Rouwen om een onzichtbaar verlies: Over het rouwproces bij ongewilde kinderloosheid

6% blijft kinderloos, ook na het ondergaan van diverse behandelingen. Wat zijn de noden en behoeften van deze ongewild kinderloze koppels?

Ongewilde kinderloosheid en rouw

Verlies heeft niet altijd met sterven te maken. Het is onvoorstelbaar hoeveel ongekend verdriet in de verborgenheid wordt meegedragen, maar wie denkt er hierbij aan rouwen? Het woord ‘rouwen’ wordt namelijk gebruikt voor alles dat iemand moet doormaken wanneer diegene iets verliest dat belangrijk is in zijn leven. Kinderloosheid is nog te vaak een onbekende of vergeten vorm van verlies of verdriet. 

Deze doelgroep van mensen die definitief kinderloos blijft, is nog te vaak een ‘vergeten’ groep: ongewilde kinderloosheid kan dus gezien worden als een onzichtbaar verlies dat niet als volwaardig verlies erkend wordt door de maatschappij en daardoor ook niet openlijk beleefd kan worden, dus blijft het in de schaduw

     Ongewilde kinderloosheid kan dus gezien worden als een onzichtbaar verlies   

Er zijn veel gelijkenissen tussen het rouwproces bij ongewilde kinderloosheid en verlieservaringen in het algemeen. Vaak is de omgeving zich hiervan niet bewust. Hoe je reageert op iemand die zijn partner of vriend heeft verloren, is vaak ook de manier waarop de ongewild kinderloze wil worden benaderd. Het rouwproces in deze context van ongewilde kinderloosheid is dan ook niet van toepassing op alle mensen die geconfronteerd worden met ongewilde kinderloosheid: niet iedereen ervaart dit even intensief en aangrijpend.

Maar hoe zit dit rouwproces precies in elkaar?

Het rouwproces manifesteert zich in fasen. Ontkenning vindt plaats als sterke reactie op de schokkende mededeling. Daarna begint het besef door te dringen dat het misschien wel waar is en dit kan enorme boosheid oproepen. Hierna kan men (vaak onuitgesproken en stiekem) gaan onderhandelen. "Wie goed doet, goed ontmoet". Voor velen geldt dat ze willen weten waarom: ze willen uitleg, het begrijpen. Het is namelijk moeilijk om het te nemen zoals het komt. Rouwen vraagt tijd en aandacht en soms moet je die tijd bewust creëren. In de rouwfase staat het gevoel van groot verlies centraal. Dit verlies werkelijk voelen is noodzakelijk en heilzaam. Wanneer er genoeg tijd en aandacht aan de voorgaande fasen wordt besteed, kan er een vorm van aanvaarding plaatsvinden.

     Hoe je reageert op iemand die zijn partner of vriend heeft verloren, is vaak ook de manier waarop de ongewild kinderloze wil worden benaderd

Levensfasen en hun verdriet

Naast het rouwproces en haar fases, heeft elke leeftijdsfase ook een bepaalde invloed op het omgaan met de problematiek van de kinderloosheid. In elke levensfase wordt men opnieuw geconfronteerd met de kinderloosheid: men ziet leeftijdsgenoten mama en papa worden, later dan weer oma en opa,...Vele grote levensgebeurtenissen hangen hiermee samen en dit is voor de kinderloze telkens opnieuw een confrontatie met de realiteit. De kinderloosheid komt dus cyclisch terug naar voor, maar ook jaarlijks komt dit aan bod: denk maar aan moeder- en vaderdag…

Onderzoek naar de noden en behoeften

In een praktijkgericht onderzoek omtrent de noden en behoeften bij deze vorm van onzichtbaar verlies – uitgevoerd door Howest- studente Phaedra Couchez - kwamen enkele interessante punten aan het licht. Dit zowel op vlak van contact met de omgeving als met de professionele sector, maar ook de impact op de koppelrelatie komt aan bod. De resultaten zijn gebaseerd op interviews met 10 ongewild kinderloze personen, waarvan 4 koppels én een vragenlijst die werd afgenomen bij 25 ongewild kinderloze personen.

Resultaten

Psychologische begeleiding moet volgens de koppels standaard in het pakket  worden aangeboden. Als het ware moet er in elke cyclus van de behandeling een psychologisch gesprek vervat zitten, naast de consultatie bij bijvoorbeeld de arts.

Het moment waarop de behandelingen in het medische traject worden stopgezet, roept vaak de vraag “En wat nu?” op. Vanuit de medische sector hebben de koppels behoefte aan nazorg. Een verlangen dat vaak zo fundamenteel is, blijft immers onvervuld. Dit kan existentiële vragen met zich mee brengen  en voor velen is dit dan ook opnieuw zoeken naar zingeving.

“Wat maakt dat koppels voor professionele begeleiding kiezen hierbij?”

Of de koppels de keuze tot professionele begeleiding zoals bij een psycholoog maken, hangt vaak af van verschillende factoren: al dan niet de nood voelen hiertoe, de mogelijkheid tot laagdrempelig contact, de kostprijs en de afstand tot de locatie.

Opvallend kiezen weinig koppels voor bijeenkomsten. Voor velen is de drempel hiertoe te groot. Daarnaast lijkt het niet zinvol om telkens het verdriet en leed te hoeven delen met anderen. Er is een hoge nood aan een positieve insteek in bijeenkomsten: de mogelijkheid tot constructief contact en het bieden van zingeving.

Hoe reageert de omgeving het best?

Wat de koppels vooral wilden meegeven, was dat het aanreiken van oplossingen zoals “Nu kan je verre reizen maken” of “Ga dan toch voor adoptie” niet gewenst zijn. Enige rekening met het gevoel van de kinderloze is gewenst, maar het resoluut mijden om over de eigen kinderen te praten, kan de persoon het gevoel geven er niet bij te horen.

Het lijkt vooral belangrijk om er gewoon te zijn. Dit kan de omgeving het best doen door erkenning te bieden aan de ongewild kinderloze en het onderwerp bespreekbaar te maken én bespreekbaar te houden.

Waar ligt de grootste nood? De behoefte die het meest frequent aan bod kwam, is als volgt: Er is nood aan realistischere bewustwording rond de behandelingen én het definitieve karakter van de kinderloosheid. Dit zowel bij de koppels onderling, de omgeving als het brede publiek.

Kinderloze koppels hebben de behoefte aan correcte informatieaanrijking vanuit de medische sector: info op meerdere momenten en de mondelinge aanrijking van begeleiding kan ervoor zorgen dat meer koppels begeleiding inschakelen, want achteraf bekeken was er bij wie dit uitbleef wel vaak een nood hiertoe.

Beeldvorming, dé oplossing?

Beeldvorming die correcte informatie verspreidt via mediakanalen is volgens velen van groot belang en dé manier om deze bewustwording bij het brede publiek te creëren. Nog te vaak  wordt de zogenaamde ‘goed- nieuws-show’ verspreidt: er is meer aandacht nodig naar wie kinderloos is en kinderloos blijft.

Of dit nu dé oplossing is? Misschien. De resultaten vormen ongetwijfeld suggesties tot verder, grootschaliger vervolgonderzoek.