De ziekte van Alzheimer vroegtijdig opsporen dankzij onderzoek bij muizen

In België zijn meer dan 200000 mensen getroffen door dementie, waarvan zo’n 70% door de ziekte van Alzheimer. Aangezien leeftijd de grootste risicofactor is voor de ziekte, zal dit aantal vermoedelijk nog verdubbelen tegen 2060. Ondanks de grote maatschappelijke kost van dementie, bestaat er tot op heden nog geen geneesmiddel. Hoog tijd dus om nieuwe wegen in te slaan in de strijd tegen dementie.

De ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer, wereldwijd de meest voorkomende oorzaak van dementie, is een neurocognitieve stoornis met grote impact op het dagelijks leven van zowel de patiënt als de zorgverleners. De ziekte ontwikkelt langzaam met aanvankelijk milde symptomen zoals geheugenverlies en problemen met het werkgeheugen. Later ontstaan ook problemen met taal, het uitvoeren van dagdagelijkse taken en desoriëntatie in plaats en tijd. Bovendien kampen veel patiënten met gedragsproblemen en psychologische klachten zoals depressie en een gevoel van eenzaamheid. De gemiddelde levensverwachting van patiënten met de ziekte van Alzheimer is 10 jaar na diagnose.

Deze symptomen worden veroorzaakt door twee hoofdveranderingen in de hersenen, namelijk amyloïde plakken en neurofibrillaire knopen. Amyloïde plakken worden gevormd door een abnormale ophoping van β-amyloïde, een eiwitfragment van het grotere amyloïde precursor eiwit die instaat voor de groei van zenuwcellen, tussen de cellen. Neurofibrillaire knopen bestaan voornamelijk uit het eiwit tau. Bij patiënten met de ziekte van Alzheimer verandert dit eiwit van structuur, waardoor de eiwitstrengen binnenin de hersencellen onoplosbaar worden.

Vroegtijdige symptomen van dementie

Uit verschillende studies is echter gebleken dat verschillende veranderingen in de hersenen, waaronder de amyloïde plakken en neurofibrillaire knopen, ruim 10 jaar voor diagnose aanwezig zijn. Bovendien zijn er verschillende kleine gedragsveranderingen geïdentificeerd bij mensen die nog geen symptomen van dementie vertonen. Deze veranderingen worden gedefinieerd als preklinische veranderingen en bestaan uit een verminderd geheugen, tragere verwerkingsprocessen en subtiele veranderingen in persoonlijkheid en gemoedstoestand.

De ziekte van Alzheimer bij muizen

Het blijft echter moeilijk om deze relatief vage en vaak dubbelzinnige symptomen te onderzoeken bij personen met risico op de ziekte van Alzheimer. Bijgevolg hebben wij onderzocht welke preklinische veranderingen er optreden bij muizen met een predispositie tot de ziekte van Alzheimer. We maakten hiervoor gebruik van 3-maand oude muizen die een genetische predispositie tot de ziekte van Alzheimer hadden. Daarnaast werden ter controle ook muizen zonder genetische predispositie getest. Alle muizen werden in verschillende situaties geplaatst om zo hun cognitief en sociaal functioneren te beoordelen. Deze situaties werden zorgvuldig uitgekozen om een zo’n breed mogelijk arsenaal aan natuurlijk gedrag toe te laten alsook om mogelijke tekorten in het functioneren bloot te leggen.

In lijn met voorgaande studies over neurologische veranderingen bij muizen met een predispositie tot de ziekte van Alzheimer, vertoonden de muizen in onze studie verschillende tekorten in hun sociaal en cognitief functioneren, zelfs op erg jonge leeftijd. Zo waren ze minder efficiënt in hun dagelijks functioneren en minder actief in de exploratie van hun omgeving. Bovendien waren de muizen met predispositie tot de ziekte van Alzheimer over het algemeen angstiger dan hun gezonde leeftijdsgenoten. Ten slotte vertoonden ze ook inflexibiliteit in hun spatiaal leren.

Toekomst

Deze symptomen zijn erg gelijkaardig aan de preklinische veranderingen die ook bij mensen gerapporteerd worden. Bijgevolg kunnen we concluderen dat muizen een grote troef kunnen vormen bij het vastleggen van criteria om de ziekte van Alzheimer ook bij mensen vroegtijdig op te sporen en zodoende behandelingen effectiever te maken. Op die manier kan toekomstig gedragsonderzoek bij muizen alsnog een doorbraak in de strijd tegen dementie teweegbrengen.