"Adam and Eve, not Eve and Eve"?: Towards a Space for the Christian Legitimacy of Female Same-Sex Love in Chinelo Okparanta's Under the Udala Trees
Tegelijkertijd ‘queer’ en christen in Nigeria? Een profetische lezing van Chinelo Okparanta’s Under the Udala Trees
“This novel attempts to give Nigeria’s marginalized LGBTQ citizens a more powerful voice, and a place in our nation’s history.” (325)
Chinelo Okparanta benadrukt met dit citaat dat haar bildungsroman, Under the Udala Trees (2015), een stem biedt aan Nigerianen die op basis van hun seksualiteit worden gemarginaliseerd. De roman doet dit via het verhaal van een opgroeiende Nigeriaanse vrouw, Ijeoma, die een innerlijke strijd voert tussen haar romantische verlangens voor andere vrouwen en haar christelijke geloof. Ijeoma’s geloof is beïnvloed door de homofobe Bijbelinterpretaties van haar omgeving, aangesterkt door een homofoob politiek klimaat. Denk maar aan de groeiende anti-gay wetten in Nigeria en andere staten wereldwijd. Okparanta’s werk maakt gebruik van verschillende strategieën om deze ‘queer’ verlangens binnen het een christelijk geloof te legitimeren voor haar Nigeriaanse personage. De strategieën die vrouwelijke homoseksuele verlangens met een christelijke beleving verbinden, vormen meteen het onderwerp van dit onderzoek. De roman is door haar baanbrekende invloed te lezen als ‘profetisch’.
Verschillende academici profileren reeds de belangrijke positie van Okparanta’s roman in een breder kader van de politieke vorming van genderpatronen en seksualiteit in een Nigeriaanse context. De aandacht voor de belangrijke positie van Ijeoma’s christelijke geloof ontbreekt echter in deze analyses. Er wordt dikwijls geloofd of zelfs ‘bewezen’ aan de hand van Bijbelpassages dat er binnen het christelijke geloof geen plaats is voor niet-heteroseksuele oriëntatie. Under the Udala Trees slaagt erin om deze aanname te doorbreken en op zoek te gaan naar herinterpretaties van dat geloof. Dit gebeurt via de affirmatieve herinterpretatie van Bijbelverzen en –verhalen, en de expliciete beschrijving van trauma, pijn en seksueel genot.
Queer theology
Uiteraard is Okparanta’s werk niet de eerste bron die een plaats maakt voor niet-heteroseksuele christenen. De strategieën sluiten aan bij de verklaringen van, ‘Afrikaanse’ en ‘Westerse’, affirmatieve theologische stromingen die doorgaans ondergebracht worden in Queer theology. Deze stromingen begrijpen een christelijke God vanuit een perspectief dat open staat voor seksuele diversiteit. Hiervoor vormen de ervaringen van niet-heteroseksuele of niet-genderconforme personen een vetrekpunt. Een belangrijke strategie is het in vraag stellen van de mainstream interpretaties van Bijbelverzen die dikwijls, geplukt uit hun originele context, ingezet worden als bewijsmateriaal in homofobe retoriek.
Een queer-lezing van de Bijbel
Ijeoma’s zoektocht naar de aanvaarding van haar bestaan als vrouw met queer verlangens binnen een christelijke context gaat gepaard met herinterpretaties van de Bijbelverzen. Wanneer haar diepgelovige moeder haar onderwerpt aan Bijbellessen om van haar ‘zonde’ af te geraken, wordt de geloofwaardigheid van deze mainstream argumenten net in twijfel getrokken. Ijeoma stelt de onkritische aanname van dogmatische homofobie in vraag. Zo bijvoorbeeld speculeert ze over het verhaal van Adam en Eva als slechts een allegorie in plaats van het enige mogelijke voorbeeld van een liefdesrelatie.
