Nepal, twee jaar na de verwoestende aardbeving

Weggevaagd door een aardbeving                 

25 april 2015, een dag die in ons geheugen gegrift staat. Op deze dag werd Nepal getroffen door een aardbeving van 7.8 op de schaal van Richter. Een groot deel van de overlevenden zag hun huis instorten en ook het erfgoed kreeg het zwaar te verduren. Hele dorpen kwamen zonder drinkbaar water en elektriciteit te zitten of werden door aardverschuivingen afgesloten van de stad en hulporganisaties. Twee jaar later bevindt de wederopbouw zich nog steeds in de beginfase.

Lessen uit het verleden

Doordat aardbevingen frequent voorkomen in Nepal, heeft er zich over de eeuwen heen een traditionele bouwcultuur ontwikkeld die hier tegen bestand was. Een gebrekkige kennisoverdracht en de opkomst van moderne bouwtechnieken zorgden er echter voor dat deze technieken nog zelden correct werd toegepast. Hierdoor raakte de traditionele bouwcultuur zwaar beschadigd tijdens de aardbeving en ontstond de mythe dat moderne betonnen gebouwen veiliger zijn. De gevolgen van een instortende betonplaat zijn echter veel groter dan die van falend metselwerk.

De dorpen zelf bestaan uit een netwerk aan open ruimtes, binnenplaatsen en publieke pleinen, die met elkaar verbonden zijn door straten en gangen. Het creëren van een netwerk van open ruimtes vindt zijn oorsprong in het verzekeren van verschillende vluchtroutes bij een aardbeving. Hierbij is ook de link met religie niet weg te denken: tijdens festivals trekt men door de straten met wagens die goden afbeelden. Dit is tevens een manier voor de lokale bevolking om de vluchtroutes te leren kennen en vrij te houden.

Intussen breidt de hoofdstad echter snel uit met moderne gebouwen, wat de druk op de bewaarde traditionele Newari- dorpen – de Newars zijn de oorspronkelijke bevolking van de Kathmandu-vallei – verhoogt. Door terug te grijpen naar de traditionele bouwcultuur en bouwtechnische details en tezelfdertijd rekening te houden met betaalbare materialen die voorhanden zijn in de Kathmandu-vallei, kan de wederopbouw op een realistische en duurzame manier gebeuren.

Water: vroeger en nu

De Newari dorpen liggen traditioneel op een heuvel om zich te beschermen tegen overstromingen en om het vruchtbaar landbouwgebied in de vallei te maximaliseren. De beschikbaarheid van water in deze dorpen vormde hierdoor een grote uitdaging. Daarom werd een ingenieus systeem uitgedacht waarbij verschillende elementen samenwerken. Een hoofdkanaal, de Rajkulo of koninklijk kanaal, bracht water uit de rivier in het zuiden van de Kathmandu-vallei naar het paleis in het noorden. Onderweg liepen verschillende aftakkingen naar de kleinere dorpen, waar ze uitmondden in verschillende vijvers die dienst deden als grote waterreservoirs. De vijvers zorgden ervoor dat het grondwaterniveau op een voldoende hoog peil bleef. Hierdoor kon men op andere plaatsen via waterputten en spouts - trappen die worden uitgegraven tot in het grondwaterniveau - het water onttrekken en gebruiken.

Het watersysteem in Nepal is echter gaandeweg aan het moderniseren, waardoor het traditionele systeem sterk verwaarloosd raakt. Naast het feit dat het moderne systeem al onvoldoende water voorzag, zorgde de aardbeving in 2015 er bovendien voor dat het zwaar beschadigd raakte. Vooral in de traditionele dorpen werden de inwoners plots terug afhankelijk van het traditionele systeem, dat door onvoldoende onderhoud, gebrek aan goede rioleringen en een toenemende afvalproblematiek sterk vervuild was.

Het herzien en heropleven van dit traditioneel watersysteem kan niet alleen tijdens rampen een veilige back-up vormen, maar kan ook het moderne systeem dat momenteel ontoereikend is, aanvullen.

De bijdrage van het eindwerk aan de wederopbouw

In 2015 en 2016 gingen reeds twee teams van de KU Leuven naar twee traditionele dorpjes, Bungamati en Khokana, acht kilometer ten zuiden van Kathmandu. Het resultaat hiervan werd gebundeld in een actieplan voor de wederopbouw van Bungamati, dat goedgekeurd werd door het ministerie. Dit eindwerk is een verder verdieping en uitbreiding van hun onderzoek en ziet de wederopbouw als een kans om de traditionele bouwcultuur van de Newars te doen heropleven en deze tegelijkertijd te herzien, zodat ook hedendaagse behoeften beantwoord kunnen worden. 

Een sorteerbank voor het afval

Doorheen de hele Kathmandu-vallei nemen afvalbergen langs de kant van de weg grote stukken land in. De afvalophaaldienst functioneert onvoldoende en bewoners weten niet waar ze met hun afval moeten blijven. Dit heeft drastische gevolgen voor het landgebruik en het milieu. Bijkomend staan de shelters, oorspronkelijk bedoeld als tijdelijke huisvesting vlak na de aardbeving, nog steeds overal verspreid in en rond de dorpskernen ondanks het feit dat deze als maar meer verlaten worden. Zonder verdere functie blijven zij kostbaar land innemen.

Een sorteercentrum, op een strategische locatie tussen de twee dorpen, biedt een antwoord op deze problematiek. Niet alleen afval, maar ook bouwmaterialen kunnen hier worden binnengebracht in ruil voor krediet. Het systeem van afvalbanken is reeds op verschillende plaatsen in Azië succesvol gebleken. Bovendien is er op deze manier een vaste plek waar het puin na een aardbeving kan verzameld worden. Dit vergemakkelijkt het ontruimen van evacuatieroutes die zeer belangrijk zijn tijdens mogelijke naschokken. Het biedt ook een plek aan waar mensen goedkoop tweedehands bouwmateriaal kunnen kopen voor de heropbouw van hun huis.

Voorbeeldfunctie

Door verschillende bouwprojecten op strategische locaties in de twee dorpen te ontwerpen, wordt een voorbeeld aangereikt voor de wederopbouw in de hele Kathmandu-vallei. Het gehele ontwerp streeft naar een samenwerking tussen de traditionele waarden en de moderne noden. De ontwikkeling van de Kathmandu-vallei blijft mogelijk, dankzij een ontwerp dat ruimte laat voor latere aanpassingen en uitbreiding. Het dringende waterprobleem wordt opgelost door een saneringsplan waarbij afvalwater op een natuurlijke manier wordt gezuiverd tot irrigatiewater voor de omliggende rijstvelden, het maximaliseren van regenwateropvang en de heropleving van traditionele waterelementen in publieke ruimten. Bovendien wordt de traditionele, aardbevingsresistente bouwcultuur nieuw leven ingeblazen. Daarnaast kan er in de toekomst sneller gereageerd worden na een natuurramp zonder de tradities en waarden van de lokale bevolking in het gedrang te brengen.