Mohammed zkt. stereotiepvrije kiezer
Mohammed zkt. stereotiepvrije kiezer
Sigrid Van Trappen
Hebt u zelf al eens gestemd op een kandidaat met een vreemde naam? En wat verwacht u van een kandidaat die pakweg Mohammed heet? Verschillen deze verwachtingen van deze die u koestert tegenover pakweg Karel? Sigrid Van Trappen onderzocht het in haar masterproef waarmee ze afstudeerde als Master in de Bestuurskunde en Publiek Management aan de UGent. Uit haar resultaten blijkt dat kiezers kandidaten met een migratieachtergrond niet minder competent, maar wel linkser inschatten.
Een leven in de coulissen
Sinds het uitbreken van de asielcrisis wordt de politieke discussie gedomineerd door de vraag hoe Europa het hoofd moet bieden aan de massale migratiestromen. Aan deze problematiek is echter al langer een tweede vraagstuk verbonden, namelijk die over de maatschappelijke integratie van deze nieuwkomers. Een vraag die daarbij opduikt is of en hoe etnische minderheden politiek vertegenwoordigd zijn in België. U kan zonder twijfel een aantal politici met een migratieachtergrond opnoemen: Meyrem Almaci, Zuhal Demir of Meryame Kitir bijvoorbeeld. Ondanks de aanwezigheid van deze politici, geeft het totale plaatje een minder fraai beeld. Bij de Vlaamse parlementsverkiezingen van 2014 behoorde slechts 5,65% van de verkozenen tot een etnische minderheid terwijl 18,4% van de Vlaamse bevolking van vreemde herkomst is.
Er wordt vaak gesteld dat de politieke ondervertegenwoordiging van sociale groepen een belemmering vormt voor een goede werking van de democratie. Lange tijd was de standaard politicus een blanke, hoogopgeleide man van middelbare leeftijd. Langzamerhand kregen vrouwen een meer prominente plaats op het politieke toneel, maar etnische minderheden blijven tot op vandaag veelal verdoken in de coulissen.
De centrale rol van kiezers
Deze etnische ondervertegenwoordiging wordt vaak verklaard door te wijzen naar de rol die partijen spelen of de werking van het kiessysteem. Wat de onderzoekswereld tot op heden echter grotendeels over het hoofd heeft gezien is de rol van de kiezers. Door voorkeurstemmen uit te brengen, bepalen zij mee welke kandidaten worden verkozen en dragen zo bij tot de (onder)vertegenwoordiging van etnische minderheden.
Daar zou het schoentje echter wel eens kunnen knellen. Kiezers kunnen stereotiepe beelden hebben over bepaalde kandidaten. Zo zouden kiezers kandidaten met een migratieachtergrond minder competent of linkser kunnen inschatten. De hiermee gepaarde verwachtingen kunnen op hun beurt de publieke steun voor etnische kandidaten beïnvloeden.
Studenten op de (experimentele) rooster
Sigrid Van Trappen (UGent) heeft onderzocht of kiezers er inderdaad stereotypen op na houden als ze kandidaten met een migratieachtergrond beoordelen. Voor haar experimenteel onderzoek kregen 288 Vlaamse studenten fictieve kandidaten met afwisselend Belgische en Marokkaanse namen voorgeschoteld. Deze kandidaten namen paarsgewijs exact dezelfde standpunten in en haalden daarvoor identiek dezelfde argumenten aan. Het enige verschil zat hem in de naam: een typische Vlaamse naam versus een Marokkaanse naam. Er werd telkens gevraagd aan de studenten om de competentie en de ideologische positionering van de kandidaten te beoordelen.
Migratieachtergrond = links profiel
De resultaten van Van Trappen tonen aan dat jonge kiezers niet immuun zijn voor bepaalde stereotiepe verwachtingen tegenover etnische kandidaten.
Kandidaten met een Marokkaanse naam worden systematisch linkser ingeschat dan kandidaten met een typische Vlaamse naam. Deze stereotiepe beoordeling kent zijn oorsprong in de zogenoemde racial gap die optreedt bij verkiezingen. Deze racial gap houdt aan de ene kant in dat etnische minderheden vaak stemmen voor linksere partijen. Aan de andere kant zijn politici die behoren tot etnische minderheden vaker lid van linkse partijen dan van rechtse partijen. Kiezers gebruiken informatie over stemgedrag en partijlidmaatschap van etnische minderheden dus ook wanneer ze kandidaten uit die groep beoordelen.
Dat Marokkaanse kandidaten linkser worden beoordeeld, impliceert niet noodzakelijk dat kiezers niet op Marokkaanse kandidaten stemmen. Deze keuze hangt af van verschillende factoren. Een belangrijk aspect hierbij zijn de opvattingen van de kiezer zelf. Hoe dichter de gepercipieerde ideologie aanleunt bij de opvattingen van de kiezer, hoe positiever de kiezer een kandidaat zal beoordelen. Met andere woorden, als etnische minderheden linkser worden ingeschat dan ze werkelijk zijn, dan zal dit de steun van rechtse kiezers voor deze kandidaten verkleinen. Het is wellicht ook niet toevallig dat eerder onderzoek aantoonde dat kandidaten met een migratieachtergrond vooral veel stemmen krijgen van linkse kiezers.
Uit het onderzoek van Van Trappen blijkt evenwel dat studenten nauwelijks onderscheid maken tussen Vlaamse en Marokkaanse kandidaten op vlak van politieke competentie. Hieronder valt het algemeen vermogen van een kandidaat om als volksvertegenwoordiger op te treden verstaan, als ook domeinspecifieke competenties. Zo schatten jonge kiezers Vlaamse en Marokkaanse kandidaten even competent in op vlak van economie en integratie. Vooral dat laatste is verrassend. Kandidaten met een Marokkaanse naam worden dan weer iets minder competent ingeschat op vlak van het milieu. Mogelijk hanteren jonge kiezers het uitgangspunt dat etnische minderheden zich vooral willen inzetten op de verbetering van de eigen levenssituatie en hierdoor minder aandacht schenken aan de zorg voor het milieu, waardoor dit voor etnische kandidaten geen prioriteit vormt.
Student als (g)een ander
Bij de interpretatie van deze resultaten moet rekening gehouden worden met het feit dat de onderzoekspopulatie bestond uit studenten. Doordat ze jong en hoogopgeleid zijn, worden ze verondersteld minder bevooroordeeld te zijn dan andere bevolkingsgroepen. Het valt niet uit te sluiten dat stereotypen bij het volledige kieskorps een grotere rol spelen dan dit onderzoek laat uitschijnen.
Stereotypen in het stemhokje?
Stereotypen zijn een sociaal gegeven en dit onderzoek toont aan dat ze ook in electorale context de kop op steken. Marokkaanse kandidaten worden consequent linkser beoordeeld dan Vlaamse kandidaten. Alhoewel deze resultaten nog niets zeggen over het uiteindelijke stemgedrag van kiezers, maken ze duidelijk kiezers – en hun stereotypen – wel degelijk een bijdrage kunnen leveren aan de politieke ondervertegenwoordiging van etnische minderheden. Misschien iets om over na te denken de volgende keer dat u in het stemhokje staat.