“Woman was created for man, yes. But why did that mean that woman could not also have been created for another woman? Or man for another man? Infinite possibilities, and each of them perfectly viable.” (82)
Under te Udala Trees beschrijft verder hoe de Bijbel net doet nadenken om te herinterpreteren. Het verbreden van vastgeroeste verbeelding krijgt bijvoorbeeld door het nieuwe verbond van Jezus, waarbij de wetten uit het Oude Testament wordt vervangen door een nieuwe wet: radicale liefde. De nadruk op verandering is ook duidelijk wanneer Ijeoma’s moeder, na alle afkeuring en veroordeling, net diegene is die Ijeoma’s seksualiteit aanvaardt.
De presentatie van trauma als emancipatie
Naast de herinterpretatie van de Bijbel, beschrijft de roman opvallend expliciet hoe Ijeoma met trauma te maken krijgt omwille van haar non-conforme seksualiteit. Tijdens een opgelegd heteroseksueel huwelijk krijgt ze bijvoorbeeld een miskraam. Het verlies van de ongeboren baby is tot in het detail beschreven met aandacht voor lichamelijke pijn:
“I looked down, and beneath me I saw a pool of blood spreading out in clumps on the floor. Then there was a heavy odor of raw flesh all over, saturating the room, threatening even the air in my lungs.” (305)
Ook het gemis en de depressie die Ijeoma ondergaat omdat ze haar vrouwelijke geliefde mist, wordt beschreven als een “stinkende wonde”(254). Deze beschrijvingen zijn binnen een theologisch perspectief te zien als een inbreuk op het beeld van God. Binnen het christelijke geloof wordt aangenomen dat de mens in al zijn zijn gecreëerd is in het evenbeeld van God. Zo beargumenteert theologe Lily Phiri dat discriminatie die tot pijnlijke situaties en trauma leidt bij anderen, dit Godsbeeld beschadigt. Het christelijke geloof zou, integendeel, net een plaats moeten bieden voor gemarginaliseerde mensen, aangezien iedereen gecreëerd is in dat beeld.
God en pleasure
Ten slotte vormt ook de expliciete beschrijving van seksueel genot, in verschillende theologische benaderingen opnieuw deel van de mens als God’s evenbeeld. Laurie Jungling argumenteert dat seksualiteit, wat dikwijls als zondig wordt beschouwd, net de liefde van God weerspiegelt in het lichaam. De mogelijkheid om via twee verbonden lichamen op een dergelijk niveau te kunnen communiceren is volgens haar een deel van God’s beeld in de mens. Bovendien beschrijft onder meer ook Audre Lorde hoe seksualiteit, voornamelijk bij gemarginaliseerde vrouwen, een kracht voor emancipatie wordt. De expliciete beschrijving van Ijeoma’s intieme ervaringen met haar vrouwelijke geliefden, kan op die manier als emanciperend worden gelezen:
“warm feelings, feelings of affection, of happiness, of something like love; feelings of elation at being able to connect so intimately with her, at being able to elicit such an intense reaction from her. It was as if her pleasure was in that moment my own, ours, a shared fulfillment.” (200)
Under the Udala Trees zet aan tot een bredere verbeeldingskracht en een herinterpretatie van diversiteit binnen (en buiten) het christelijke geloof. Door middel van de beschreven strategieën slaagt Ijeoma’s verhaal erin om als pionier een taboe rond seksuele diversiteit te doorbreken. De roman is een voorbeeld van hoe literatuur en andere kunstvormen een alternatieve kijk bieden, waar politieke en religieuze stemmen gestigmatiseerde groepen de mond snoeren.
Aburrow, Yvonne. “Is it Meaningful to Speak of ‘Queer Spirituality’? An Examination of Queer and LGBT Imagery and Themes in Contemporary Paganism and Christianity.” Contemporary Christianity and Lgbt Sexualities. Ed. Hunt, Stephen. Burlington, VT: Ashgate. 2009, pp. 139-156.
