Honger, geweld en corruptie ondanks miljoenen euro's steun: Somalië, een zorgenkindje van de EU.
Armoede, gewapend conflict en politieke instabiliteit zijn al decennialang de dagelijkse realiteit in Somalië. 286 miljoen euro Europese steun moet bijdragen aan de vredesopbouw van het land, maar ondanks de gigantische budgetten die de EU voorziet, blijft de situatie in Somalië schrijnend. Democratische waarden en mensenrechten zouden beter beschermd worden, maar is het aantal schendingen echt gedaald? Waar gaat het Europese geld naartoe?
Het EU-beleid
Somalië wordt bestempeld als ‘failed state’, een staat waarin er weinig sprake is van een centrale overheidsmacht die de binnenlandse functies en internationale verplichtingen kan vervullen. Er is met andere woorden geen regering die bindende beslissingen kan nemen, controle kan uitoefenen of rechten kan beschermen. De omstandigheden waarin de Somaliërs (over)leven, lijken een ver-van-ons-bed-show. Dit verandert echter wanneer blijkt dat de EU miljoenen euro’s van haar budget aan diezelfde Somaliërs uitbesteedt.
De EU beschikt over ruime bevoegdheden die een uitgebreid extern beleid mogelijk maken. Zo kan de EU overeenkomsten sluiten met bepaalde regionale organisaties of specifieke landen. Met het bevorderen van democratische waarden en mensenrechten hoog in het vaandel, verbaast het niet dat de EU met het verscheurde Somalië in deze context relaties aangaat. De EU neemt binnen de internationale gemeenschap de voortrekkersrol op zich wat betreft het uitdelen van financiële middelen en het verschaffen van ontwikkelingshulp. Of deze Europese middelen goed besteed worden en of de geboden hulp in de praktijk zijn vruchten afwerpt in Somalië, blijft echter een vraagteken.
In de scriptie “Het externe beleid van de EU inzake democratie en mensenrechten in relatie tot de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië” wordt er nagegaan op welke wijze en in welke mate het externe beleid van de EU inzake democratie en mensenrechten de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië effectief beïnvloedt. Zo wordt er aan de hand van regionale mensenrechteninstrumenten en rapporten van internationale organisaties nagegaan of de dialoog tussen de EU en Afrikaanse landen zich vertaalt in een verbetering op het vlak van staatsopbouw en mensenrechtenbescherming.
De situatie in Somalië
Somalië staat volgens de ranglijst van Fund for Peace op de twee plaats in de lijst van ‘most failed states’. Deze ranglijst met falende staten omvat een groep landen die niet naar behoren kunnen functioneren en zo hun burgers in gevaar brengen. Somalië rolde na de onafhankelijkheid in 1960 van het ene dictatoriale regime in het andere om uiteindelijk onbestuurbaar achter te blijven. Een gebrek aan centraal gezag zorgt ervoor dat het land niet kan reageren op rampen of conflicten. De overheid is niet in staat om bescherming of openbare diensten te bieden, wat ontevredenheid in de hand werkt en gewapende conflicten doet ontstaan.
Een van de grootste problemen die de opbouw van centraal overheidsgezag in Somalië in de weg staan en mensenrechtenschendingen in de hand werken, is de aanwezigheid van de extreme moslimbeweging Al-Shabaab. Het gewapend conflict tussen de Somalische overheid en Al-Shabaab resulteert in talloze burgerslachtoffers, bomaanslagen, folteringen, willekeurige arrestaties en veroordelingen zonder proces, omkopingen, verkrachtingen, kindlegers, onteigeningen, vluchtelingenstromen enzovoort. De rechten en vrijheden die beschermd worden door het Afrikaans Mensenrechtenhandvest en andere verdragen worden voortdurend miskend.
De EU voorziet grote bedragen voor het steunen van Somalië in het bereiken van haar ontwikkelingsdoelen. Zo zou dan bijgedragen moeten worden aan het bevorderen van de democratie en mensenrechtenbescherming. De EU is in een algemeen rapport inzake democratie en mensenrechten echter vooral kritisch en stelt dat er nog te veel mensenrechtenschendingen door Al-Shabaab plaatsvinden. De EU vermeldt dat er vooruitgang plaatsvond met betrekking tot de toegang tot het rechtssysteem, maar meer concrete verbeteringen van de mensenrechtensituatie kunnen niet afgeleid worden uit de rapporten. De mensenrechtenrapporten van Human Rights Watch en Amnesty International bevestigen dat er nog te veel mensenrechtenschendingen plaatsvinden en spreken niet van een verbetering van de situatie. Integendeel, de rapporten stellen dat er sprake is van een achteruitgang wat betreft onder andere de vrijheid van meningsuiting en de kinderrechten. De VN staan in hun rapportering positief tegenover de wetten en actieplannen die Somalië probeert in te voeren. Daarbuiten kunnen de VN enkel bevestigen wat uit andere rapporten reeds blijkt: Somalië scoort nog steeds slecht op het vlak van mensenrechtenbescherming, ondanks de financiële steun van de EU.
Waar loopt het mis?
Er bestaat aldus een kloof tussen wat Somalië afspreekt en wat de Somalische overheid uiteindelijk uitvoert. De vooruitgang die geboekt werd, is niet evenredig met de hoeveelheid financiële steun die Somalië krijgt van de EU. De Europese rapporten zijn kritisch voor de situatie in Somalië, maar de Somalische overheid wordt niet op de vingers getikt. Het toezicht dat de EU uitoefent op de manier waarop de hulpmiddelen in de praktijk besteed worden, is zeer beperkt. De EU is consistent in het verschaffen van financiële steun aan Somalië, maar de praktische controle en rapportering laten te wensen over.
De vraag in hoeverre het externe beleid van de EU de mensenrechtensituatie in de ‘failed state’ Somalië beïnvloedt, is gezien de politieke kwesties, de kwaliteit van de toegankelijke bronnen en de geschiedenis van Somalië, moeilijk te beantwoorden. We weten zeker dat de EU relaties onderhoudt met Somalië en het land veel financiële steun biedt voor staatsopbouw en mensenrechtenhandhaving. Verder is het ook duidelijk dat Somalië slecht scoort op het vlak van mensenrechtenbescherming. Die tweede bevinding toont aan dat er iets misloopt bij de uitvoering van de eerste bevinding. De EU tracht Somalië te motiveren om te werken aan de bescherming van de democratie en de mensenrechten, maar slaagt er niet in om de Somalische overheid te controleren en een correcte toewijzing van de hulpmiddelen te garanderen.
Waar gaat het geld van de EU dan naartoe? Eigenlijk kunnen noch wij, noch de EU een exact antwoord geven op die vraag. Maar gezien de geschiedenis van wantrouwen door de slavenhandel en de Europese kolonisatie; en van corruptie door een gebrek aan controle en centraal gezag, kan u zich misschien wel inbeelden waarom het geld niet altijd terechtkomt waar het hoort.
