Auteursrecht, de firewall van de auteur

Wat zou jij er van denken als je ineens jouw boek in de boekenwinkel ziet liggen met de naam van een andere auteur erop? Of je schrijft een liedje en daarna verdwijn je van de aardbol. Als je terugkomt, merk je dat je liedje gebruikt is zonder jouw toestemming. Wat doe je?

Auteursrecht

Het auteursrecht beschermt auteurs tegen inbreuken, zeg maar tegen diefstal van hun idee. Dat is waarom je bij een film altijd te horen krijgt dat illegaal downloaden of kopiëren een misdrijf is, want je betaalt er niet voor. Als een auteur zijn werk openbaar maakt, dan krijgt hij een vergoeding voor het gebruik ervan. Een deel van de prijs die jij ervoor betaalt, is voor hem.

Het auteursrecht beschermt je ook tegen plagiaat. Als iemand jouw werk gebruikt, moet hij je naam vermelden. Dat is iets wat leerlingen en studenten bij ieder werkje voor school ingepeperd krijgen. O wee, als je plagiaat pleegt! Plagiaat is niets anders dan stelen. Je neemt ideeën over en doet alsof het de jouwe zijn. Als auteur heb je in dat geval het recht om van die persoon een schadevergoeding te eisen.

Jullie hebben het waarschijnlijk al begrepen. Het auteursrecht is het beschermingsmechanisme van de auteur tegen ‘virussen’, zoals de firewall dat is voor onze computer.

De firewall werkt te goed

Het auteursrecht moet enkel fout gebruik tegengaan en niet het goede. Al is dat wat het tot 2014 deed. Een bepaalde groep werken vormde een probleem, namelijk de verweesde werken. Het zijn werken (boeken, films, schilderijen…) waarvan de auteur(s) onvindbaar is (zijn). Dat betekent dat niemand er gebruik van kan maken. Een regisseur mag een verweesd boek niet verfilmen, een vertaler mag het niet vertalen. En dat is spijtig. Daarom heeft Europa er een oplossing voor gezocht.

De oplossing!

Europa heeft ervoor gezorgd dat openbare instellingen (bibliotheken, scholen, publieke omroeporganisaties…) de verweesde werken uit hun collectie toch mogen gebruiken om het te digitaliseren, te restaureren en te bewaren. Ze moeten wel kunnen aantonen dat ze zorgvuldig gezocht hebben naar de auteur(s).

Of toch niet?

De zorgvuldige zoektocht is juist het probleem, want dat kost tijd en geld. Het is nog relatief eenvoudig als er een naam – een echte en geen pseudoniem – op het werk te vinden is. Het wordt al moeilijker als dat niet het geval is en als het al een wat ouder boek is. Bij films wordt het helemaal onmogelijk, omdat er meerdere rechthebbenden (auteur en/of personen waar rechten aan overgedragen zijn) zijn.

Het moeilijke is dus te weten komen aan wie de rechten toekomen om aan de juiste persoon toestemming te kunnen vragen. Heel die omslachtige procedure maakt het onmogelijk om massaal werken te digitaliseren.

Conclusie

Als je niet in de firewall van de auteur verstrikt wil raken, moet je met een aantal zaken rekening houden. Ten eerste moet je toestemming vragen aan de auteur(s) als je een film, een vertaling, een eigen creatie van zijn (hun) werk wil maken. Ten tweede mag je niet vergeten om de naam van de auteur(s) te vermelden in je werkjes voor school als je hem (hen) citeert. Tot slot moet je grondig zoeken naar de auteur(s) als ze niet op het werk vermeld staan.