Adichie, Chimamanda Ngozi [TED] “The Danger of a Single Story” [video file]. 7 OKT 2009. Accessed at 20 DEC 2018 https://www.youtube.com/watch?v=D9Ihs241zeg.
Althaus-Reid, Marcella. “On Non-Docility and Indecent Theologians: A Response to the Panel for Indecent Theology.” Feminist Theology, vol. 11, no. 2, 2003, pp. 182-189.
Althaus-Reid, Marcella. “Sexual Strategies in Practical Theology: Indecent Theology and the Plotting of Desire with some Degree of Success.” Theology and Sexuality, vol. 4, no. 7, 1997, pp. 45-52.
Althaus-Reid, Marcella and Lisa Isherwood. “Thinking Theology and Queer Theory”. Feminist Theology, 2007. vol. 15, no. 3, pp. 302-314.
Arac de Nyeko, Monica. “Jambula Tree”. Jambula Tree and Other Sories: The Caine Prize for African Writing. Auckland Park: Jacana Media, 2008.
Arnfred, Signe (Ed.). Re-thinking Sexualities in Africa. Sweden: Almqvist & Wiksell Tryckeri AB, 2004.
Boehmer, Elleke. Stories of Women: Gender and Narrative in the Postcolonial Nation. Oxford University Press, 2005.
Boesak, Allen A. ““Founded on the Holy Bible…” A Bible-believing Judge and the ‘Sin’ of Same-Sex Relationships.” Journal of Gender and Religion in Africa, vol. 17, no. 2, 2011, pp. 5-23.
Bostic, Joy R. ““Flesh That Dances”: A Theology of Sexuality and the Spirit in Toni Morrison’s Beloved.” Kamitsuka, Margaret (ed). The Embrace of Eros : Bodies, Desires, and Sexuality in Christianity. 2010, pp. 277-295. Accessed at 13 JUL 2019, https://lib.ugent.be/en/catalog/ebk01:2670000000330820?i=0&q=kamitsuka
Butler, Judith. Bodies that Matter: On the Discursive Limits of ‘Sex’. New York: Routledge, 1993.
Chabal, Patrick, and Jean-Pascal Daloz. Africa works: Disorder as political instrument. London: International African Institute, 1999.
Cheng, Patrick S. Radical Love: An Introduction to Queer Theology. New York Seabury, 2011. Accessed at 20 MAY 2019,
Chitando, Ezra. “A New Man for a New Era? Zimbabwean Pentecostalism, Masculinities and the HIV Epidemic.” Missionalia, vol. 35, no. 3 (2007), 112- 127.
Chitando, Ezra and Adriaan van Klinken (Eds.). Christianity and Controversies over Homosexuality in Contemporary Africa. Routledge, 2016.
Cooper, Brenda. A New Generation of African Writers: Migration, Material Culture and Language. James Currey/Boydell & Brewer, 2008.
Cooper, Brenda. “Banished from Oedipus? Buchi Emecheta’s and Assia Djebar’s Gendered Language of Resistance.” Research in African Literatures, vol. 38, no. 2, 2007, pp. 143-160.
Courtois, Cédric. ““Thou Shalt not Lie with Mankind as with Womankind: It Is Abomination!”: Lesbian (Body-) Bildung in Chinelo Okparanta’s Under the Udala Trees (2015).” Commonwealth : Essays and Studies; Paris. vol. 40, no. 2, 2018, pp. 119-133,157.
Quero, Martin H. Córdova “The Prostitutes also Go into the Kingdom of God: A Queer Reading of Mary Magdala.” Althaus-Reid, Marcella (ed.). Liberation Theology and Sexuality. Hampshire: Ashgate Publishing Limited, 2006, pp. 81-110.
Dibia, Jude. Walking with Shadows. BlackSands Books, 2005.
