Een Belgische Koning als Samoerai en Japanse Thee voor Soldaten
“Koning Albert staart geduldig naar de vijandelijke vliegtuigen die door de lucht boven de stad Antwerpen scheren. Niet meer dan een briesje, laat staan een bommenwerper, reageert de vorst kalm terwijl hij rustig een sigaret rookt.” Het klinkt als een fragment uit een heroïsche roman over de Belgische monarch. In feite is het een van de vele sensationele krantenartikelen die in de Japanse media verscheen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het is een van de duizenden berichten die bijdroeg aan honderden donaties uit Japan voor België en de diplomatische relatie tussen de beide landen versterkte.
Slechts twee dagen nadat Groot-Brittannië de oorlog had verklaard aan Duitsland schaarde Japan zich aan de zijde van de Geallieerden. Doorheen de oorlog streefde het Japanse leger ervoor om Duitse troepen uit Oost-Azië te verjagen en beschermde ze Geallieerde schepen en duikboten in de Grote Oceaan en de Middellandse Zee. Uiteindelijk leverde Japans bijdrage aan de Eerste Wereldoorlog het verre land zelf een plaats op in de Volkenbond in 1920.
Maar Japans aandeel in de overwinning van de Geallieerden bleef niet enkel beperkt tot militaire steun. Vanaf het begin van de oorlog overspoelde de Japanse massa media het land met nieuws over de oorlog. In deze continue berichtgeving werd vaak een speciaal plaatsje voor nieuws over de Belgen gereserveerd. Bijna dagelijks verschenen sensationele krantenartikelen over de Belgische bevolking, vluchtelingen en soldaten inbegrepen. Andere artikelen legden dan weer de nadruk op de onuitputtelijke moed van het Belgische volk en leger. Doorheen de oorlog werden Belgische soldaten afgeschilderd als vastberaden helden die ondanks de aanhoudende tegenslagen steevast het front verdedigden. Zo werd ook de Belgische koning Albert I, voorgesteld als een opmerkelijk dappere vorst die zonder twee maal na te denken allerlei gevaren trotseerde om zo zijn volk en troepen te steunen. Maar al te vaak werd de vergelijking gemaakt tussen de onbevreesde koning en de heroïsche Japanse samoerai krijgers. Bovenop krantenartikelen zorgden ook toneelstukken, diavoorstellingen in scholen, lezingen in universiteiten en filmjournalen over België tijdens de oorlog voor een nog groter bewustzijn bij Japanners over het leed en verdriet van België.
Het duurde niet lang voor verschillende liefdadigheidsinitiatieven ontstonden in Japan. Verschillende activiteiten werden georganiseerd met het oog op geld in te zamelen voor het Belgische volk en leger. Zo zette de krant de Asahi Shimbun verschillende inzamelacties op poten om haar lezers om donaties te vragen. Hetzelfde krantenbedrijf schonk ook een traditioneel samoerai zwaard aan Koning Albert I om hem en zijn volk te steunen in zijn strijd tegen de onrechtvaardige daden van het Duitse leger. Een andere krant, de Yomiuri Shimbun, focuste dan weer voornamelijk op de rol die Belgische vrouwen speelden tijdens de oorlog, en op het feit dat deze ondanks alles bleven volharden in de bescherming van hun kinderen, land en gerechtigheid. Deze krant droeg bovendien verder bij aan de donaties voor België door het dagelijks te rapporteren over verschillende liefdadigheidsacties die werden georganiseerd door vrouwen verenigingen. Deze verengingen spoorden meisjes en vrouwen aan om geld te sparen voor het goede doel, of om geld te doneren die ze verzamelden door handgemaakte poppen te verkopen.
Verder werden ook nog concerten alsook de eerder vernoemde toneelstukken en diavoorstellingen met beelden van Belgische vluchtelingen gebruikt om medeleven op te wekken en geld in te zamelen. Japanse bedrijven namen ook initiatieven. Zo schonk een bedrijf een Japanse vaas aan het koningshuis terwijl een vereniging van theebedrijven 10.000 zakjes groene thee schonk aan Belgische soldaten. Ten laatste schonken verschillende rijke families en academische instituten tussen 1920 en 1924 boven op een grote som geld meer dan 13.000 boeken aan de tijdens de oorlog verwoeste bibliotheek van de Katholieke Universiteit van Leuven.
Maar nu komt de vraag natuurlijk waarom dit verre land zich aangesproken voelde om ons kleine landje te helpen. Natuurlijk waren er al sinds enkele eeuwen contacten tussen beide landen, maar deze oude diplomatische relaties lijken onvoldoende om deze gulle schenkingen te verklaren. Er zijn dan ook verschillende motiveringen waar men over kan speculeren.
Men kan bijvoorbeeld geloven dat Japan zichzelf wou voorstellen als een waardige bondgenoot die, ondanks het negeren van verschillende verzoeken om troepen naar het Europese front te sturen, de Geallieerden zeker en vast tot op het bitter eind wou steunen. Het Aziatische land had veel rijkdommen verzameld door de verlamde Europese industriële productie over te nemen, en kon gemakkelijk gezien worden als een opportunist die op een parasitaire manier genoot van de schade die de oorlog berokkende aan de Europese markt. Door een centrale macht zoals België te helpen kon het land zich profileren als bewust begaan met het lot van de Geallieerden, alsook nieuwe economische relaties aangaan. Daarbij versoepelde Japans meedogende houding tegenover België de diplomatieke banden tussen de twee landen, wat in 1921 resulteerde in de officiële aanstelling van een Japanse ambassadeur in Brussel.
Natuurlijk is het ook van belang om aandacht te schenken aan de eerder emotionele kant van Japans steun aan België. Verschillende Japanners hadden familieleden of vrienden verloren tijdens de Russisch-Japanse Oorlog die 10 jaar eerder plaats had gevonden. Ook toen hadden vele mensen zich geëngageerd voor soldaten en familieleden die slachtoffers werden van deze oorlog. De herinneringen en persoonlijke ervaringen met de ravage die oorlog kan veroorzaken waren vers en lagen nauw aan het hart. Het lijkt dus niet vreemd dat de constante rapportering in de Japanse media over de erbarmelijke situatie waar Belgen zich in bevonden een gevoelige snaar raakte bij vele Japanners.
Uiteindelijk kunnen we dus vaststellen dat er meerdere oorzaken en motivaties waren die tot Japans compassie voor Belgen leidde. Het is een uniek verhaal die doorheen de tijd volledig in de schaduw van Japans daden uit de Tweede Wereldoorlog verdween. Zeker waard om meer over te lezen dus! Voor wie door dit artikel nog verdere interesse heeft in Japans bijdrage aan de Grote Oorlog kan dan ook best langsgaan in het In Flanders Fields Museum in Ieper waar tot januari 2019 een tijdelijke tentoonstelling loopt over Japan en de Grote Oorlog, en kan natuurlijk ook mijn thesis lezen!
