Temptation in de straten?
In de zomer van 2017 werd een poster van een schaars geklede Pommeline Tillière, bekend uit Temptation Island, verwijderd uit het straatbeeld. Volgens de Jury voor Ethische Reclamepraktijken was de poster denigrerend, seksistisch, en kwam Pommelines menselijke waardigheid zelfs in het gedrang. Dit lijkt in tegenspraak met wat we vandaag de dag over onszelf vertellen; dat we sinds de seksuele revolutie allemaal zo liberaal en vrij met seksualiteit omgaan. Het onderzoek van Leon Janssens bestudeert net die omgang met seksueel expliciet materiaal in de publieke ruimte na de tweede seksuele revolutie.
Revolutionaire censuur
Het definiëren van revoluties ligt altijd heel moeilijk in de geschiedschrijving, en een vaak terugkomende oplossing is het laten vallen van de letter ‘r’ en te spreken over een ‘evolutie’. Een andere oplossing is het begrip herdefiniëren. Zo wordt de seksuele revolutie in recent onderzoek niet langer gedefinieerd als een revolutie in de slaapkamer, maar eerder als een kantelpunt in de representatie van seksualiteit op televisie, in magazines en in filmposters. Het revolutionaire zat hem dus niet zozeer in het gedrag van mensen, maar in de manier waarop seksualiteit publiek werd. In België was er in de periode 1973-1989 sprake van een toenemende tolerantie in de rechtspraak rond seksueel expliciete beelden in de publieke ruimte.
Hoewel seks uiteraard al veel langer een thema was in de filmwereld, mag de invloed van de seksuele mediarevolutie hier niet onderschat worden: er ontstond daadwerkelijk een nieuw soort film en een daarbij horende cinemazaal: de pornofilm en de pornobioscoop. Om hun films te verkopen, hingen cinema-uitbaters uitdagende posters in hun vitrines, maar hier botsten ze al snel op de grenzen van de nieuw verworven seksuele vrijheid. Aan de hand van stift en tape probeerden ze hun posters aanvaardbaar te maken, maar dat lukte niet altijd. Een boeiende contradictie doet zich voor: de seksuele revolutie zorgde niet zozeer voor minder, maar juist voor meer plakkertjes op ontblote borsten.
Tegelijkertijd voltrok zich doorheen de jaren 70 een liberalisering in de rechtspraak die een directe impact had op de tape op deze filmposters. In de rechtspraak werd het tonen van vrouwelijke borsten en ander vrouwelijk naakt in een geseksualiseerde context mogelijk, maar dit was moeilijk in de publieke ruimte. Uitbaters bleven ontblote borsten afplakken in filmposters, maar de censuur werd stelselmatig kleiner: ze kozen er niet langer voor om de volledige borst af te plakken, maar verstopten nu enkel nog de tepel. Daarnaast werd het tonen van vrouwelijk schaamhaar mogelijk, zolang het vanop een afstand te zien was.
Van stift naar plakband
Het is echter verkeerd om censuur enkel te interpreteren als een epische confrontatie tussen seksuele vrijheidsstrijders en een traag veranderend justitieapparaat dat oude wetgeving blijft afdwingen. Het was immers niet de overheid die zich bezighield met het aanbrengen van plakkers, maar wel de cinema-uitbater zelf. Vooral vanaf het tweede deel van de jaren 70 werd de uitbater steeds autonomer en vertrouwde de overheid erop dat hij wel wist wat moest worden afgeplakt. Het spreekt voor zich dat de uitbater van een seksbioscoop heel andere doeleinden heeft dan het overheidsapparaat van een moderne staat. Een goed voorbeeld hiervan zijn de posters van de films Voces Suédoises en Schulmadchen Report X, respectievelijk vertoond vanaf 1971 en 1979.
Op de eerste poster uit het begin van de jaren 70 zien we dat justitie uitbaters nog veel beter in de gaten hield. Met een zwarte stift in de aanslag ging de uitbater aan de slag. Het resultaat: een heel andere prent. De toeschouwer ziet hier immers niet langer vijf naakte dames, maar vijf geklede dames die zich vermaken aan de oever van een rivier. Dat ging zo ver dat de dame aan de rechterkant zelfs een bh-bandje op haar rug kreeg: alleen al de suggestie dat ze naakt was, was er teveel aan. Dat de poster een schilderij van Renoir is doet niet ter zake, naakt is naakt en dat kan niet in het straatbeeld.
De poster van Schulmadchen Report vertelt een heel ander verhaal. Door het gebruik van dikke stukken tape is het immers overduidelijk dat de dame op de originele poster naakt is. De uitbater communiceert een zeer specifieke boodschap aan de toeschouwer: koop een ticket voor deze film en de plakkers vallen weg. De uitbater gebruikt deze techniek zelfs om méér te suggereren dan er daadwerkelijk zichtbaar is op deze poster. Hij plakt zogezegd haar genitaliën af met een wit stuk tape, maar in de originele poster zijn deze helemaal niet zichtbaar.
Less is more
Onze kijk op censuur is vaak heel erg negatief en de geschiedenis ervan wordt dan ook vaak verteld als een heldenepos waar heroïsche individuen het moeten opnemen tegen grijze ambtenaren met duistere plannen. De uitbaters gingen zelf creatief aan de slag met stiften en plakkers en gingen zelfs zo ver dat ze plakkers plakten waar helemaal niets te zien was. Het wordt duidelijk dat censuur niet enkel beperkte en verborg, maar in sommige gevallen juist productief van aard was. De seksuele revolutie en afgeplakte borsten lijkt op het eerste zicht misschien een contradictio in terminis, maar historisch gesproken zijn beiden innig met elkaar verbonden; het zorgde voor meer - en niet minder - plakkertjes op borsten, maar dat vertelt ons helemaal niets over wat we vandaag de dag aan moeten met zulke verleidingen in de publieke ruimte.