Dlamini, Nonhlanhla. “Negotiating Legitimacy and Normalization of Queer Desires in Sello Duiker's The Quiet Violence of Dreams.” Journal of the African Literature Association, vol.10, no. 1, 2016, pp. 68-79.
Dresner, Samuel H. “Homosexuality and the Order of Creation.” Eve and Adam : Jewish, Christian, and Muslim Readings On Genesis and Gender. Eds. Kvam, Kristen E., Linda S. Schearing & Valarie H. Ziegler. Bloomington: Indiana University Press, 1999, pp. 404-413.
Emecheta, Buchi. The Joys of Motherhood. New York: George Braziller, Inc, 1979
Emezi, Akwaekwe. Freshwater. London: Faber & Faber, 2018.
Epprecht, Marc. “The Making of ‘African Sexuality’: Early Sources, Current Debates.” Blackwell Publishing Ltd: History Compass, vol. 8, 2010, pp. 768-779.
Epprecht, Marc. Heterosexual Africa? The History of an Idea from the Age of Exploration to the Age of AIDS. Athens: Ohio University Press, 2008.
Fanon, Frantz. Black Skin, White Masks. Grove Press, 1952.
[France24English]. “Homosexuality, war and religion in Nigeria” [video file]. 4 SEP 2018. Accessed 16 JUL 2019, https://www.youtube.com/watch?v=-xNpQSj4xFg&t=164s
Green-Simms, Lindsey. “The Emergent Queer: Homosexuality and Nigerian Fiction in the 21st Century.” Research in African Literatures, vol. 47, no. 2, 2016, pp. 139-161.
Hewett, Heather. “Coming of Age: Chimamanda Ngozi Adichie and the Voice of the Third Generation.” English in Africa, vol. 32, no. 1, 2005, pp. 73-97.
Johnson, William S. “The New Testament, Empire, and Homoeroticism.” Kamitsuka, Margaret (ed). The Embrace of Eros : Bodies, Desires, and Sexuality in Christianity. 2010, pp. 51-66. Accessed at 18 JUN 2019, https://lib.ugent.be/en/catalog/ebk01:2670000000330820?i=0&q=kamitsuka
Jungling, Laurie A. “Creation as God’s Call into Erotic Embodied Relationality.” Kamitsuka, Margaret (ed). The Embrace of Eros : Bodies, Desires, and Sexuality in Christianity. 2010, pp. 217-230. Accessed at 18 JUN 2019, https://lib.ugent.be/en/catalog/ebk01:2670000000330820?i=0&q=kamitsuka
Kahiu, Wanuri. Rafiki [film]. Big World Cinema, 2018.
Kamitsuka, Margaret. The Embrace of Eros: Bodies, Desires, and Sexuality in Christianity. 2010. Accessed at 18 JUN 2019, https://lib.ugent.be/en/catalog/ebk01:2670000000330820?i=0&q=kamitsuka
Kaoma, Kaelyn. “Friend and Lover”: The Erotics of Female Frindship in Chrinstiansë’s Unconfessed and Ntshingila’s Shameless.” Research in African Literatures, vol. 47, no. 2, 2016. Pp. 66-83.
Kaoma, Kapya. Christianity, Globalization and Protective Homophobia: Democratic Contestation of Sexuality in Sub-Saharan Africa. Palgrave Macmillan, 2018.
Khumalo, Siya. You have to be Gay to know God. Cape Town: Kwela Books, 2018.
Lorde, Audre. “Uses of the Erotic: The Erotic as Power.” Lorde, Audre and Cheryl Clarke. Sister Outsider: Essays and Speeches. Berkeley, Calif.: Crossing Press, 2007, pp. 53-59. [1984].
Lugones, Maria. “Heterosexualism and the Colonial/Modern Gender System.” Hypatia, vol. 22, no. 1, 2007, pp. 186-209.
Macharia, Keguro. “How does a Girl grow into a Woman?” Girlhood in Ngugi wa Thiong'o's The River Between.” Research in African Literatures, vol. 43, no. 2, 2012, pp. 1-17.
