bepaald blockchain technologie, ervoor kan zorgen dat belangrijke financiële risico’s, zoals het kredietrisico[1], fraude en belangenconflicten, verminderd of zelfs geëlimineerd worden. Deze risico’s worden onder de loep genomen in de context van peer-to-peer lenen (“P2P lending”). Dit onderzoek geeft op zijn beurt inzicht in welke mate financiële regelgeving, ook buiten de context van peer-to-peer lenen, in de nabije toekomst overbodig kan worden dankzij blokchain technologie.

P2P lenen

P2P lenen is een methode van schuldfinanciering waarbij individuen en/of ondernemingen rechtstreeks aan elkaar lenen via een internet platform zonder de tussenkomst van een financiële tussenpersoon, zoals een bank. P2P lenen is een opkomend, belangrijk alternatief voor bankleningen die vaak erg duur en moeilijk toegankelijk zijn voor start-ups, kleine ondernemingen en studenten. P2P lenen maakt het mogelijk dat deze groepen alsnog een lening verkrijgen aan een bovendien aantrekkelijke interestvoet doordat de kosten verbonden aan financiële tussenpersonen wegvallen. Ook voor leners is P2P lenen interessant, omdat zij de gelden die zij wensen te ontlenen, en de bijhorende risico’s, kunnen spreiden over meerdere ontleners aan een stabiele en aantrekkelijke interestvoet. De afwezigheid van een financiële tussenpersoon gecombineerd met een snelle en anonieme online omgeving leidt echter ook tot aanzienlijke financiële risico’s zoals een beduidend kredietrisico, fraude, hacking en witwaspraktijken. Voor dergelijke risico’s kan blockchain technologie het verschil betekenen.

Blockchain technologie

In de financiële wereld is blockchain technologie wellicht de meest innovatieve technologie tot nu toe. De hoofdreden is dat blockchain technologie het voor de eerste keer mogelijk maakt dat financiële transacties rechtstreeks plaatshebben tussen partijen zonder de tussenkomst van een tussenpersoon. De sleutel ligt in het vermogen van de technologie om data effectief en onveranderlijk over te dragen in plaats van louter te kopiëren. De digitale overdracht van data (bijvoorbeeld leengelden overschrijven) was voor de komst van blockchain technologie reeds mogelijk, maar een tussenpersoon was nodig om de overdracht te registreren en de overgedragen data te verwijderen bij de overdrager (bijvoorbeeld de relevante leengeldbedragen van de rekening van de ontlener verminderen). Deze “disintermediatie” is zeer gunstig in de context van P2P lenen, waar leners rechtstreeks aan ontleners lenen zonder tussenkomst van een financiële tussenpersoon.

Basiswerking van blockchain technologie

In essentie is een blockchain een grote, onafhankelijke digitale databank waarvan de data chronologisch en onveranderlijk geregistreerd zijn op meerdere gedecentraliseerde opslagplaatsen, zoals computers en mobiele apparaten. Blockchain technologie kent dus geen centrale dataopslagplaats.

Er is evenmin een centrale beheerder. Elke “node”[2] kan nieuwe data toevoegen aan de databank in de vorm van datablokken. Informatie over deze data wordt verspreid over het gehele netwerk zodat alle nodes collectief de geldigheid ervan kunnen nagaan. De nodes baseren zich hierbij op een vastgelegd consensusalgoritme.

Na validatie voegen alle nodes de datablok toe aan hun respectieve blockchains. Hierdoor wordt iedere wijziging aan de databank gerepliceerd over het gehele netwerk en heeft elke node te allen tijden een volledige en identieke kopie van de databank. Datablokken worden aan elkaar vastgemaakt (“block-chain”) door een cryptografische hashfunctie[3], die ervoor zorgt dat alle data in de blokken onveranderlijk en fraudebestendig zijn.

Belangrijkste onderzoeksresultaten

Uit de masterthesis blijkt dat blockchain technologie talrijke gunstige eigenschappen heeft om de financiële risico’s van P2P lenen te verminderen en, in het geval van het platformrisico, zelfs te elimineren. We sommen hier enkele relevante eigenschappen op voor de risico’s fraude, hacking en witwassen. Op de eerste plaats is “decentralisatie van data en controle over data” een zeer belangrijke eigenschap om fraude en hacking te bestrijden (zie hierboven). Doordat er geen centrale dataopslagplaats is, moeten fraudeurs en hackers hun pijlen immers richten op álle dataopslagplaatsen van het netwerk, en dat tegelijkertijd. Daarnaast betekent decentralisatie ook dat elke node toegang heeft tot de gehele databank en deze kan controleren, wat mede fraude en hacking, maar ook witwaspraktijken, helpt te verhinderen. “Authenticatie” is een andere belangrijke eigenschap van de technologie. Doordat alle nodes kunnen zien welk publiek adres welk bedrag verzendt naar een ander publiek adres, zijn transacties traceerbaar en zichtbaar voor het gehele netwerk. Authenticatie vergemakkelijkt het om verdachte patronen te detecteren en merkwaardige geldstromen op te volgen. De laatste eigenschap die we hier bespreken is “onveranderlijkheid van data” na registratie op de blockchain. Onveranderlijkheid van data maakt het onmogelijk om te frauderen met data op de blockchain en verhindert de creatie van fictieve transacties. Doordat alle data onveranderlijk geregistreerd zijn, is het steeds mogelijk om de geschiedenis van elke uitgevoerde transactie op de blockchain op te vragen.

De talrijke mogelijkheden van blockchain technologie voor financiële risico’s betekenen echter niet dat financiële regelgevende kaders overbodig worden. Bijkomende regelgeving blijft doorgaans nodig. We zijn echter overtuigd dat de (deregulerende) mogelijkheden van blockchain technologie voor het recht sterk zullen toenemen wanneer alsmaar meer ondernemingen en overheden op de blockchain gebaseerd zullen zijn en wanneer de regelgevende kaders die de ontwikkeling van blockchain technologie stimuleren verder ontwikkelen.

Recht en technologie, een bijzondere symbiose om in het oog te houden!

[1] Kredietrisico is het risico dat de tegenpartij zijn financiële verplichtingen niet nakomt (‘niet betaalt’).

[2] Elke computer die of elk mobiel apparaat dat is aangesloten aan het blockchain netwerk.

[3] Een cryptografische hashfunctie zet data met arbitraire lengte om in data met vaste lengte door middel van een wiskundig algoritme.