Makue, Ashley. “Obsidian.” Emergence, an Artistic Journal of Women and Gender non-conforming Africans, vol. 11, 2016, pp. 122-129. Accessed at 17 JUL 2019 https://issuu.com/q-zine/docs/qzine_emergence_holaafrica_publicat
Martin, Karen and Makhosazana Xaba (Eds.) Queer Africa: New and Collected Fiction. Braamfontein: MaThoko’s Books, 2013.
Matebeni, Zethu and Thabo Msibi. “Vocabularies of the Non-Normative.” Agenda: Empowering Women for Gender Equity, vol. 29, no. 1, 2015, pp. 3-9.
Maxwell, David. “The Durawall of Faith: Pentecostal Spirituality in Neo-Liberal Zimbabwe.” Journal of Religion in Africa, vol. 35, no. 1, 2005, pp. 4-32.
Mies, Maria. Patriarchy and Accumulation on a World Scale: Women in the International Division of Labour. London: Zed Books Ltd. 1986.
Morrison, Toni. Beloved. London: Pan Books Ltd., 1988. [1987].
Munro, Brenna. Queer Futures: The Coming-Out Novel in South Africa. African Literature: An Anthology of Criticism and Theory. Olaniyan, Tejumola, and Ato Quayson (Eds.) Malden (Mass.) : Blackwell, 2007, pp. 753-764.
Nabutanyi, Edgar F. “Contestations Through Same-Sex Desire in Jennifer Nansubuga Makumbi’s Kintu.” Adejunmobi, Moradewun and Carli Coetzee (eds.). Routledge Handbook of African Literature. New York: Routledge, 2019, pp. 369-382.
Ndijo, Basile. “Post-Colonial Histories of Sexuality: The Political Invention of a Libidinal African Straight.” Africa: Journal of the International African Institute, vol. 82, no. 4, 2012, pp. 609-63.
Newell, Stephanie. “Postcolonial Masculinities and the Politics of Visibility.” Journal of Postcolonial Writing, vol. 45, no. 3, 2009, pp. 243-250.
Nolan, Charles J. “Hemingway’s “Out of Season”: The Importance of Close Reading.” Rocky Mountain Review of Language and Literature, vol. 53, no. 2, 1999, pp. 45-58.
Nuttall, Sarah. “Dark Anatomies in Arthur Nortjes’s Poetry”. Matatu 29-30; Amsterdam & Union NJ: Editions Rodopi, 2005
Nfah-Abbenyi, Juliana M. “Toward a Lesbian Continuum? Or Reclaiming the Erotic.” African Literature: An Anthology of Criticism and Theory. Olaniyan, Tejumola, and Ato Quayson (Eds). Malden (Mass.): Blackwell, 2007, pp. 743-752.
Okparanta, Chinelo. Under The Udala Trees. London: Granta Publications, 2015.
Osinubi, Taiwo Adetunji. “The Promise of Lesbians in African Literary History.” College Literature: A Journal of Critical University Studies, vol. 45, no. 4, 2018, pp. 673-684.
Oyěwùmí, Oyèrónké. African Gender Studies : A Reader. New York: Palgrave Macmillan, 2005.
Putuma, Koleka. “No Easter Sunday For Queers”. Collective Amnesia. Cape town: uHlanga, 2017, pp. 25-33.
Robolin, Stéphane. “Gendered Hauntings: The Joys of Motherhood, Interpretive Acts, and Postcolonial Theory.” Research in African Literatures, vol. 35, no. 3, 2004, pp. 76-92.
Sawyer, Deborah. “Biblical Gender Strategies: the Case of Abraham’s Masculinity.” Gender, Religion and Diversity: Cross-Cultural Perspectives. Eds. King, Ursula and Tina Beattle. New York: 2004, pp. 162-174.
Shoneyin, (Titi)Lola. The Secret Lives of Baba Segi’s Wives. New York: William Morrow, 2010.
Siker, Jeffrey S. “Review: Radical Love: An Introduction to Queer Theology by Patrick S. Cheng.” Journal of the American Academy of Religion, vol. 80, no. 1, 2012, pp. 272–275.
Silvani, Roman. Political Bodies and the Body Politic in J.M. Coetzee’s Novels. Transcultural Anglophone Studies 3, 2011.
Smith, Barbara H. “What was “Close Reading”:? A Century of Method in Literary Studies.” Minnesota Review, no. 87, 2016, pp. 57-75.
Spivak, Gayatri C. “Can the subaltern Speak?” Marxism and the Interpretation of Culture. Eds. Cary Nelson and Lawrence Grossberg. Urbana, IL: University of Illinois Press, 1988, pp. 271-313.
Spivak, Gayatri C [Filosofie Magazine] “Thinking Planet – Gayatri Spivak.” [video file]. 7 AUG 2018. Accessed at 16 APR 2019, https://www.youtube.com/watch?v=npNeMhnQXzM&t=66s.
Stratton, Florence. Contemporary African Literature and the Politics of Gender. London : Routledge, 1994.
Toensing, Joan Holly. “Women of Sodom and Gomorrah: Collateral Damage in the War against Homosexuality?” Journal of Feminist Studies in Religion, vol. 21, no. 2, 2005, pp. 61-74.
Van Klinken, Adriaan. “A Kenyan Queer Prophet: Binyavanga Wainaina’s Public Contestation of Pentecostalism and Homophobia.” Chitando, Ezra and Adriaan van Klinken (Eds.) Christianity and the Controversies over Homosexuality in Contemporary Africa. Routledge, 2016, pp. 65-79.
Van Klinken, Adriaan. “Autobiographical Storytelling and African Narrative Queer Theology.” Exchange, vol. 47, no. 3, 2018, pp. 211-229.
Van Klinken, Adriaan. “The Homosexual as the Antithesis of ‘Biblical Manhood’? Heteronormativity and Masculinity Politics in Zambian Pentecostal Sermons.” Journal of Gender and Religion in Africa, vol. 17, no. 2, 2011, pp. 126-142.
Van Klinken, Adriaan. “Theology, Gender Ideology and Masculinity Politics: a Discussion on the Transformation of Masculinities as Envisioned by African Theologians and a Local Pentecostal Church.” Journal of Theology for Southern Africa, no. 138, 2010, pp. 2-18.
Van Klinken, Adriaan. “Queer love in a “Christian nation”: Zambian gay men negotiating sexual and religious identities.” Journal of the American Academy of Religion, vol. 83, no. 4, 2015, pp. 947-964.
Van Klinken, Adriaan and Lilly Phiri. ““In the Image of God”: Reconstructing and Developing a Grassroots African Queer Theology from Urban Zambia.” Theology and Sexuality, vol. 21, no. 1, 2015, pp. 36-52.
Van Klinken, Adriaan. and Masiiwa Ragies Gunda. “Taking Up the Cudgels Against Gay Rights? Trends and Trajectories in African Christian Theologies on Homosexuality.” Journal of Homosexuality, vol. 59, no. 1, 2012, pp. 114-138.
Veit-Wild, Flora & Dirk Naguschewski (Eds.). Body, Sexuality, and Gender: Versions and Subversions in African Literatures 1, Matatu 29-30; Amsterdam & Union NJ: Editions Rodopi, 2005
Zabus, Chantal. “Of Female Husbands and Boarding School girls: Gender Bending in Unoma Azuah’s Fiction.” Research in African Literatures, vol. 39, no. 2, 2008, pp. 93-107.
Zabus, Chantal. Out In Africa: Same-sex Desire In Sub-saharan Literatures and Cultures. Woodbridge: James Currey, 2013.